Dərslik komplekti haqqında

97
Taxıllar fəsiləsində irsi dəyişkənliyin homoloji sırası (N.Y.Vavilova görə)
F blokundakı birinci tapşırıq tədqiqat apararkən ikinci və üçüncü tapşırıq yaradıcı 
tətbiqetmə zamanı icra edilə bilər. Dördüncü tapşırığın icrasının evdə həyata keçirilmə-
si daha məqsədəuyğun hesab edilir.
https://www.youtube.com/watch?v=biFF1WQnr_A
Qiymətləndirmə meyarları:
• 
şərhetmə
• 
təqdimat hazırlama
I səviyyə 
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Mədəni bitkilərin 
müxtəliflik və mənşə 
mərkəzlərini sadalayır, 
onun qruplaşdırılma-
sını seleksiya elminin 
nailiyyəti kimi əsas-
landırmaqda çətinlik 
çəkir.
Mədəni bitkilərin 
müxtəliflik və mən-
şə mərkəzlərinin 
qruplaşdırılmasını 
seleksiya elminin 
nailiyyəti kimi əsas-
landırarkən köməkçi 
suallara istinad edir.
Mədəni bitkilərin 
müxtəliflik və mən-
şə mərkəzlərinin 
qruplaşdırılmasını 
seleksiya elminin 
nailiyyəti kimi əsas-
landırarkən bəzən 
qeyri-dəqiqliyə yol 
verir.
Mədəni bitkilərin 
müxtəliflik və mən-
şə mərkəzlərinin 
qruplaşdırılmasını 
seleksiya elminin 
nailiyyəti kimi 
əsaslandırır.
İrsi dəyişkənlikdə 
homoloji sıralar 
qanununa aid təqdimat 
hazırlayarkən elmi 
əsası olmayan 
məlumatlardan 
istifadə edir.
İrsi dəyişkənlikdə 
homoloji sıralar 
qanununa 
aid təqdimat 
hazırlayarkən 
sistemsizliyə 
yol verir, təqdim 
etməkdə çətinlik 
çəkir.
İrsi dəyişkənlikdə 
homoloji sıralar 
qanununa 
aid təqdimat 
hazırlayarkən bəzi 
uyğunsuzluğa, 
təqdim edərkən cüzi 
səhvlərə yol verir.
İrsi dəyişkənlikdə 
homoloji sıralar 
qanununa aid 
sistemli təqdimat 
hazırlayır və sərbəst 
təqdim edir.
  LAYİHƏ

---

98
 21. Seleksiyanın metodları
Alt standartlar:
1.1.1.  Canlıları  öyrənən  elm  sahələrinin  (seleksiya,  mikrobiologiya,  biotexnologi-
ya, bionika) xüsusiyyətlərini şərh edir, təqdimatlar hazırlayır.
1.1.3.  Müasir  avadanlıqlardan  istifadə  etməklə  canlıları  öyrənən  elm  sahələrinin 
nailiyyətlərinə dair məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
2.1.3.  Bioloji prosesdə baş verən patoloji dəyişikliklərin fərqli mexanizmlərinin xü-
susiyyətlərini riyazi üsullarla əsaslandırır və təqdimatlar hazırlayır.
Məqsəd: 
• 
Poliploidlərin alınması zamanı bitkilərdə baş verən patoloji dəyişikliklərin mexa-
nizmlərini riyazi üsulla əsaslandırır.
• 
Seleksiyanın metodlarını şərh edir.
• 
Heyvan və bitkilərdə aparılan seçmə və çarpazlaşmaya dair araşdırmalar əsasında 
təqdimat hazırlayır.
Mövzunun tədrisinə motivasiya bölməsində verilmiş sxemin nümayişi ilə başlamaq 
olar. Seleksiya metodları aşağıdakı ardıcıllıqla düzülür.
I Əhliləşdirmə 
II (Çarpazlaşdırma) hibridləşdirmə 
III Seçmə
Fəaliyyət bölməsində verilmiş tapşırığın icrası zamanı şəkildə göstərilən heyvanlar 
ev heyvanları olduğundan əhliləşdirmə metodu göstərilməyəcək.
Nəzəri material ilə tanışlıq kiçik qruplarla müzakirə edilərək aparıla bilər.
Bu zaman əsas diqqət göstəriləcək məsələlər:
• 
Qohum çarpazlaşma;
• 
Qohum olmayan çarpazlaşma;
• 
Kütləvi seçmə;
• 
Fərdi seçmə;
• 
Heyvanlarda eksteryer;
• 
Bitkilərdə dölsüzlüyün aradan qaldırılması (Karpaçenko metodu);
• 
Poliploidiya.
Nəticə və ümumiləşdirmə mərhələsində heyvan və bitkilərdə aparılan seleksiya işi-
nin müqayisəolunması həyata keçirilə bilər (F blokunda 3-cü tapşırıq).
heyvan 
seleksiyası
bitki 
seleksiyası
  LAYİHƏ

