Dərslik (I hissə)

 

108 

ġagird  öyrənir  və  ondan  öyrənilir.  Ġnteraktiv  təlim  zamanı  isə 

müəllimin  baĢlıca  vəzifəsi  Ģagirdlərə  yardımçı  olmaqdan,  təlim 

prosesində  Ģagirdlərin  fəaliyyətini  əlaqələndirib,  onlarda  yara-

dıcı axtarıĢa həvəs yaratmaqdan, axtarıb araĢdırmağı, nəyi hara-

da öyrənməyi  öyrətməkdən ibarətdir.  Ġnteraktiv təlim  metodları 

özü  də  fəal  təlim  prosesinə  daxil  olan  metodlardandır.  Burada 

biliyin əsasən qrup və cütlərlə iĢ formalarından müntəzəm Ģəkil-

də  istifadə  etməklə  axtarılıb  tapılması  ön  plana  çəkilir.  Bu  cür 

təlim texnologiyası ilə təĢkil olunan dərslərdə əvvəlcə, problemə 

istiqamət  verəcək  motivasiya  yaradılır.  Motivasiya  problem 

yaradacaq  məsələnin  qoyulmasıdır.  Motivasiyanın  nəticəsi  təd-

qiqat  sualı  olur.  Həmin  tədqiqat  sualı  problemin  həlli  yollarına 

dair  ilkin  fərziyyələrin  irəli  sürülməsinə  Ģərait  yaradır.  Sonra 

həmin  problemin  araĢdırılması  üçün  qruplarda  iĢlər  təĢkil 

olunur. Hər qrup irəli sürülmüĢ  fərziyyələrin doğruluğunu isbat 

etmək  üçün  mətn  üzərində,  bilik  mənbələrinə  nəzər  salmaqla 

tədqiqat iĢlərinə cəlb olunurlar. Alınan nəticələr iĢçi vərəqlərin-

də  qeyd  olunur.  ĠĢçi  vərəqlərində  iĢlər  tamamlandıqdan  sonra 

təqdimat  mərhələsi  gəlir.  Hər  qrup  öz  tədqiqatlarının  yekunları 

ilə  auditoriyanı  tanıĢ  edir.  Sonra  təqdim  olunan  bütün  iĢlər 

arasında rabitə, əlaqələr yaradılır. Məlumatlar sistemə salınaraq 

ümumiləĢdirilir.  Həmin  ümumiləĢdirmələr  ilkin  fərziyyələrlə 

müqayisə olunur və nəticələr çıxarılır. Bundan sonra biliyn tət-

biqi mərhələsi gəlir. ĠĢin gediĢindən aydın olduğu kimi, fəal-in-

teraktiv  təlimdə  Ģagirdlərdə  məntiqi,  tənqidi  və  yaradıcı  təfək-

kürün  inkiĢafı  qayğısına  qalınır,  təlim  prosesinə  tədqiqat  xa-

rakteri  verilir.  Təlim  prosesində  iĢgüzar  iĢ  mühiti,  əməkdaĢlıq 

Ģəraiti  yaradıldığından  iĢtirakçıların  yüksək  fəallığı  təmin  olu-

nur.  ġagirdlərin  fəallığı  dərsin  hər  bir  mərhələsində  qiymətlən-

dirilə bilir. 

Məhz  müəllimin  тялим  просесинdə  щяр  бир  шаэирди  мцс-

тягил  билик  ялдя  етмяйə  yönəldən  тякмилляшмиш  metod  вя  при-

йомларdan,  fəal/interaktiv  təlim  цсулlarından  istifadə  etməsi 

мцщцм  бир  вязифя  kimi  qarĢıda  дурур.  ġаэирдляр  йарадыъы 

фикирляшмяйя,  щадисяляри  тянгиди  тяфяккцр  сцзэяъиндян    кечир-

---

 

109 

мяйя,  мцстягил  тящлилетмя  вя  нятиъяйяэялмя  bacarıqları  əldə 

etməyə,  щяйата,  практик  фяалиййятя  щазырланмалыдыlar.  Tялим 

просесиндя  шаэирдлярин  йарадыъылыг  габилиййятинин  инкишаф 

етдирилмяси,  онларда  щяйати  баъарыгларын  формалашдырылмасы 

башлыъа проблемдир ки, бу да онларын мцстягил идрак фяалиййяти 

иля гаршылыглы вящдят тяшкил едир.Тяърцбя эюстярир ки, шаэирдлярин 

тяфяккцр  мцстягиллийи  мцщцм  дидактик  ящямиййят  кясб 

етмякля йанашы, щям дя зярури тярбийяви ящямиййят кясб едир. 

