Dərslik kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 Redaktoru: Rəy verənlər Dizayner: Naşir
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E L E K T R O N B İ Z N E S
- E L E K T R O N B I Z N E S
E L E K T R O N B İ Z N E S Bundan əlavə burada kartın fəaliyyət müddəti və sahibinin adı yazılır. Kartın arxasında maqnit zolağı və imza üçün yer vardır. İlk plastik kartın yaradılması ilə ödəmə sistemində nağdsız hesablaşmalar sahəsində inqilab başlandı. Plastik kart da zəif qorunur. Bu kartın nöqsanlarından biri də qalığın cari qiymətinin göstərilməməsidir. Maqnit zolağında balans və ya maliyyə tranzaksiyalarının yazılması üçün yer yoxdur. Maqnitli kartı fırıldaqçılardan qorumağın yeganə münasib üsulu şübhə yaranan kimi, prosessinq mərkəzində kartı operativ avtorizasiya etdirmək və hər bir ticarət məntəqəsində PİN-kodu yoxlamaqdır. Son 10 ildə dünya bankları telekommunikasiyanın inkişafına milyonlarla dollar sərmayə qoymuşlar. Bunun nəticəsidir ki, bütün bankomatlar operativ avtorizasiya rejimində işləyir. Mikroprosessorlu kartlar (smart-kartlar, intellektual kartlar). Bu kartlarda informasiya mikrosxemə yazılır. Yaddaşh kartlar (memory card). Bunlar ən sadə mikroprosessorlu kartlardır. Bunlarda yaddaş qurğusu vardır. Bu qurğu mikrosxem yaddaşıdır. Kartın yaddaş tutumu 32 baytdan 16 kllobayta qədərdir. Yaddaş 2 formada gerçəkləşdirilir: • EPROM- bir dəfə yazılıb, çox dəfə oxunur; • EEPROM - dəfələrlə yazılıb, dəfələrlə oxunur. Yaddaşlı kartlara əsaslanan ödəmə sistemləri maqnitli kartlara nisbətən daha yaxşı qorunur. Bu kartlara off-Hne rejimində, yəni prosessinq mərkəzi ilə operativ əlaqə yaratmadan da xidmət göstərmək mümkündür. Yaddaşlı kartlar 2 tip olur: qorunan və qorunmayan yaddaşlı kartlar. Qorunmayan yaddaşlı kartlara dəfələrlə yazıb- oxumaq mümkündür. Bu kartlar ucuz, verilənləri idarə etmək 175 E L E K T R O N B I Z N E S sadədir. Lakin təhlükəsizlik səviyyəsi aşağıdır. Qorunan yaddaşlı kartlarda yaddaşın xüsusi identifikasiya sahəsi və bir- neçə tətbiqi sahələri vardır. İdentifikasiya sahəsi bir dəfə, fərdiləşdirmə zamanı yazılır. Sonrakı istifadə müddətində yalnız oxuma rejimi işləyir. Tətbiqi sahələrə yalnız xüsusi açar (parol) vasitəsilə daxil olmaq mümkündür. Yaddaşlı kartlar maqnltli kartlara nisbətən bahadır. Lakin son zamanlar bunlar da xeyli ucuzlaşmışdır. Bu kartların qiyməti mikrosxemin qiymətindən asılıdır. Mikrosxemin qiyməti isə yaddaşın tutumu ilə bağlıdır. Yaddaşlı kartların bir növü də sayğac-kartlardır. Bunların yaddaşındakı məlumat yalnız müəyyən qeyd edilmiş kəmiyyət qədər dəyişə bilir. Məsələn, avtomat telefon xidmətindən istifadə etdikdə edilən ödəniş bu qəbildəndir. Yaddaşlı kartlar bilavasitə mikrosxemdə hər hansı aiqoritmik əməliyyat aparmağa imkan vermir. Parolun yoxlanması yalnız xarici qurğularda aparıla bilər. Bu isə parolun xarici qurğu tərəfindən tutulmasına imkan yaradır ki, bu da yolverilməz və aradan qaldırılmazdır. Smart-kartlar, Mikroprosessorlu smart-kart mikrokompüterdir. Yəni bunun mərkəzi prosessoru və çoxsəviyyəli yaddaşlar sistemi vardır. Nisbətən