Dərslik komplekti Müəlliflər: Yaqub Mahmudlu
Yüklə 186,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
16
birləşdirildi” cümləsinin “1667-ci ildə Kiyev də daxil olmaqla, Solsahil Ukraynası Rusiyaya birləşdirildi” kimi verilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 116. Axırıncı abzasda “I Pyotrun islahatları nəticəsində ... təqvim və əlifba yaradıldı” cümləsində “təqvim və əlifba yaradıldı” ifadəsinin “təqvim yaradıldı və əlifbada dəyişiklik edildi” kimi verilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 117. “İsti dənizlərə çıxmaq uğrunda mübarizə” paraqrafının adı uğurlu seçilməmişdir. “İsti” deyəndə, ilk növbədə, o dənizlərin ilin bütün fəsillərində isti olması təsəvvürü yaranır. İsti tropik qurşaqlarda bu dənizlərdən daha isti dənizlər mövcuddur. Mövzuya reallığa uyğun ad qoyulması məqsədəuyğundur. 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Dərslik dizayn və bədii tərtibat baxımından qənaətbəxşdir. Rəsm və illüstrasiyalar orijinal, mətnə uyğun, ifadəli və aydındır. Rəsmlərin əksəriyyəti cəlbedicidir. Dərslikdə 95 şəkil, 16 xəritə, 12 müxtəlif sxem və cədvəl (8-i tapşırıqlar bölməsində, 4-ü isə əsas mətndə) verilmişdir. Şəkil və illüstrasiyalardan 50-si müxtəlif tarixi şəxsiyyətlərin portretləridir. Dərslikdə tarixin öyrənilməsinə Şərqdən başlansa da, onun üz qabığında Rusiya və Fransa motivləri qabardılmış, Osmanlı sultanı və ordusu isə arxa planda təsvir etmişdir. Dərsliyin ilk səhifələrində şərti işarələrin izahı verilməmişdir. Mövzular üzrə şəkillər bərabər paylanmamışdır. Məsələn, §1, 10, 11.2-də bir, §11.1, 13.1, 13.3, 14.1, 16.2-də iki illüstrasiyadan istifadə olunmuş, §7-də isə illüstrasiya verilməmişdir. Xəritələrdəki şəkillərin bəzilərinin adı verildiyi halda, bəzilərinin adı verilməmişdir. Şəkil, xəritə və sxemlər nömrələnməmişdir. İllüstrasiyaların bir qismində şəkilaltı informasiya çatışmır və onların təqdimatında vahid dizayn üslubu pozulmuşdur. Bəzi şəkillər solğun və qarışıq (səh.12, 26, 49, 113), bəziləri kiçik ölçüdə (səh.22-də 3-cü, səh.46, 53, 57 və s.) verilmiş, bəziləri (səh.45, 54 və 84) isə yerində deyil. Bəzi görkəmli tarixi şəxsiyyətlərin təsvirləri təhrif olunmuş (səh.21-də 1-ci, səh.83), bəzi şəkillər isə ifadəlilik və cəlbedicilik baxımdan uğurlu seçilməmiş, yaxud keyfiyyətsiz təqdim olunmuşdur (səh.16, 41 və s.). Bəzi şəkillərdə şiddət
17
təsvirinin yer alması (səh.22-də 1-ci, 34, 79) şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri baxımından məqsədəuyğun deyil. Dərslikdə mövzuların mənimsənilməsinə yardım edən 16 müxtəlif xəritədən istifadə edilmişdir. Onların əksəriyyətində şərti işarələr verilmiş, coğrafi obyektlərin adı aydın oxunur, istifadə olunmuş rənglər yorucu deyil. Bununla belə, bəzi xəritələrin üzərində yenidən işlənməlidir. Məsələn, bəzi xəritələrdə (səh.8, 13, 27, 104) şərti işarələr natamamdır (xüsusilə, paytaxt şəhərlər göstərilməyib), bəzi xəritələrdə isə şərti işarələr verilməmişdir (səh.54, 55, 59, 118). Bəzi paraqraflarda (§3, 13, 15.3 və 16.1) ciddi ehtiyac olmasına baxmayaraq, ümumiyyətlə, xəritə verilməmişdir, bəzi xəritələr (səh.59, 118) isə tarix fənninə uyğunlaşdırılmamışdır. Xəritələrdə bəzi xüsusi adların da düzəldilməsinə ehtiyac var. Məsələn, “Braxmaputra” əvəzinə “Brahmaputra” (səh.23), “Mogilov” əvəzinə “Mogilyov”, “Yevpotoriya” əvəzinə “Yevpatoriya”, “Balaxiya” əvəzinə “Valaxiya” (səh.51), “Məşəd” əvəzinə “Məşhəd” (səh.55), “Volqaqrad” əvəzinə “Volqoqrad”, “Çuvaşistan” əvəzinə “Çuvaşıstan” (səh.59), “Piçmona” əvəzinə “Riçmond”, “Karpolina” əvəzinə “Karolina”, “Çarpston” əvəzinə “Çarlston”, “Pod-Aylend” əvəzinə “Rod-Aylend” (səh.91), “Dunkerk” əvəzinə “Dünkerk” (səh.104) yazılmalıdır. Paraqrafların sonunda tapşırıq məqsədilə verilmiş zaman oxlarının sayı 24-dür. 2 paraqrafın sonunda (§ 7, 16.1) zaman oxuna dair tapşırıq verilməmişdir. Təlim materiallarının daha yaxşı qavranılması üçün nəzəri məlumatı özündə əks etdirən sxem, qrafik və cədvəlin sayının artırılması tövsiyə edilir.
