Dərslik kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 Redaktoru: Rəy verənlər Dizayner: Naşir
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ELEKTRON BİZNESİN ÖDƏMƏ SİSTEMLƏRİ
E L E K T R O N B İ Z N E S yerləşdirilməsi elektron biznesin informasiya texnologiyalarının səmərəliliyini müəyyən edən vacib amilə çevrildi. QEYD". Şəbəkə trafiki və ya i n t e r n e t ( i n g i l i s c ə Traffic) "hərəkət", "maldövrlyyəsi" analamını verir. Trafık dedikdə kompüter şəbəkəsi ilə müəyyən vaxt ərzində ötürüiən informasiyanın həcmi başa düşüiür. Trafiklər paketiər, bitiər, baytiar və s. öiçülür. Trafıkin dörd növdə olur: • Daxil olan (şəbəkəyə daxil olan informasiya); • Xaric olan (şəbəkədən daxil olan informasiya); • Daxili (müəyyən şəbəkə daxilində, adətən lokal); •Xarici (müəyyən şəbəkədən xaricdə, adətən İnternet- trafik). Şəbəkə trafikini hesablayan proqramlara TMeter, BWMeter, NetWorx, DUMeter, NetTraffic, NetBalancer proqramlarını aid etmək olar. ___________________________________________________ SERVERLƏRİN TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN TƏMİN EDİLMƏSİ METODLARI VƏ VASİTƏLƏRİ PROQRAM SİSTEMLƏRİNDƏ VERİLƏNLƏRİN TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN TƏMİN EDİLMƏSİNƏ QARŞI ƏSAS TƏLƏBLƏR Verilənlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi problemi aşağıdakı 3 qarşılıqlı əlaqəli məsələnin həlli kimi təyin edilə bilər: l.MəxfiHk - istifadəçi yalnız icazə verilən məlumata müraciət edə bilər; 1 5 2 E L E K T R O N B İ Z N E S 2.Tamhq-informasiyanın dəyişdirmələrdən qorunması; S.Əlçatanhq - istifadəçiyə avtorizə olunmaq imkanının verilməsi. Bu məsələlərin həlli metodları və vasitələri bütün informasiya sistemləri üçün eynidir. VBİS-DƏ İDENTİFİKASİYA VƏ ƏSLLİYİN TƏSDİQİ ÜÇÜN İSTİFADƏ EDİLƏN TEXNOLOGİYALAR İxtiyari VB serveri müəyyən əməliyyat sisteminin (ƏS-in) idarəsi altında işləyir. Buna görə də verilənlərin mühafizəsi ilk növbədə əməliyyat sisteminin vəzifələrindən biri olmalıdır. VB serverinin təhlükəsizlik sistemi həm xarici, həm də daxili vasitələrdən təşkil edilir. VB serverinə daxil olmağa icazə alınması identifıkasiya, autentifikasiya və avtorizasiya kimi 3 prosedurun icrasını nəzərdə tutur. İdentifikasiya prosedurunun mahiyyəti server resurslarının istehlakçısı olan obyektə ad verməkdən ibarətdir. İstifadəçi adı müəyyən unikal (təkrar olunmayan) metkadır (nişandır). Autentifikasiya prosedurunun mahiyyəti istifadəçinin təqdim edilməsi və bu təqdimatın əslliyinin təsdiqindən ibarətdir. Bu iki prosedur icra olunduqdan sonra avtorizasiya proseduru icra edilərək VB serverinə daxil olmağa icazə alınır. 1 5 3 E L E K T R O N B İ Z N E S PAYLANMIŞ VB-LƏRDƏ İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN TƏMİN EDİLMƏSİ METODLARI VƏ VASİTƏLƏRİ Verilənlərin paylanmış emalı texnologiyası şəbəkə mühitində vahid məntiqi informasiya bazasına əsaslanır. Bu baza istifadəçidən gizli saxlanır. Yəni istifadəçi hansı məlumatın hansı kompüterdə yerləşməsini bilmir. 