Dərslik komplekti haqqında
Yüklə 3,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LAYİHƏ 114 27. Canlılarda klonlaşdırma Alt standartlar
- Tədqiqat sualı
- Qiymətləndirmə meyarları: • təqdimat və məruzə hazırlama • şərhetmə I səviyyə II səviyyə III səviyyə IV səviyyə
113 Bir sıra dövlətlər belə məhsullara çox ehtiyatla yanaşaraq tərkibində GMO olan məhsulların markalanmasına (məhsulun tərkibində GMO-nun faizinin göstərilməsinə) nail olmuşlar. Yaradılmış xüsusi laboratoriyalarda məhsulun tərkibində olan GMO-nun faizi müəyyən edilir. Bu gün, demək olar ki, bütün inkişaf etmiş ölkələrdə qida məhsul- larının keyfiyyəti, ekoloji təmizliyi və bioloji təhlükəsizliyi diqqət mərkəzindədir. Nəzərə almalıyıq ki, müasir biotexnoloji üsullarla əldə edilmiş geni modifikasiya olun- muş bitki növləri ilə illərin sınağından çıxmış qiymətli və faydalı olan bitki növlərinin əvəz edilməsi mövcud qiymətli növlərin itməsinə, bu isə biomüxtəlifliyin azalmasına gətirib çıxara bilər. İlk dəfə olaraq İngiltərə alimi Arpad Puştai geni modifikasiya olunmuş məhsulların insan orqanizminə zərərli təsirini təcrübə yolu ilə sübut etmişdir. Təcrübələr zamanı siçovulların bir müddət transgen tərkibli məhsullarla yemlənməsi nəticəsində heyvanla- rın qanında leykositlərin miqdarı aşağı düşmüş, qaraciyərin ölçüləri kiçilmiş, çəkiləri azalmış, onlarda aqressivlik yüksəlmiş, hətta bir-birini yeməyə başlamışlar. Eyni za- manda heyvanlar arasında ölüm faizi də artmışdır. GMO-nun yaradılması üzərində ilk təcrübələr XX əsrin 70-ci illərində aparılmağa başlanmışdır. Transgen məhsulların əkilməsi, idxalı və s. məsələlər inkişaf etmiş öl- kələrdə ciddi nəzarətə alınmışdır. Avropada transgen məhsulların əkilməsi qadağan edilmiş, yalnız bəzi bitkilərin ölkəyə idxalına icazə verilmışdir. Transgen məhsullarla qidalanan bəzi ölkələrin əhalisində piylənmə prosesinin getdiyi müşahidə edilmişdir. Araşdırmalara görə, piylənmə prosesi ilə həmin ölkələrdə GMO məhsulların geniş ya- yılmasının birbaşa əlaqəsi mövcuddur. Çünki bu ölkələrdə ət yeməkləri üçün istifadə edilən qida əlavələri transgen məhsullardan hazırlanmışdır. Transgen məhsullar mad- dələr mübadiləsinin pozulmasına və piylənmə prosesinin getməsinə səbəb olur. Təmiz ekoloji məhsulların araşdırılması nəticəsində məlum olmuşdur ki, çox yeməkdən kökələn şəxslər pəhriz, idman vasitəsilə arıqlaya bilirlər. Lakin transgen məhsullarla qi- dalanan əhalinin piylənməsinin qarşısını almaq, demək olar ki, mümkün deyildir. Geni modifikasiya edilmiş məhsulların orqanizmə təsiri uzun illər davam edə bilər. Ona görə də belə təsirin müayinə edilməsi çətinlik törədir. Ümumdünya Ticarət Təşkilatının tələblərinə görə, tərkibində GMO olan qida məh- sullarının üzərində “GMO tərkibli” (faizlə) olması göstərilməlidir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan 2000-ci ildə “Bioloji müxtəlifliyə dair” BMT-nin Konvensiya- sına, 2005-ci ildə isə bu Konvensiyadan irəli gələn “Biotəhlükəsizliyə dair Kartagen protokolu”na qoşulmuşdur. LAYİHƏ 114 27. Canlılarda klonlaşdırma Alt standartlar: 1.1.1. Canlıları öyrənən elm sahələrinin (seleksiya, mikrobiologiya, biotexnologi- ya, bionika) xüsusiyyətlərini şərh edir, təqdimatlar hazırlayır. 