1587-1736-cı illəri əhatə edən xəritədə yer alması məqsədəuyğun deyil. Həmçinin xəritədən belə anlaşılır ki, Həştərxan Şimali Qafqaz ərazisindədir. Halbuki həmin xanlıq Volqa çayının Xəzər dənizinə töküldüyü ərazidə yerləşirdi. “Həştərxan xanlığı”nın yerinə Terek çayından şimalda “Rusiya” yazılmalıdır. Xəritənin altında Portuqaliyadan geri alınmış ərazinin ili 1620 deyil, 1622 verilməlidir. Xəritədə verilən şəklin adı qeyd olunmamış, şərti işarələrin izahında qılınc, qala və paytaxt işarəsinin açıqlaması yazılmamışdır. Xəritənin adında “sələfləri” sözünün əvəzinə “xələfləri” sözü yazılmalıdır. Həmçinin bu xəritə 8-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində (Bakı: Təhsil, 2015) səhifə 22-də verilmiş xəritənin eynisidir. Səhifə 13. “Nadir şah Moğol hökmdarı Məhəmməd şahı vassallığa qəbul edir” adlı rəsmdə Nadir şahın nə etmək istədiyi aydın deyil. 18
Xəritədə Nadir şahın Xivəyə yürüşü və Buxara xanlığının onun vassalı olduğu göstərilməmişdir. Xəritədə paytaxt, qılınc və qala işarələrinin izahı yazılmamışdır. Səhifə 16. Ağa Məhəmməd şah Qacarın mum fiqurunun verilməsi onun haqqında formalaşmış mənfi obrazı daha da gücləndirir. Səhifə 23. Xəritədə Maratx dövlətinin mətndə adı çəkilən paytaxtı Puna şəhərinin yeri əks olunmamışdır. “Böyük Moğol imperiyası”nın adı “Böyük Moğollar” kimi verilmişdir. Mətndə İngiltərə-Maysor müharibəsindən bəhs olunsa da, təqdim olunan şəkil ingilislərin maratxlarla döyüşünə həsr olunmuşdur.
vermir.
Səhifə 27. Xəritədə şərti işarələrdə “Cunqar xanlığı”, xəritənin özündə isə “Cunqariya xanlığı” yazılmışdır. Səhifə 28. Sxemdə verilmiş “hərbi məskənlərə aid torpaqlar” və “döyüşçü kəndlilərə verilən torpaqlar” ifadələrinin fərqinin nə olduğu başa düşülmür. Səhifə 45. Kiçik Qaynarca sülhünə aid şəklin müqavilə şərtlərinin yazıldığı səhifə 47-də verilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 46. Kiçik Qaynarca sülhünün imzalandığı dövrdə Almaniya imperiyası mövcud olmadığına görə xəritədəki müvafiq ifadə əvəzlənməli və ya silinməlidir. Səhifə 49. Rus tarixçilər tərəfindən rus ordusunun qəhrəmanlığına sübut kimi istinad edilən “Rusların İzmayıl qalasını tutması” rəsminin verilməsi vacib deyil. Həmçinin şəkil çox tutqun olduğundan, tədris zamanı istifadəyə çox da yararlı olmur.
göstərilmişdir. Halbuki Krım Rusiyaya verilməmiş, Rusiya tərəfindən işğal edilmişdir.
keçirilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 59. Xəritələrin tarix dərsləri üçün daha yararlı şəklə salınması məqsədəuyğundur. 2-ci xəritədə Sibir türklərinin yaşadığı ərazilərə Mərkəzi Asiya və Volqaboyu da daxil edilmişdir. Həmçinin sözügedən xəritənin “Sibir türkləri” yarımbaşlığının verildiyi səhifə 60-a keçirilməsi məqsədəuyğundur. Bundan əlavə, həmin xəritədə Azərbaycanın şimal və cənuba bölünməsi dövrə uyğun deyil.
