99
məsələdir. Məhz bu vacib vəzifənin reallaĢdırılması istiqa-
mətində hər bir fənn üzrə tədrisin məqsədi, məzmunu və təĢkili
formaları daha da konkret olaraq müəyyənləĢdirilmiĢdir.
ġagirdlərin elmi dünyagörüĢünün formalaĢmasında fən-
lərarası əlaqələrin təmin olunması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Bizi əhatə edən ətraf aləmdə, bütün sahələrdə və proseslərdə
inteqrasiya mövcuddur. Ən müasir peĢələr bir sıra qabiliy-
yətlərin inteqrasiyasını tələb edir.
Fənn kurikulumunun səmərəli təĢkili prosesində həm fən-
daxili, həm də fənlərarası əlaqələrin düzgün müəyyənləĢdiril-
məsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Fəndaxili inteqrasiya fənn
daxilində əlaqələrin yaradılması, təlim nəticələrinin əldə
edilməsi üçün bilik, bacarıq və vərdiĢlərin sistemləĢdirilməsidir.
Fənlərin tədrisində geniĢ Ģəkildə istifadə olunan fəndaxili inteq-
rasiyanın qurulması üçün əlaqəli modeldən istifadə edilməsi
məqsədəuyğundur. Bu zaman bir-biri ilə daha sıx əlaqədə olan
bir-birlərini tamamlayan mövqelərin seçilməsi və əlaqələndiril-
məsi vacibdir. Fənlər üzrə ibtidai təhsil pillələri üzrə ümumi
təlim nəticələrinin inteqrasiyasını əks etdirən əlaqəli model
standartlar Ģəklində verilmiĢ bacarıqların daxili mahiyyətindən
irəli gəlir və təlim prosesində biri digərinə əsaslanmaqla onu
məntiqi baxımdan tamamlayır. Müasir dünya təcrübəsində, adə-
tən, inteqrasiyanın 3 səviyyəsini fərqləndirirlər: Fəndaxili in-
teqrasiya; fənlərarası inteqrasiya, fənllərüstü inteqrasiya.
Fəndaxili inteqrasiya–müəyyən bir fənnin aĢıladığı
anlayıĢ, bilik və bacarıqların əlaqələndirilməsi, fənn daxilində
səpələnmiĢ faktların sistemləĢdirilməsidir. Belə səviyyədə
inteqrasiyanı verilmiĢ materialın ayrı-ayrı tədris vahidlərində
cəmləĢdirilməsi də hesab etmək olar. Bu isə son nəticədə fənnin
məzmununun strukturunun dəyiĢdirilməsinə gətirib çıxarır. Bu
mənada, inteqrasiya olunmuĢ məzmun informativ cəhətdən daha
tutumlu olur, Ģagirdlərin daha əhatəli kateqoriyalarla düĢünmə
bacarıqları formalaĢdırmalarına kömək edir. Ġbtidai təhsil pilləsi
fənlərinin tədrisində geniĢ Ģəkildə istifadə olunan fəndaxili
inteqrasiya üçün konsentrik prinsipə əsaslanan spiralvari quruluĢ
100
daha xarakterikdir. Bu cür inteqrasiya prosesində dəyərlərin dərk
olunması xüsusidən ümumiyə və yaxud ümumidən xüsusiyə
doğru ola bilər. Beləliklə, məzmun get-gedə yeni məlumatlarla,
bağlılıqlarla və asılılıqlarla zənginləĢərək daha maraqlı hala
gəlir. Bu formanın üstün xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, Ģagird-
lər baĢlanğıc problemi diqqətdən qaçırmadan onunla bağlı olan
bilgilərini daha da geniĢləndirir və dərinləĢdirirlər.
Fənlərarası inteqrasiya – iki və ya daha artıq fənnin
əhatə etdiyi anlayıĢ, bilik, prinsip və sairin sintezidir. Bu
inteqrasiya bir fənnə aid olan qanun, nəzəriyyə və metodların
baĢqa bir fənnin öyrədilməsində istifadəsini nəzərdə tutur.
