Dərslik layiHƏ 4 MÜNDƏRİcat
Yüklə 3,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Koordinat zonası Düzbucaqlı koordinat sistemi
- LAYİHƏ 114 Şəkil 7.9. Xəritə üzərində düzbucaqlı koordinatların təyini
- Düzbucaqlı koordinatlarına görə nöqtənin xəritəyə köçürülməsi.
- Sual və tapşırıqlar LAYİHƏ
113 Koordinat zonası Düzbucaqlı koordinat sistemi Xəritə üzərində ölçmə və hesablama işlərini çətinləşdirən mənfi ordinat qiymətlərindən azad olmaq üçün zonanın ox meridianı şərti olaraq 500 km qərbə tərəf çəkilmişdir. Yəni hər bir zonada koordinat başlanğıcı x=0, y = 500 km qəbul edilir ki, bunun da nəticəsində bütün nöqtələrin ordinatları 500 km artırılmış olur. Ona görə də ox meridianından qərbdə yerləşən nöqtələrin ordinatları 500 kmdən kiçik, şərqdə yerləşən nöqtələrin ordinatları isə 500 kmdən böyük olur. Düzbucaqlı koordinat sistemində nöqtənin vəziyyəti ancaq zona daxilində müəyyən edilir. Ordinatın qiymətləri hər bir zonada təkrarlandığından, onun hansı zonaya aid olduğunu bildirmək üçün ordinatın qiymətinin əvvəlinə zonanın nömrəsi əlavə edilir. Nöqtənin koordinatlarının bu cür yazılışı tam koordinat adlanır. Nümunə 1. Nöqtənin tam düzbucaqlı koordinatları x=4485365, y=9394775. Bu o dеməкdir кi, nöqtə екvatordan 4 485 km 365 m şimalda, 9cu zonanın ox meridianından 105 km 225 m qərbdə yerləşir (394775 – 500000 = –105225). Nümunə 2. Tam düzbucaqlı koordinatları x=4536185, y=28617440 olan nöqtə екvatordan 4536 km 185 m şimalda, 28ci zonanın ox meridianından 117 km 440 m şərqdə yerləşir (617440 – 500000 = 117440). LAYİHƏ 114 Şəkil 7.9. Xəritə üzərində düzbucaqlı koordinatların təyini Xəritə üzərində nöqtələrin düzbucaqlı koordinatlarının təyini. Nöqtənin xəritə üzərində yerini təxmini göstərmək üçün onun yerləşdiyi kvadratı göstərmək kifayətdir. Bunun üçün kvadratın cənubqərb küncünü təşkil edən üfüqi və şaquli kilometr xətlərinin uclarında yazılmış rəqəmləri – əvvəl absisi, sonra ordinatı oxumaq lazımdır. Məsələn, şəkil 7.9da təsvir olunmuş tək daşın yerini göstərmək üçün belə deyilməlidir: “Kvadrat yetmiş dörd on beş, tək daş”. Yazılış qaydası belədir: “Tək daş (7415)”. Bəzən hədəfgöstərmədə kvadrat xəyalən 9 yerə bölünərək rəqəmlərlə işarələnir. Hədəfi göstərmək üçün əvvəl kvadratın nömrəsi deyilir, sonra isə ona hədəfin kvadrat daxilində yerini göstərən rəqəm əlavə olunur. Məsələn, şəkildəki M nöqtəsinin yeri belə göstərilir: kvadrat 76144, hədəf M. (Hərbi qulluqçular öz aralarında bunu ilbiz adlandırırlar) Hər hansı nöqtənin yerini dəqiq göstərmək üçün onun koordinatlarını təyin etmək lazımdır. Bunun üçün nöqtənin yerləşdiyi kvadratın cənub və qərb tərəflərindən təyin edilən nöqtəyə qədər ölçülmüş məsafələr müvafiq ola raq həmin xətlərin x absis və y ordinat qiymətlərinə əlavə edilir. Məsələn, A nöq təsinin koordinatlarını təyin etmək üçün bu nöqtədən onun yerləşdiyi kvadratın cənub və qərb tərəflərinə perpendikulyar üzrə m və n LAYİHƏ 115 məsafələri xətkeşlə (pərgarla, koordinatölçənlə) ölçülərək miqyasa uyğun ərazidəki uzunluqları hesablanır (m = 560 m, n = 410 m). Sonra m və n məsafələri A nöqtəsinin yerləşdiyi kvadratın cənubqərb küncündən keçən üfüqi və şaquli kilometr xətlərinin ucunda yazılmış rəqəmlərlə toplanır. Beləliklə, A nöqtəsinin absis (x) və ordinatlarının (y) qiyməti aşağıdakı kimi alınır: x = 74 km + 560 m = 74560 m y = 15 km + 410 m = 15410 m A nöqtəsinin bu qayda ilə tapılmış koordinatlarına onun qısa koordinatları deyilir. Kiçik ərazidə, məsələn, tək xəritə vərəqi üzərində işləyən zaman qısaldılmış koordinatlardan istifadə olunur. Koordinatların qısa yazılışı 5 rəqəmlə ifadə olunur: kilometrlərin sayı onluq və təklik, metrlərin sayı isə yüzlük, onluq və təklik mərtəbəyə qədər göstərilir. Nöqtənin tam koordinatlarını yazmaq üçün kilometr xətlərinin ekvatordan və ox meridianından olan məsafəsini tam yazmaq lazımdır. A nöqtəsinin yerləşdiyi kvadratın cənubqərb küncünün tam koordinatları x= 6074000, y= 4315000 olduğu üçün nöqtənin tam koordinatları x= 6074560, y= 4315410 olacaqdır. Düzbucaqlı koordinatlarına görə nöqtənin xəritəyə köçürülməsi. Koordi natları x= 6074930, y= 4316825 olan B nöqtəsini xəritəyə köçürmək lazımdır (şəkil 7.9). Əvvəlcə nöqtənin yerləşdiyi kvadratı tapmaq lazımdır. Koordinatların son üç rəqəmini çıxdıqdan sonra yerdə qalan kilometrlərə görə kvadratı tapırıq – bu, 7416 kvadratıdır. Kvadrat daxilində nöqtənin yeri belə təyin edilir: Nöqtənin absisindən 6074 km çıxılır, alınmış məsafə (930 m) kvadratın sol və sağ tərəfində aşağıdan yuxarıya doğru xəritənin miqyasına görə ölçülərək düz xətlə birləşdirilir. Eyni qaydada ordinatın qiymətindən 4316 km çıxdıqda alınmış məsafə (825 m) çəkilmiş xəttin üzərində soldan sağa doğru xəritənin miqyasına uyğun ölçülür və qeyd edilir. Beləliklə, koordinatları verilmiş nöqtə xəritə üzərinə köçürülmüş olur. 1. Verilmiş xəritə çərçivəsi üzrə ixtiyari nöqtənin coğrafi koordinatını təyin edin. 2. Verilmiş xəritə çərçivəsi üzrə ixtiyari nöqtənin düzbucaqlı koor dinatını təyin edin. 3. Sizcə, hərb işində ixtiyari nöqtənin koordinatlarının dəqiq müəy yən edilməsi lazımdırmı? 4. Düzbucaqlı koordinatları verilmiş nöqtəni (x = 6658725, y = 7363375) xəritəyə köçürün. 5. Coğrafi koordinatları verilmiş nöqtəni (φ = 54°30′40′′; λ=45°02′00′′) xəritəyə köçürün. Sual və tapşırıqlar LAYİHƏ Yüklə 3,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|