çeçen millətinin nümayəndəsi tək təsvir edilmişdir. 19
müasir dövrdəki sərhəd xətlərinin verilməsi düzgün deyil. Arazdan cənubda Muğan adlı ərazinin göstərilməsi mübahisəlidir. Kartli adı altında bütün Gürcüstan verilir və belə təəssürat yaranır ki, o, müstəqil dövlət olub. Xəritədə “Osmanlı imperiyası” ifadəsinin əvəzinə, o dövrə aid olmayan “Türkiyə” sözü yazılmışdır. Səhifə 68. I Pyotrun tapşırığı ilə tərtib olunmuş Cənubi Qafqazın şərqinin və Xəzər dənizinin xəritəsi 8-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində (Bakı: Təhsil, 2015) səhifə 49-da da verilmişdir. I Pyotrun Azərbaycana yürüşü “Azərbaycan tarixi” dərsliyində daha geniş təsvir edildiyindən, “Ümumi tarix” dərsliyindəki xəritənin başqa bir illüstrativ materialla əvəzlənməsi məqsədəuyğundur.
Böyük Britaniyanın müstəmləkəsi olmuşdur. Buna görə də xronoloji çərçivəsi bilinməyən xəritədə Floridanın yaşıl rənglə Böyük Britaniyanın müstəmləkə ərazisi kimi verilməsi mübahisəlidir. Şəklin adı ilə məzmunu bir-birinə uyğun gəlmir. Burada rəftardan çox, qarşılıqlı vuruşma şəraitində gedən döyüş təsvir olunmuşdur. Şəkil 1876-cı ildə baş vermiş Biqhorn döyüşünə 5 aid olduğundan, dərsliyin xronoloji çərçivəsinə uyğun deyil. Həmçinin şəklin “Hindularla son dərəcə amansız rəftar edilirdi” kimi adlandırılması səhifə 97-də verilmiş “ABŞ bəşəriyyətə o zaman üçün demokratiya nümunəsi verdi” ifadəsi ilə ziddiyyət təşkil edir. Səhifə 95. “Şimali Amerikada İstiqlaliyyət müharibəsi” adı altında XIX əsrə aid vətəndaş savaşlarından birinin şəkli verilmişdir. Səhifə 96. Sxemdə C.Vaşinqtonun adının verilməsinə ehtiyac yoxdur. Səhifə 118. XVII-XVIII əsrlədə Bolqarıstan adlı müstəqil dövlət olmadığından, xəritədə göstərilməsi məqsədəuyğun deyil. Səhifə 46-da olduğu kimi, həmin ərazinin Osmanlı imperiyasına aid edilməsi məqsədəuyğundur.
Təqdim olunan sual və tapşırıqların çoxu şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğundur. Onların bir qismi həm də yaradıcı xarakter daşıyır. Lakin qapalı tipli sual və tapşırıqlar dərslikdə üstünlük təşkil edir.
5
http://www.manataka.org/images/Little_Big_Horn_Battle.jpg
20
Dərslikdə müəllim və şagirdlərin istifadəsinə 304 sayda müxtəlif tipli sual və tapşırıqlar təqdim olunmuşdur. Onların 147-si paraqraf daxilində, 157-si isə paraqrafın sonundakı “Sual və tapşırıqlar” bölməsində verilmişdir. Lakin dərslikdə və ya MMV-də illüstrasiyalar üzərində işləmək üçün sual və tapşırığın nəzərdə tutulması yaxşı olardı. Mətnin içərisində verilmiş sual və tapşırıqlar qırmızı kursivlə yazılmış və nömrələnməmişdir. Sual və tapşırıqların bu cür təqdimatı metodik baxımdan məqsədəuyğun deyil, çünki fikrin bütövlüyünü pozur və şagirdlərin diqqətini əsas mətndən yayındırır. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün sual və tapşırıqların tipinə və xarakterinə görə qruplaşdırılıb, müvafiq çərçivə içərisində bir yerdə verilməsi yaxşı olar. Sual və tapşırıqların paylanmasında qeyri-mütənasiblik var. Məsələn, 13-cü paraqrafın I hissəsində (“Parlament, yoxsa kral?”, səh.77-80) 16 sayda, III hissəsində isə (“Dünyanın ilk sənaye dövləti”, səh.86-89) 7 sayda sual və tapşırıq nəzərdə tutulmuşdur.