Беля  ки,  шаэирд  мцстягил  билик  газанмагла  (məntiqi,  тянгиди 

вя  йарадыъы  тяфяккцр  просесиндя),  щям  дя  фяал  щяйат  мюв-

гейиня малик олур, онда тяшяббцскарлыг, юз эцъцня инам, чя-

тинликлярдян  горхмамаг  кими  мцсбят  иради  кейфиййятляр 

формалашыр. 

Fəal təlimin mexanizmləri 

 



 

Проблемли вязиййятин йарадылмасы 



 

Диалогун вя ямякдашлыьын зярурилийи 



 

Шаэирд – тядгигатчы, мцяллим -  фасилiтатор kimi 



 

Психоложи дястяк, щюрмят вя етибар 

Механизм  –  1.    Проблемли  вязиййятин  йарадылмасы  – 

Шаэирдин  гаршысында  проблем  гойулур  вя  онларыn  проблеми 

щялл етмяйя йюнялдилмяси нятиъясиндя идрак фяаллыьы йараныр. 

Механизм  –  2.  Диалогун  вя  ямякдашлыьын  зярурирлийи  – 

Fяал тялим диаложи шякилдя, ямякдашлыг шяраитиндя кечирилир. 

Механизм – 3. Шаэирд – тядгигатчы, мцяллим -  фасилiтатор 

-  Fяал  тялим  заманы  шаэирд  obyekt  мювгейини  тутмаmaлыдыр. 

Шаэирд  тядгигатчы,  мцяллим  ися  бялядчи  ролуну  щяйата  кечир-

мялидир.  Шаэирдляр  биликляри  мцстягил  шякилдя,  тядгигат  заманы 

ялдя етмялидирляр. 

Механизм  –  4.  Психоложи  дястяк,  щюрмят  вя  етибар  –Ша-

эирдлярин идрак фяаллыгларыны сахламаьын мцщцм васитяси онла-

рын психоложи дястяклянмясидир. Мцяллимин хейирхащ мцнасибя-

ти, шаэирдляря щюрмят вя етибары, онларын баъарыьына инамыдыр. 

 

---

 

110 

Fəal dərsin quruluĢu. Fəal dərsin ənənəvi dərslə oxĢar  

və fərqli cəhətləri 

 

         Fəal  (interaktiv)  və  ənənəvi  təlimin  elə  xüsusiyyətlər 

vardır  ki,  onlar  yalnız  fəal  (interaktiv)  təlimə  məxsusdur.

 

Fəal 

(interaktiv) təlimin üstünlükləri:  



 

müstəqil düĢünmək  və sərbəst nəticə çıxarmaq imkanı;  



 

Ģagirdlərin fəallığı;  



 

az  vaxt  ərzində  daha  çox  məlumat  mənimsəmək 

imkanı;  



 

tədqiqat vərdiĢlərinin formalaĢması və inkiĢafı;  



 

əməkdaĢlığın və qarĢılıqlı hörmətin formalaĢması.  

         Fəal  interaktiv  dərsin  dəqiq  strukturu  var  və  qarĢıya 

qoyulan  məsələləri  həll  etməyə  imkan  verir,  uĢaqlar  biliklərə 

yiyələnir, tədris proqramı yerinə yetirilir. Ġnteraktiv təlimin əsas 

üstünlüyü  -  real  idrak  motivasiyasının  (biliklərə  yiyələnmək 

həvəsinin)  yaranmasıdır.  Bu  da  idrak  fəaliyyətinin  gediĢində 

Ģagirdlərin təfəkküründə gerçək ziddiyyətlərin həlli imkanlarına 

əsaslanır. Real ziddiyyətlərdən  yaranan emosiyalar əqli ehtiyat-

ların  səfərbərliyini  təmin  edir,  idrak  fəaliyyətini  Ģövqləndirir, 

diqqəti  uzun  müddət  cəmləməyə  imkan  yaradır.  Bilgilər  hazır 

Ģəkildə  deyil,  onların  müstəqil  surətdə  “kəĢf”i  prosesində  mə-

nimsənilir,  yəni  mənimsəmə  prosesi  passiv  deyil,  fəal  xarakter 

daĢıyır.  Əgər  Ģagird  öz  istəyinə  və  öz  fəaliyyətinə  əsasən  yeni 

bilikləri “kəĢf” edirsə, onda o, dərsə yaradıcı və maraqla yanaĢır, 

əldə etdiyi bilikləri uzun müddətli və möhkəm mənimsəyir.  

         Bəs fəal dərsin quruluĢu necədir? Bu sualı cavablandırmaq 

üçün cədvələ nəzər salmaq lazımdır. 

Cədvəl1  

Fəal dərsin mərhələləri  Nəticə 

1.Motivasiya (problemin 

qoyulması, fərziyyələrin irəli 

sürülməsi) 

Tədqiqat sualı və fərziyyələr 

2.Tədqiqatın aparılması 

(fərziyyələri yoxlamaq üçün 

Tədqiqat iĢləri, yeni faktlar 

---