Dərslik kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 Redaktoru: Rəy verənlər Dizayner: Naşir
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
E L E K T R O N B I Z N E S • Kartdan istifadə edilməklə baş tutmuş alqı-satqının qeyd edildiyi kağız və elektron sənədlərin qəbulu, çeşidlənməsi və göndərilməsi; • Bu və ya digər səbəbdən əməliyyatı dayandırılmış kartların (stop-vərəqlərin) siyahısının yayımlanması. Ekvayer və emitent funksiyalarının icrası bir bank tərəfindən aparıla bilər. Ekvayer-bankın əsas funksiyası satıcılarla hesablaşmaların icrası ilə bağlı olan maliyyə fəaliyyətidir. Bundan əlavə, ekvayer-bank öz şöbələri və ya ona aid bankomatlar vasitəsilə plastik kart üzrə nağd pul verə bilir. Müəyyən texniki funksiyaları ekvayer-bank ixtisaslaşdırılmış servis təşkilatlarına - prosessinq mərkəzlərinə həvalə edə bilər. Hər bir ekvayer-bank satıcılara emitent-bank kartlarının sahiblərinin konkret ödəmə sisteminə daxil olan tədiyələri üzrə vəsait köçürə bilir. Ekvayerin xərclədiyi müvafiq vəsait emitentlər tərəfindən razılaşdırılmış müddətdə ekvayerin hesabına köçürülməlidir. Ekvayerlə emitent arasında qarşılıqlı hesablaşmaların operativ qaydada həyata keçirilməsi üçün ödəmə sisteminin elementlərindən biri olan hesablaşma bankından istifadə edilə bilir. Bunun üçün ekvayer və emitent hesablaşma bankında müxabirələşmə hesabları açmalıdırlar. ÖDƏMƏ (TƏDİYƏ) SİSTEMİ Ödəmə sistemi dedikdə, bank tərəfindən ödəmə (tədiyə) vasitəsi kimi buraxılmış və müəyyən standarta cavab verən plastik kartların istifadə edilməsi üzrə texnoloji metodlar çoxluğu nəzərdə tutulur. Ödəmə sistemi yaradılarkən həll edilən əsas məsələlərdən biri qarşılıqlı ödəmə hesablaşmalarının aparılması zamanı 1 5 7 E L E K T R O N B İ Z N E S emitent sisteminə daxii oian kartiara göstərilən ümumi xidmət qaydalarının seçilməsi və riayət oiunmasıdır. Bu qaydaiar kartiarla aparılan əməliyyatların həm texnoloji məsəiələrini, yəni veriiənlərin standarta uyğun oimasını, avtorizə prosedurlarını, avadanlıqlardan istifadə təiimatlarını, həm də kartlara xidmət göstəriiməsi iiə bağiı maliyyə məsəiəiərini, yəni xidmət şəbəkəsinin tərkibinə daxil olan ticarət təşkilatları ilə hesablaşma prosedurlarını, banklararası hesablaşma qaydalarını və tarifləri əhatə edir. Ödəmə sisteminin nüvəsi - müqavilə öhdəliklərinə əsasianan bankiar çoxluğundan ibarətdir. Ödəmə sisteminin tərkibinə, həmçinin ticarət təşkiiatiarı, xidmət məntəqəiəri şəbəkəsi əməiə gətirən servis müəssisələri daxiidir. Ödəmə sisteminin normai fəaiiyyət göstərməsi üçün kartlara texniki dəstək xidməti göstərən ixtisaslaşmış qeyri-maliyyə təşkilatları, yəni prosessinq mərkəzləri və texniki xidmət mərkəzləri olmalıdır. Auditor funksiyasının İcrası üçün zəruri ilkin şərt tranzaksiyalar protokollarının aparılmasıdır. Tranzaksiyalar protokolu dedikdə, ödəmə kartları iiə həyata keçirilən əməliyyatlara, o cümlədən, nağd pul verilməsinə dair məlumatların avtomatik qeyd edilməsi nəzərdə tutulur. Prosessinq mərkəzi - ekvayerlərdən və ya bilavasitə xidmət məntəqələrindən daxil olan avtorizasiya və/və ya tranzaksiyalar protokoluna sorğuların emalı ilə məşğul olan ixtisaslaşdırılmış servis təşkilatıdır. Prosessinq mərkəzi ödəmə sisteminin iştirakçıları olan banklar və kart sahibləri barədə məlumatlar saxlanan VB-ni işlədir. Prosessinq mərkəzi konkret kart sahibləri üçün ödəmə həcminə