baxımdan düzgün tərtib olunmamışdır. Tapşırığın məzmunu nəinki 8-ci sinif şagirdinin, hətta bir çox yaşlıların belə qavrayacağı səviyyədə deyil. Tapşırığı yerinə yetirmək üçün əvvəlcə hadisələrin xronoloji ardıcıllığını əks etdirən cədvəl tərtib edilməsi, sonra həmin cədvəldən istifadə edərək, hadisələrin mümkün səbəbləri və nəticələrinin müəyyənləşdirilməsi tələb oluna bilər. Səhifə 10, 15, 19, 24. Qeyd edilmiş səhifələrdə paraqrafın axırında verilmiş sual və tapşırıqların heç biri MMV-də müvafiq dərs nümunələrində tövsiyə olunan 2.1.2. (MMV, səh.54), 4.1.1. (MMV, səh.57) və 1.1.1. (MMV, səh.59, 61) alt standartlarını reallaşdırılmağa istiqamətlənməmişdir. Səhifə 12. “Sizcə, Moğol imperatoru əfqanlara sığınacaq verməsəydi, Nadir şah Hindistana yürüş etməzdimi?” sualının “Sizcə, Moğol imperatoru əfqanlara sığınacaq verməsəydi, Nadir şah Hindistana yürüş edərdi?” kimi verilməsi üslubca daha doğru olar. Səhifə 15. 2-ci abzasdan sonrakı “Nadir şaha verilən bu qiymətlər sizdə hansı hisləri oyadır?” sualının “Nadir şahın Avropanın məşhur fatehləri ilə müqayisə edilməsi sizdə hansı hisləri oyadır?” kimi verilməsi üslubca daha doğru olardı. Səhifə 35. Paraqrafın axırında verilmiş “Yaponiyanın siyasi cəhətdən birləşdirilməsi prosesini Avropa ölkələrindən fərqləndirən nə idi?” sualı 21
mahiyyətcə səhifə 32-də verilmiş “Yaponiyada mərkəzləşmiş dövlətin yaranmasını Avropa ölkələrindən fərqləndirən nə idi?” sualının təkrarıdır. Səhifə 38. Paraqrafda yalnız bir Şərq ölkəsində tarixi əsərlərin meydana gəlməsi haqqında məlumat verildiyi halda, 1-ci sualda Şərq ölkələrində tarixi əsərlərin daha çox yaranmasının nə ilə izah olunması soruşulur. Mətndə Çin mədəniyyətdən bəhs edilsə də, ona aid heç bir sual verilməmişdir. Səhifə 43. 3-cü tapşırıqda elmi kəşf və ixtiraların Osmanlı imperiyasının həyatına və mədəniyyətinin inkişafına təsirinin izahı tələb olunur, lakin mətndə verilən məlumatdan bunun nədən ibarət olduğunu müəyyən etmək çətindir.
olduğundan, “Yunan layihəsi” ilə “Şərq məsələsi”nin oxşar və fərqli cəhətləri nədən ibarət idi?” sualının verilməsi məqsədəuyğun deyil. Səhifə 57. Kokand xanlığının yaranması haqqında mətndə müvafiq məlumat verilmədiyi halda, “Kokand xanlığı harada və necə yarandı?” sualı verilmişdir. 5-ci sualdakı “Mərkəzi Asiya və Qazaxıstan” ifadəsi elmi baxımdan mübahisəlidir. Qazaxıstanı Mərkəzi Asiyaya aid olduğundan, ifadənin “Mərkəzi Asiya” kimi verilməsi kifayətdir. Səhifə 58. Yönləndirici sual mövzunu tam əhatə etmir. Sualın bir hissəsinin və ya əlavə bir sualın da Sibir xalqlarına aid edilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 79. 2-ci sualda vətəndaş müharibəsinin ilk dəfə harada baş verdiyi soruşulsa da, suala birmənalı cavab tapmaq çətindir. Sonuncu sualın “Vətəndaş müharibəsi” yarımbaşlığından əvvələ keçirilməsi məqsədəuyğundur. 5. “Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin) məzmununun işlənməsi baxımından 128 səhifədən ibarət olan MMV-də “Metodik vəsait haqqında” başlığı altında giriş, “Fənnin məzmun xətləri və onların əsaslandırılması”, “Məzmun xətləri
22
