79
Seleksiyanın əsas məqsədinin xəstəliklərə, əlverişsiz mühit şəraitinə dözüm-
lü, yüksək məhsuldar cins və sortların alınması olduğu sizə məlumdur.
►
Yeni alınmış cins və sortlar mühit şəraitinə necə uyğunlaşırlar?
►
Əgər uyğunlaşmışlarsa, seleksiya işi hansı istiqamətdə aparılmalıdır?
►
Bu sahədə seleksiyaçı alimlər nə kimi tədbirlər görürlər?
22. Dominantlığın idarə edilməsi.
Seleksiyanın digər nailiyyətləri
Aşağıdakı sxemi nəzərdən keçirin. Sxemdə yeni olan halqanı müəyyənləşdi-
rin. Araşdırma nəticəsində həmin halqada göstərilən proses haqqında məlumat
toplayıb təqdim edin.
F
seleksiya metodları
mentor
süni seçmə
əhliləşdirmə
hibridləşdirmə
Orqanizmin fenotipi genotip və mühit şəraitindən asılıdır. Ona görə də mühit
şəraitini dəyişməklə orqanizmləri və onun
xüsusiyyətlərini dəyişmək mümkündür.
Bitki seleksiyasında böyük əməyi olan rus
seleksiyaçı alimi İ.V.Mi çurin bitkilərin se-
leksiyası ilə məşğul olarkən iqlimə uyğun-
laşdırmada qarşılaşdığı çətinliyi bu xüsu-
siyyəti nəzərə alaraq aradan qaldırdı. O,
cənub sortlarını soyuğadavamlı bitkilərlə
çarpazlaşdırarkən belə qənaətə gəldi ki,
hibridin əlaməti xarici mühitdən yalnız inki-
şafın ilk mərhələsində asılı olur. Hibridlərdə
elə əlamətlər dominantlıq edir ki, onlar ətraf
M
Miçurinin süni seçmə yolu
ilə aldığı Qış beresi
armud sortu
Yabanı Ussuriya
cır armudu
(şimal növü)
Qış beresi
Fransız armudu
Bere Royal
(cənub sortu)
♀
♂
x
LAYİHƏ
81
Heyvan seleksiyasında əldə olunmuş nailiyyətlər:
Alınan heyvan cinsi
Seleksiyaçı alim
Arxaromerinos
Y.Y.Lusis,
Nikolay Savviç Butarin
Ropşa-karp balıq cinsi
V.S.Kirpiçnikov
Tut ipəkqurdu (poliploid)
Boris Lvoviç Astaurov
Ukrayna ağ səhra donu zu və zərif yunlu
Askaniya rambulyesi qoyun cinsləri
Mixail Fyodoroviç İvanov
Məhsuldar cinslər almaq üçün seleksiyaçının qarşısında bir çox məqsədlər qo-
yulur.
1. İ.V.Miçurin ömrünün 30 ilini Sibirdə cənub sortlarının yetişdirilməsinə sərf
etmiş, ancaq onun işləri nəticəsiz qalmışdır. Cənub sortlarının toxmacları so-
yuğa davam gətirməyərək məhv olmuşlar. Bunun səbəbini izah edin.
2. “Azərbaycanda üzüm sortları” haqqında araşdırma aparın və məruzə hazırlayın.
3. “
Azərbaycan seleksiyaçılarının nailiyyətləri” mövzusunda təqdimat hazırlayın.
Məqsədlərin həyata keçirilməsi zamanı seleksiyaçı alimlər genetika elminin qa-
nunlarına əsaslanırlar. Bunun nəticəsidir ki, son zamanlar seleksiyaçılar yeni-yeni na-
iliyyətlər əldə edirlər.
MƏQSƏDLƏR
Ya ra dı lan
cins lə-
rin məh sul dar lı ğı
ilə ya na şı, seç mə
apa rı lan tə bii zo-
na nın mü hi ti nə
uy ğun laş ma sı
Hey van la rın məh sul dar lıq
gös tə ri ci lə ri nin,
mə sə lən,
süd də yağ lı lıq də rə cə si-
nin, to yuq lar da yu mur ta-
ver mə qa bi liy yə ti nin, xəz-
də ri li hey van la rın
xə zi nin
key fiy yə ti nin ar tı rıl ma sı
İribuy nuz lu hey van-
lar da ət və süd məh-
sul dar lı ğı nın er kən
yaş
dövr lə rin də də ar-
tı rıl ma sı, qo yun lar da
ət və yun məh sul dar-
lı ğı nın yük səl dil mə si
Xəstəliklərə
qarşı daha
dözümlü
cinslər ya-
radılması
Azərbaycan seleksiyaçılarının nailiyyətləri
№
Alim
Bitki və heyvanlar
Alınan bitki və sortlar
1 İ.D.Mustafayev
buğda
“Kürgənə”, “Bol buğda”, “Bol arpa”
2 Ə.M.Quliyev
qarğıdalı
yonca
pambıq
“Azərbaycan-3”
“Asxi-1”
“Qələbə-3”, “Ağdaş-3”
3 C.Ə.Əliyev
buğda
“Qaraqılçıq-2”, “Vüqar-80”,
“Əlincə-84”, “Bərəkətli-95”,
“Azəri”, “Əkinçi-84”, “Tərtər”
4 A.Ə.Ağabəyli
camış
“Qafqaz camış cinsi”
5 F.Ə.Məlikov, M.H.Sadıxov,
V.Q.Smaraqdov
qoyun
“Azərbaycan dağ merinosu”
6 R.A.Hüseynov,
A.Mustafazadə
ipəkqurdu
“Azərbaycan”, “Şəki-1”, “Şəki-2”,
“Azad”, “Gəncə”, “Atlas”
T
LAYİHƏ