1.1.3. Müasir avadanlıqlardan istifadə etməklə canlıları öyrənən elm sahələrinin nailiyyətlərinə dair məruzə və təqdimatlar hazırlayır. Məqsəd: • Biotexnologiyanın klonlaşdırma sahəsində əldə etdiyi nailiyyətləri şərh edir, təq- dimatlar hazırlayır. • Müasir avadanlıqlardan istifadə etməklə biotexnologiyanın klonlaşdırma sahəsin- də əldə etdiyi nailiyyətlərə dair məruzə və təqdimatlar hazırlayır. Motivasiya məqsədilə beyin həmləsi üsulundan istifadə etmək olar. Bu zaman şa- girdlərə aşağıdakı suallarla müraciət olunur: • Biotexnologiyanın hansı sahələri var? • Bu sahələr üzrə əldə olunan hansı nailiyyətləri müsbət və mənfi hesab edirsiniz? Niyə? Tədqiqat sualı: Klonlaşma nədir? Onun əhəmiyyəti nədən ibarətdir? Bu proses necə həyata keçirilir? Tədqiqatın aparılmasına başlamazdan əvvəl qısa mühazirə ola bilər. Çünki bu, şa- girdlər üçün olduqca maraqlı bir mövzudur. Bu məqsədlə ötən əsrin 70-ci illərinin so- nunda alimlərin suda-quruda yaşayan canlılar üzərində apardıqları təcrübələri məmə- lilərə (siçan, qoyun) tətbiq etmələri, 80-ci illərdə isə tədqiqatçıların qoyunu klonlaşdır- dığı, süni mayalanmanın klonlaşdırmadan fərqli olduğunu, beynəlxalq müstəvidə bir çox ölkələrdə klonlaşdırmanın qadağan edildiyi və s. haqqında məlumatları onlara çat- dıra bilərsiniz. Fəaliyyətdə verilən tapşırığın müzakirəsindən sonra dərslikdə verilmiş sxemin mü- zakirə olunması, qoyun Dolinin klonlaşdırılması haqqında olan videomaterialın nüma- yiş etdirilməsi böyük maraq kəsb edəcəkdir. Bu videomaterialı aşağıdakı linkdən əldə edə bələrsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=7NPeZ5_LRH4 https://www.youtube.com/watch?v=HqpKGuwywSw Bununla yanaşı, mütəxəssislərin klonlaşdırma sayəsində heyvanların əks cinsləri- nin alınmasına da nail olduqları, gen mühəndisliyi sayəsində digər hüceyrələrə çevrilə bilən xüsusi hüceyrələrin alınmasını və s. qeyd etmək də məqsədəuyğundur. LAYİHƏ 115 F blokundakı 1-ci tapşırığa uyğun olaraq aşağıdakı videomaterialı nümayiş etdirə bilərsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=1QPgscYe7HI Qiymətləndirmə meyarları: • təqdimat və məruzə hazırlama • şərhetmə I səviyyə II səviyyə III səviyyə IV səviyyə Məruzə və təqdimat sistemsizdir. Məruzə və təqdimat- da əsas nailiyyətlər əks olunmayıb. Dəqiq mənbələrə istinad olunsa da, təqdimatın hazır- lanmasında məntiqi ardıcıllıq gözlənil- məyib. Təqdimat sistemli, dəqiq elmi mən- bələrə istinadən hazırlanıb. Biotexnologiyanın klonlaşdırma sahəsin- də əldə etdiyi nailiy- yətləri çətinliklə şərh edir. Biotexnologiya- nın klonlaşdırma sahəsində əldə etdiyi nailiyyətləri şərh edərkən səhvlərə yol verir. Biotexnologiya- nın klonlaşdırma sahəsində əldə etdiyi nailiyyətləri müəllimin kömə- yi ilə şərh edir, nümunələr göstərə bilmir. Biotexnologiya- nın klonlaşdırma sahəsində əldə etdiyi nailiyyətləri nümunələr əsasında şərh edir. LAYİHƏ Yüklə 3,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|