---

99
Mövzunun tədrisində hazırlanacaq məruzə və referat mövzuları:
• 
Uzaq hibridləşmə zamanı bitkilərin dölsüzlüyünün səbəbi;
• 
Bitkilərdə poliploidlik.
F blokundakı tapşırıqların həlli:
4-cü tapşırıq:
4n
x
x
2n
5n
6n
3n
rüşeym
♀
♂
sperm
yumurta-
hüceyrə
Rüşeymin  xromosom  dəsti  5n  olacaq.  Endosperm  hüceyrəsi  mərkəzi  hüceyrə  ilə 
(4n) spermlərdən birinin (3n) birləşməsi nəticəsində alınan hüceyrədən inkişaf etdiyin-
dən (4n + 3n = 7n) xromosom dəsti 7n-ə bərabər olacaq.
5-ci tapşırıq
24
x
x
12
33
42
21
rüşeym
♀
♂
sperm
yumurtahüceyrə
Sxemdən göründüyü kimi, rüşeym hüceyrələrinin xromosom dəsti 33 olacaq.
Mərkəzi  hüceyrə  (xromosom  dəsti  24)  +  sperm  (xromosom  dəsti  21)  endosperm 
hüceyrəsi (xromosom dəsti 45)
https://www.youtube.com/watch?v=2KkpV4wePps
  LAYİHƏ

---

100
Qiymətləndirmə meyarları: 
• 
şərhetmə
• 
hazırlanmış materialın təqdim edilməsi
• 
riyazi üsulla əsaslandırma
I səviyyə 
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Seleksiya metodlarını 
çətinliklə şərh edir.
Seleksiya metod-
larını şərh edərkən 
köməkçi suallara 
istinad edir.
Seleksiya material-
larının şərhi zamanı 
cüzi səhvlərə yol 
verir.
Seleksiya metodla-
rını sistemli şəkildə, 
sərbəst şərh edir.
Seleksiya metodla-
rına dair təqdimat 
hazırlayarkən elmi 
dəlillərə istinad etmir, 
təqdimetmədə çətinlik 
çəkir.
Seleksiya metodla-
rına dair sistemsiz 
təqdimat hazırlayır, 
təqdim edərkən 
səhvlərə yol verir.
Seleksiya  metod-
larına dair təqdimat 
hazırlayır, təqdim 
edərkən sistemsiz-
liyə yol verir.
Seleksiya metodla-
rına dair təqdimat 
hazırlayır və təqdim 
edir.
Poliploidlərin alınma-
sı zamanı baş verən 
dəyişiklikləri çətinlik-
lə əsaslandırır.
Poliploidlərin alın-
masında baş verən 
dəyişiklikləri əsas-
landırarkən səhvə 
yol verir.
Polipoidlərin 
alınmasında baş 
verən dəyişiklikləri 
əsaslandırarkən 
müəllimin köməkçi 
suallarına istinad 
edir.
Poliploidlərin alın-
masında baş verən 
dəyişiklikləri riyazi 
üsulla əsaslandırır.
  LAYİHƏ

---