güclü mikroprosessorlu kartın parametrləri 1980-cl illərin fərdi kompüterlərinin parametrlərinə yaxındır. Məsələn, GEM-r NCOS 16K EE DES, ST8/SGS-Thompson kartının xarakteristikaları aşağıdakı kimidir: • ST8/SGS-Thompson prosessoru 8-bitlik, Motorola 6805 əmrlər sisteminə malikdir; • yaddaş -160 bayt; • yaddaş -6144 ba^; • ££P/?OA/yaddaş - 2048 bayt. 176 E L E K T R O N B I Z N E S Mikroprosessorlu kartın sabit yaddaşında saxlanan əməliyyat sistemi həm servis funksiyaları, həm də təhlükəsizliyin təmini baxımından fərdi kompüterin əməliyyat sistemindən prinsipcə fərqlənmir. Mikroprosessorlu smart-kart hal-hazırda ödəmə sistemi üçün daha perspektivli texnoloji variant qurmağa imkan verən vasitə hesab olunur. DƏYƏR/SƏMƏRƏLİLİK QARŞILIQLI MÜNASİBƏTİ Ödəmənin səmərəliliyinin əsas kəmiyyət parametrləri, etibarlılıqla yanaşı, həm də sürət və dəyər hesab olunur. Sürət əsasən prosessinq mərkəzi ilə əlaqə yaradan rabitə kanalının xarakteristikaları İlə təyin edilir. Bir kart ödəməsinin dəyəri ödəyldnln identifikasiyası, autentifikasiyası və avtorizasiyası üçün çəkilən xərclə təyin edilir. Bu xərclər birdəfəlik və müşayiətlə bağlı xərclərin məcmusudur. Birdəfəlik xərclər ödəmə sisteminin aparat- proqram təminatına çəkilən xərcləri, müşayiət xərcləri isə əməkdaşlara verilən əmək haqqını, eneıji, material və s. xərcləri əhatə edir. Kart tranzaksiyalarının xeyli baha başa gəlməsi, xüsusən də İnternetdən istifadə edilərkən bu xərclərin daha da böyük olması İnternetdə mikroödəmələr texnologiyasına keçidə xeyli maraq yaradır. Telekommunikasiya sisteminin zəif inkişaf etdiyi ölkələrdə mikroprosessorlu kartlardan istifadə özünü doğruldur. 177 E L E K T R O N B İ Z N E S POS-TERMINALLAR Bunlara ticarət terminalı da deyilir. Bu terminallar maqnit zolaqlı plastik kartlardan və ya smart-kartlardan istifadə edilərkən maliyyə hesablaşmaları üzrə tranzaksiyaları emal etmək üçündür. /^05-terminal karta xidməti avtomatlaşdırmaqla xidmət müddətini kəskin şəkildə qısaldır. W5-terminalların komplektasiyası və imkanları geniş diapzonda dəyişir. Müasir tipik terminal aşağıdakı altsistemlərdən təşkil olunur: • Smart-kartı və maqnit zolaqlı kartı oxuyan qurğu; • Enerjidən asılı olmayan yaddaş; • /W-kod yığmaq üçün quraşdırılmış ixtisaslaşdırılmış klaviatura və ya klaviatura qoşmaq üçün qovşaq; • İxtisaslaşdırılmış printer; • Fərdi kompüterlə və ya elektron kassa aparatı ilə əlaqələndirici Interfeys. Bunlardan əlavə, W5-terminal adətən avtozəngetmə imkanı olan modernlə təchiz edilir. W5^terminalın "intellektual" imkanları da vardır. Belə ki, onu proqramlaşdırmaq mümkündür. Proqramlaşdırma dili Assemblerdir. Bu terminal həm operativ, həm də yığılmış tranzaksiya protokolları üzrə təxirəsalınmış avtorizasiya edə bilir. Rabitə seansı zamanı POS- terminal tranzaksiya protokollarını prosessinq mərkəzinə ötürür. Seans gedişində W5-terminal prosessinq mərkəzi ilə qarşılıqlı informasiya mübadiləsi edə bilir, qəbul etdiyi informasiyanı emal edə bilir, stop-vərəqlərin modifikasiyası əməliyyatını icra edir. 178 Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|