Dərslik kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 Redaktoru: Rəy verənlər Dizayner: Naşir

E L E K T R O N   B İ Z N E S  
 
Frank 
Maknamar 
Alfred 
Bulminqdeyl 
Ralf 
Şnayder 
Saatt»! A. Jeffries 
8.A, Jeffries Ce. 105 
Ferrest Ave. ttarberth, 
Pa. 
91HÎ80 
E X P I R E S   D E C E M a E R . 3 1 .   1 9 5 1
 
İlk Diners Qub kartı 
İlk  DC  kartları  nahar  yeməklərinin  ödənilməsinə  görə  təyin 
edilirdi.  Bununla  belə  buradakı  hesablaşmalar  kredit  şəklində  həyata 
keçirilirdi.  Tez  bir  zaman  ərzində  kart  universallıq  qazandı,  çünki 
məhsullara  görə  hesablaşmaların  aparılması  və  nəqd  pulun  əldə 
olunması üçün təyin olunmuş 
165 
 ____  

---

E L E K T R O N   B İ Z N E S  
kartlar  da  yaradılmışdı.  Beləliklə,  yaradılmış  kartlar  ödəmə,  kredit  və 
qeyri“bank əməliyyatlarını yerinə yetirirdilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, 
ihazırlanan  Ik  ödəmə  kartları  plastikdən  deyil,  karton  materialdan 
hazırlanırdı. 
Diners Club kartından sonra kütləvi amerika bazarına Express American 
şirkəti uğurla daxil oldu. Bundan sonralar isə bir çox amerika bankları 
(eyni  zamanda  ABŞ-nın  iki  iri  bankları  -  Bank  of  America  və  Chase 
Manhattan Bank) özlərinin lokal kart məhsulları ilə amerika bazarlarına 
daxil oldular. Amerika banklarının kart proqramlarının təkmilləşdiriməsi 
üzrə apardıqları İşlərin nəticəsində keçən əsrin 70-ci illərin ortalarında 
Visa International və MasterCard kimi iki iri kart üzrə beynəlxalq ödəmə 
sistemləri  meydana  gəlmişdir.  Bu  heç  də  dünya  ödəmə  sistemində 
yeganə ödəmə sistemləri deyildir. Demək olar ki, hər bir inkişaf etmiş 
ölkədə  iri  həcmli  kart  layihələri  mövcuddur,  lakin  bu  ödəmə 
sistemlərindən heç biri hələ ki, milli çərçivədən kənara çıxa bilməmişdir.
 ______________________________________________________   
Kart  üzrə  satışın  və  ya  nağd  pulun  verilməsinin  təsdiqlənməsi 
prosesi  avtorizasiya  adlanır.  Bu  əməliyyatın  icra  edilməsi  üçün  xidmət 
məntəqəsi ödəmə sisteminə sorğu göndərib lazımi məlumatın gerçəkliyinin 
təsdiqini  və  kartın  ödəməqabiliyyəti  məhdudiyyətlərini  təyin  edir. 
Avtorizasiya texnologiyası ödəmə sistemindən, kartın tipindən və xidmət 
məntəqəsinin texniki təchizatından asılıdır. 
Avtorizasiya qeyri-avtomatik variantda da yerinə-yetirilə bilir. Belə 
ki, satıcı sorğunu operatora telefonla göndərə bilər. Buna səsli avtorizasiya 
deyilir. Avtorizasiya adətən avtomatik 
166 