qoyulmuş məhdudiyyətləri saxlayır və emitent-bankın öz VB-si olmadıqda, yəni off-iine 1 5 8 E L E K T R O N B I Z N E S bank rejimində avtorizasiya sorğularını da icra edir. Prosessinq mərkəzi VB-də operativ avtorizasiya əməliyyatı barədə emitent-banka, emitent-bankdan aldığı kart barədəki məlumtları ekvayerə ötürür. QEYD: Ekvayer ticarət-servis və bankomat şəbəkəsində kartlardan istifadə etməklə qarşılıqlı əlaqələri yerinə yetirmək üçün bütün əməliyyatlar spekterlni həyata keçirən bank və ya şirkətdir. Şəbəkədə yerinə yetirilən əməliyyat barədə məlumat alan kimi ekvayer həmin məlumatları hesablamalar aparmaq üçün sistemə göndərir. Ekvayer məhsulların satış nöqtələrinə yerləşdirilməsinə və həmin məhsullarin alınmasının və ya satılmasının kartlardan istifadə olunmaqla həyata keçirilməsinə cavabdehdir. ___________________ Texnoloji baxımdan, prosessinq mərkəzi məhsuldar rabitə kanallarına etibarlı qoşulmuş ixtisaslaşdırılmış hesablayıcı mərkəzdir. Bu mərkəz kifayət qədər sərt şərtlərdə işləyir. Belə ki, real vaxt miqyasında baş verən intensiv tranzaksiyalar axınlarının zəmanətli emalını həyata keçirir. Debet kartından istifadə edilməsi ödəmə sisteminin ixtiyari xidmət məntəqəsindəki alqı-satqının avtorizasiyasının on-Une rejimində həyata keçirilməsini zəruri edir. Kredit kartı ilə əməliyyatlar üçün avtorizasiya həmişə lazım olmur. Lakin bankomatdan pul götürüldükdə avtorizasiya məcburidir. Gün ərzində (və ya razılaşmaya əsasən, başqa vaxt perlodunda) yığılmış tranzaksiyalar protokollarının əsasında prosessinq mərkəzi yekun məlumat hazırlayıb ödəmə sisteminin iştirakçıları olan banklar arasında qarşılıqlı hesablaşmalar aparailması üçün yayımlayır. Emitentin sorğusu 1 5 9 E L E K T R O N B İ Z N E S na əsasən prosessinq mərkəzi stop-vərəqlər hazırlayıb ekvayerlərə, bəzən isə bilavasitə xidmət mənəqələrlnə göndərir. Gündəlik yekunlar üzrə qarşılıqlı hesablaşmaların icrası üçün prossesinq mərkəzinin hesablayıcı imkanları üzərinə çox ciddi tələblər qoyulur. Çünki tranzaksiya protokollarının əksəriyyəti bir-neçə saat ərzində avtomatlaşdırılmış emaldan keçməlidir. Prosessinq mərkəzi, həmçinin emitent-bankların yeni kartlara tələbatını da təmin etməlidir. Bu kartların hazırlanması üçün zavoda sifariş verilməli və sonra onlar ayrı-ayrı fərdiləşdirilməlidir. Bütün bu işləri də prossesinq mərkəzi öz öhdəsinə götürür. Prossesinq mərkəzi bütün servis funksiyalarını öz üzərinə götürürsə, plastik kartların fərdiləşdirilməsini, POS-terminalların (POS - Point Of Sale) və bankomatların təmirini də icra etməlidir. Ödəmə sisteminin texniki cəhətdən etibarlı və dayanıqlı fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün prossesinq mərkəzində güclü hesablayıcı sistem və kommunikasiya infrastrukturu olmalıdır. Prossesinq mərkəzi üçün əlavə yüklənmə mənbəyi banklararası qarşılıqlı hesablaşmalara aid elektron sənəd mübadiləsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, paylanmış ödəmə sistemlərində bir neçə prossesinq mərkəzi ola bilər. Bunların bəziləri əyalət səviyyəsində ekvayer-bank kimi də işləyə bilir. Prossesinq mərkəzlərinin səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün yüksək məhsuldarlığa malik verilən ötürən şəbəkə olmalıdır. Yəni, verilən ötürən şəbəkə arxitektura cəhətdən ödəmə sisteminin ayrılmaz tərkib elementi olmalıdır. 1 6 0 Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|