nümunələri”, “Ümumi tarix fənni üzrə resurslar”, “İstifadə olunmuş ədəbiyyat” və “Kitabın içindəkilər” verilmişdir. Müəllim üçün metodik vəsait müəllimə iş prosesində, hər bir şagirdin fərdi bacarığından asılı olaraq, tapşırıqları sadələşdirmək və ya mürəkkəbləşdirmək imkanı verir. Fənn kurikulumunun tələblərinin reallaşdırılma mexanizmləri şərh edilmiş və əsaslandırılmışdır. Həmçinin dərs zamanı əlavə vasitələrə (elektron resurslar, əyani vasitələr və s.) istiqamətləndirmə də verilmişdir. Dərsliyin hazırlanması prinsiplərinin şərhi, qiymətləndirmənin müxtəlif növlərinə aid vasitələrin verilmə səviyyəsi qənaətbəxş deyil. Qiymətləndirmə meyarlarının bəzi yerlərdə 3 səviyyədə verilməsi səhifə 51-də qeyd edilmiş təlimata (“Qiymətləndirmə standartı: ... məzmun standartının tərkibinin kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri ilə tamamlanaraq 4 çətinlik səviyyəsi üzrə diferensiallaşmasıdır”) uyğun deyil. Gündəlik planlaşdırılma ilə bağlı nümunələrdə resurslar ümumi şəkildə məsləhət bilinmiş, inteqrasiyaya isə kifayət qədər diqqət ayrılmamışdır. Gündəlik dərs planlaşdırılmasında tövsiyə olunmuş təlim üsulları bir sıra hallarda müvafiq alt standartı reallaşdırmaq üçün tam şərait yaratmır. Məsələn, səhifə 73-75; 78-79; 90-
cürdür. Bəzi dərs nümunələrində təlim üsullarının çoxu ya standartlara uyğun seçilməmiş, ya da göstərilən təlim üsullarının sırasında göstərilməmişdir. Məsələn,
Venn diaqramının göstərilməsi məqsədəuyğundur. Mühüm məsələlərdən biri də tədqiqat suallarının aydın olmamasıdır. Nümunə üçün “Böyük Moğol imperiyasının parçalanmasından sonra Hindistanın tarixdəki rolu nədən ibarət olmuşdur?” (səh.62), “Çinin XVII-XVIII əsrlərdəki tarixi rolu nədən ibarət olmuşdur?” (səh.65), “Yeni dövrə köhnə qaydalarla daxil olan Osmanlı imperiyasının rolu nədən ibarət oldu?” (səh.74), “Böyük Britaniya krallığının yaranmasının tarixi şəraiti nədən ibarətdir?” (səh.93), “XVIII əsrin sonlarının Fransanın tarixindəki rolu nədən ibarətdir?” (səh.103) suallarını göstərmək olar. İstər dərslikdə, istərsədə MMV-də elə ifadələr var ki, dildə ağırlıq yaradır. Məsələn, “cədvəlləşdirin”, “variantlaşdırın”, “təşkilatlanmamışdılar” və s. Bəzi səhifələrdə orfoqrafik və qrammatik səhvlər var. Məsələn, səhifə 91-də cədvəlin orta
23
sütunundakı 3-cü cərgədə “Məllim” əvəzinə “Müəllim”, səhifə 115-də “Vaşiqton” əvəzinə “Vaşinqton” yazılmalıdır. Səhifə 59-62. 3 və 4-cü paraqraflarla bağlı tövsiyələrdə 1.1.1. alt standartının reallaşdırılması tələb olunsa da, alt standartın reallaşdırılmasına yararlı sual və tapşırıq verilməmişdir.
və karusel üsullarının bir dərsdə tətbiqi real görünmür. Səhifə 100. İnsert təlim üsulu kimi göstərilmədiyi halda, dərsdə istifadə edilmişdir. Səhifə 103. Özünüqiymətləndirmə vərəqi nümunəsinin səhifə 101-də verilməsi məqsədəuyğundur. Çünki əvvəlki dərsdə də özünüqiymətləndirmə vərəqlərindən istifadə etmək tövsiyə edilmişdir.
tapşırıq təqdim edilməyib. Bu alt standartın necə reallaşdırılması dərsin gedişində öz əksini tapmamışdır. Müəllimin sinfin qarşısına hansı məsələ qoyduğu aydın deyil. Səhifə 121. “Ümumi tarix” fənni üzrə resurslar siyahısında “ABŞ-da vətəndaş müharibəsi” xəritəsi, “Borodino”, “Şimal və Cənub” bədii filmləri dərsliyin zaman çərçivəsinə uyğun deyil. Yüklə 186,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|