---

E L E K T R O N
  B I Z N E S
 
icra edilir. Bunun üçün kart carderader adlanan xüsusi kart oxuyucu qurğuya 
yerləşdirilir.  Avtomatik  rejimdə  icra  edilən  avtorizasiya  2  üsulla 
yerinə-yetirilə bilər. Birinci üsul on-Hne avtorizasiya adlanır və ödəmə sistemi 
ilə  əlaqə  yaradılaraq  prosessinq  mərkəzi  tərəfindən  idarə  edilən  lazımi 
prosedurların icrasına nail olunur. İkinci üsul off-Hne avtoriazsiya adlanır və 
bu, /^ÖS-terminal deyilən qurğu vasitəsilə həyata keçirilir. 
Nağd  pul  bankomat  deyilən  xüsusi  qurğu  vasitəsilə  verilir  ki,  bu 
qurğu eyni zamanda yuxarıda təsvir edilən üsullardan biri ilə avtorizasiya 
həyaata keçirir. 
Kart  sahibi  ilə  hesablaşmaların  aparılması  üçün  iki  əsas  ssenari 
variantlarından 
istifadə 
edilir. 
Debet 
kart 
sahibi 
əvvəlcədən 
emitent-bankdan müəyyən məbləği öz hesabına daxil etməlidir. Məbləğin 
ölçüsü vəsaitdən istifadə üzrə məhdudiyyəti təyin edir. Hesablaşma aparılan 
kimi  kartdakı  məbləğin  qalığı  sinxron  şəkildə  azalır.  Qalığa  nəzarət 
avtorizasiya zamanı həyata keçirilir. 
Kredit  kart  sahibi  hesablaşma  aparmaq  üçün  emitent-  bankdan 
kredit  götürməlidir.  Götürülən  kredit  birdəfəlik  və  təzələnən  ola  biləndir. 
Təzə kredit almaq üçün köhnə borcu bağlamaq lazımdır. 
PLASTİK KARTLARIN NÖVLƏRİ 
Plastik kart standart ölçülü (85,6x53,9x0,76mm) mexaniki və termik 
təsirlərə  qarşı  dayanıqlı  xüsusi  plastmas  lövhədir.  Kartın  sahibi  haqqında 
identifikasiya  məlumatları  (adı,  hesab  nömrəsi  və  s.)  relyefi!  şriftlə  kart 
üzərinə  həkk  edilir.  Kart  əl  üsulu  ilə  emal  edilərkən  lazımi  məlumatların 
surəti imprinter adlı xüsusi qurğu vasitəsilə basma şəkil kimi kağıza həkk 
edilir. 
167 

---

E L E K T R O N
  B I Z N E S
 
Ödəmə  sisteminin  subyekti  olaraq  kart  istifadə  edən  şəxsin 
identifikasiya edilməsi üçün emitent-bankın və ödəmə sisteminin loqotipləri, 
kart  sahibinin  adı,  hesab  nömrəsi,  kartın  fəaliyyət  müddəti  kart  üzərinə 
həkk edilir. Bundan əlavə, kartın üzərində sahibinin şəkli və imzası qeyd 
edilə bilər. Məsələn, CöepxapT sistemində bu texnologiyadan istifadə edilir. 
Şəklin  olması  kart  vizual  identifikasiya  etməyə  imkan  verir.  Lakin 
avtomatlaşdırılmış identifikasiya üçün vizual identifikasiya kifayət deyildir. 
Bundan  əlavə,  avtomatik  avtorizasiya  prosedurunun  icrası  üçün  lazımi 
verilənlərin  karta  daxil  edilməsi  vacibdir.  Bunun  üçün  müxtəlif  fiziki 
mexanizmlərdən istifadə edilir. 
Ştrix-kodlu  kartlar.  Bu  kartlarda  identlfikasiyaedid  element  kimi, 
məhsulların  markirovka  edilməsi  üçün  tətbiq  edilən  koda  analoji  olan 
ştrix-koddan  istifadə  edilir.  Kod  yazılan  zolaq  qeyri-şəffaf  materialla 
örtülmüş olur və yalnız infraqırmızı şüa ilə oxunur. Ştrix-kodlu kartlar çox 
ucuzdur. Lakin zəif qorunur. Buna görə də ödəmə sistemində tətbiq edilmir. 
QEYD: 
Şrix-kod 
səth üzərinə çəkilmiş qara və 
ağ  zolaqlar  (və  ya  digər  həndəsi  fiqur)  ardıcıllığından  ibarət  qrafiki 
informasiya  nəzərdə  tutulur.  Markalanmış  və  ya  qablaşdırılmış 
məmulatın üzərindəki bu zolarlar texniki vasitələrin köməyilə təhlil edilir 
və məmulat haqqında müəyyən məlumatı almağa imkan verir. 
1948-ci  ildə  ABŞ-ın  PensilvanI  ştatının  Filadelfiya  şəhərindəki 
Dreksel Universitetinin Texnologiya institutunun aspirantı Bernard Silver 
(Bernard Silver: 
1924-1963) 
təsadüfən yerli ərzaq şəbəkəsinin prezidentinin fakültə dekanı ilə istehsal 
olunmuş məhsula nəzarət edilməsi barədə 
168 

---