Məzmunun bu modelə uyğun sistemləĢdirilməsi Ģagird-
lərin təfəkküründə dünyanın bütöv və bölünməz obrazının yara-
dılması ilə yanaĢı, həm də ümumelmi anlayıĢlar, kateqoriyalar
və yanaĢmalarla xarakterizə olunan yeni tip biliklərin formalaĢ-
dırılmasına təkan verir. Bununla yanaĢı, müxtəlif fənlərə aid
oxĢar və bir-birini tamamlayan mövzular elə planlaĢdırılır və
tədris olunur ki, onlar üçün müəyyən bir çərçivə yaranır, yəni
eyni vaxtda tədris olunur. “Həyat bilgisi” fənninin əsas təhsil
pilləsində tədrisi zamanı müxtəlif fənn müəllimləri arasında
birbaĢa əməkdaĢlıq və məsləhətləĢmələr tələb olunduğu halda,
ibtidai təhsil pilləsində bütün fənlərin, adətən, eyni müəllim
tərəfindən tədrisi inteqrasiyanın bu səviyyəsinin təmin edilmə-
sində baĢlıca amilə çevrilir. Bu amil ibtidai sinif müəlliminə
təlim prosesində fənlər və mövzular arasındakı əlaqələri asan-
lıqla izləməyə, ümumi xətlər tapmağa imkan verir. O, ayrı-ayrı
fənlərə aid ümumi təlim məsələlərini birlikdə nəzərdən keçirir,
fənlərarası anlayıĢ və bacarıqların formalaĢdırılmasında bu əla-
qələrdən yaradıcılıqla bəhrələnir.
Fənlərüstü (transfənn) inteqrasiya–bu, inteqrasiyanın
ən yüksək səviyyəsi olmaqla, özündə təlimin əhatə etdiyi əsas və
əlavə məzmun komponentlərinin sintezini ehtiva edir. Yəni bu
inteqrasiya ilə Ģagirdlərin məktəbdə öyrəndikləri məzmunla (bi-
liklə) məktəbdən kənarda aldıqları məzmun(bilik) sintez edilir.
Günümüzdə təhsil paradiqmalarının dəyiĢməsi, məktəb-kom-
101
plekslərin artması inteqrasiyanı aktuallaĢdırır. Belə məktəblərdə
dərs gününün məzmunu Ģagird üçün vahid fəaliyyət sahəsi kimi
qurulur. Yəni həmin gün çərçivəsində uĢaqların məĢğul olduq-
ları müxtəlif fəaliyyətlər vahid bir iĢ kimi görünür. Ġnteqra-
siyanın iki modeli daha çox istifadə edilir:1.Fəndaxili. 2.Fən-
lərarası. Fəndaxili əlaqə özü də iki formaya malik olur: 1) üfüqi;
2) Ģaquli.
Fəndaxili inteqrasiya hər hansı fənnin daxili imkanları he-
sabına yaradılır, yəni uyğun məzmun və fəaliyyətlər əlaqələn-
dirilir.
Üfüqi inteqrasiya fənnin məzmun xətləri arasındakı əlaqə-
ləndirilmədir. Bunu mövzulararası inteqrasiya da adlandırmaq
olar. Hər hansı bilik, bacarıq və vərdiĢlərin müxtəlif mövzular
daxilində formalaĢdırılması, təməlləĢdirilməsi Ģaquli inteqrasi-
yadır. Bu siniflərarası inteqrasiya da adlanır. Yəni anlayıĢların,
bacarıqların siniflər üzrə geniĢlənərək inkiĢaf etdirilməsini təmin
edir. Fənlərarası inteqrasiya isə eyni anlayıĢ və bacarığın müx-
təlif fənlər daxilində daha da təkmilləĢdirilməsini, ümumiləĢ-
dirilməsini təmin edir. Ġnteqrasiya anlayıĢı həm çox geniĢ, həm
də dar mənada iĢlənir. Bizim təhsil sistemimizin Avropa təhsil
sistemi ilə inteqrasiyası, asılı olmayan ölkələrin təhsil sistemləri
ilə inteqrasiyası, müxtəlif ölkələrin dövlət təhsil sistemləri
arasında inteqrasiyası haqqında ideyalarla rastlaĢırıq.
Bu mənada inteqrasiya heç də tam birləĢməyə, vahidliyə,
eyniliyə aparmır. Dar mənada inteqrasiya dedikdə, tədris prose-
sində fənlərarası əlaqənin ən yüksək, yeni keyfiyyət qazanmıĢ
formasını nəzərdə tutulur. Bu baxımdan inteqrasiyanın ən real
tələbi tədris planında qohum fənlərin daha da yaxınlaĢdırılaraq
Ģagirdlərə təbii əlaqələr Ģəraitində ümumiləĢdirilmiĢ biliklərin
verilməsidir.
Ġnteqrasiyanın məzmunundan danıĢarkən Ģagirdlərin maraq
və ehtiyacları, cəmiyyətin tələbləri və sairə nəzərə alınmalıdır.
Fənlərarası əlaqənin məzmununa əsasən aĢağıdakılar daxildir.
Onları əvvəlcə qruplara bölək, sonra isə hər birinə aid bəndləri
qeyd edək. Hər bir sinif, fənn üzrə inteqrasiyanın məzmununda
Dostları ilə paylaş: |