1 5 4 E L E K T R O N B İ Z N E S ELEKTRON BİZNESİN ÖDƏMƏ SİSTEMLƏRİ ELEKTRON ÖDƏMƏ SİSTEMLƏRİ İnternetin infrastruktur təməli üzərində icra edilən inkişaf etmiş ödəmə xidmətinin mövcudluğu elektron biznesin kamillik göstəricisi kimi çıxış edir. Elektron biznesin inkişafının vacib problemlərindən biri klberfəzada səmərəli ödəmə sistemlərinin təmin edilməsindən ibarətdir. Satınalmalar üzrə elektron ödəmələri təmin edən sistemlərə qarşı qoyulan ən vacib tələblər təhlükəsizlik və istifadənin etibarlılığıdır. Ənənəvi ödəmə sistemləri aşağıdakı ödəmə ssenariləri ilə həyata keçirilir: • Nağd ödəmə; • Bank köçürmələri ilə ödəmə; • Üstəlik ödənişlə ödəmə; • Poçt və ya teleqraf köçürmələri ilə ödəmə. Nağd ödəmə daha çox istifadə edilir. Bu metodun nöqsanı odur ki, nağd pulun daşınması və hesablaşmada istifadə edilməsi xeyli təhlükəlidir. Bank köçürmələri Hə ödəmə də çox istifadə edilən metoddur. Hüquqi şəxslər və iri məbləğdə ödəmələr üçün bu metod əvəzsizdir. Bank göstərdiyi xidmət üçün ödənilən məbləğin 3%-ni alır. Bunun nöqsanı odur ki, vəsaitin köçürülməsinə 1 həftə vaxt sərf edilir ki, bu da dolayı iqtisadi itkilərlə əlaqədar olur. Üstəlik ödənişlə ödəmə poçt vasitəsilə sifariş alındığı momentdə həyata keçirilir. Xidmət haqqı sifarişin dəyərinin 1 5 5 E L E K T R O N B I Z N E S 20%-i qədərdir. Bu metod o halda istifadə edilir ki, başqa üsullar daha baha başa gəlir. Poçt və ya teleqraf köçürmələri Hə ödəmə. Poçt köçürmələri ilə ödəmə bir-neçə həftə, teleqraf köçürmələri ilə ödəmə 7 günədək çəkir. Xidmətin dəyəri köçürülən məbləğin 10%-ə qədəri olduğundan biznes-partnyorlar bu metoda maraq göstərmirlər. Hal-hazırda Dünya ölkələrinin çoxunda köhnə və təzə ödəmə sistemlərinin paralel istifadəsi geniş yayılmışdır. Elektron ödəmə sistemləri tədricən ənənəvi sistemləri sıxışdırır. Bank hesablarına əsaslanan müxtəlif plastik kartlardan istifadə genişlənir. EMİTENTLƏR VƏ EKVAYERLƏR Emltent dedikdə, ödəmə vasitəsi kimi istifadəyə plastik kart buraxıb, maliyyə öhdəliklərinin yerinə-yetirilməsinə zəmanət verən təşkilat nəzərdə tutulur. Kart ya bank tərəfindən (məsələn, Visa), ya da kredit ödəmə sistemi tərəfindən (məsələn, American Express) emitləşdirilir, yəni qiymətli kağızlar (kağız pullar) buraxılır. Emitent müəssisələri məcburi qaydada karta keçirməklə məşğul olmur. Ekvayer dedikdə, ödəmə sistemi vasitələrinin xidmət göstərməsində iştirakçıların qarşılıqlı fəaliyyətini təmin edən lazımi əməliyyatların icraçısı olan təşkilat nəzərdə tutulur. Ekvayer katr ödəmə xidməti göstərilən məntəqələrdə aşağıdakı əməliyyatların icrasını təmin edir: • Avtorizə sorğularının emalı; • Mal və xidmətlərə görə satıcı hesabına pul köçürmələri; 1 5 6 Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|