Dərslik Mirzəli Rasim Abdurazaqov Rövşən Əliyev
Yüklə 4,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
2 53 • II fəsil • Maqnit sahəsi • təsiri ilə maqnitlənən dəmir, polad və s. cisimlər. Ele- mentar cərəyan müstəviləri nizamsız yerləşdikdə on- ların yaratdığı elementar maqnit sahələri bir-birinin təsirini kompensasiya edib neytrallaşdırır ( c ). Belə maddələr maqnit xassəsinə malik olmurlar, məsələn, şüşə, rezin, taxta, plastmas və s. Beləliklə, sükunətdə olan elektrik yükləri öz ətraflarında elektrik sahəsi yaratdıqları halda, bu yüklər istiqamətlənmiş hərə- kətə gəldikdə həm elektrik, həm də maqnit sahəsi yaradır. Maqnit sahәsi – hәrәkәtdә olan elektrik yüklәrinin yaratdığı materiya növüdür. Elektrik sahəsi kimi, maqnit sahəsi də görünmür, onu maqnit xassəli cisimlərə göstərdiyi təsirə əsasən aşkar etmək olur. Qeyd edək ki, elektrik sahəsini istənilən yük yarada bilir və bu sahəyə gətirilən yükə təsiri ilə də aşkarlanır. Maqnit isə iki qütbə malikdir və o, digər maqnitin eyni zamanda hər iki qütbü ilə qarşılıqlı təsirdə olur. 1. Naqildən cərəyan keçdikdə hansı fiziki sahə yaranır? 2. Amper fərziyyəsinin mahiyyəti nədən ibarətdir? Bu fərziyyəyə görə, maqnitlər qeyri-maq- nitlərdən nə ilə fərqlənir? 3. Maqnit sahəsinin mənşəyi nədir? O, elektrik sahəsinin mənşəyindən nə ilə fərqlənir? Yaradıcı tәtbiqetmә Maqnit sahəsinin təsiri. Təchizat: düz maqnit, maqnit əqrəb, şüşə çubuq, ipək parça. İşin gedişi: 1. Şüşə çubuğu ipək parçaya sürtməklə elektrikləndirib maqnit əqrəbinə yaxınlaşdırın. Müşahidə etdiyiniz hadisənin səbəbi üzərində düşünün ( d ). 2. Düz maqnitin qütblərindən birini, məsələn, şimal qütbünü müəy- yən məsafədən maqnit əqrəbinə yaxınlaşdırın və baş verən ha- disəni diqqətlə izləyin ( e ). Nəticəni müzakirə edin: Elektriklənmiş çubuğu maqnit əqrəbinə yaxınlaşdırdıqda onlar ara- sında qarşılıqlı təsir baş verdimi? Nə üçün? Hansı maqnitin maqnit sahəsi digər maqnitə təsir göstərir: düz maqnitin, yoxsa maqnit əqrəbin? Maqnit sahəsinin maqnit cismə təsiri, elektrik sahəsinin elektrik yükünə təsirindən nə ilə fərqlənir? Araşdırma 2 • İş vərəqində verilən açar sözlərinin mənasını şərh edin. Nә öyrәndiniz • maqnit sahəsi • dairəvi molekulyar cərəyanlar • Ersted təcrübəsi • maqnit sahəsinin mənşəyi • Açar sözlәr Öyrәndiklәrinizi yoxlayın (b) (c) (d) (e) LAYİHƏ 54 1. Şәkildә tәsvir olunan maqnit “dövrәsin- dә” namәlum maqnitin qütblәrini tәyin edin. 4. Maqnitlәnmiş mismarların 1, 2, 3 vә 4 hissәlәrindә maqnit qütblәrini tәyin edin. 2. Dәmir çubuğun maqnitlәndiyini necә tәyin etmәk olar: ipәk sapla, kompasla, şüşә çubuqla, yoxsa dәmir tozu ilә? 3. Maqnit әqrәb düz maqnit yaxınlığına gәti- rildikdә o, şәkildәki vәziyyәti alır. Düz maqnitin qütblәrini tәyin edin. 5. İki iynә sapdan asılmışdır. Onlara maqnit yaxınlışdırıb-uzaqlaşdırdıqda bir-birindәn itәlәndilәr. Nә üçün? 6. Maqnitlәrin müxtәlifadlı vә eyniadlı qütblәri bir-biri ilә hansı qarşılıqlı tәsirdәdir? A) Eyniadlı qütblər bir-birini cəzb edir, müxtəlifadlı qütblər itələnir. B) Həm eyniadlı, həm də müxtəlifadlı qütblər itələnir. C) Həm eyniadlı, həm də müxtəlifadlı qütblər cəzb olunur. D) Eyniadlı qütblər bir-birini itələyir, müxtəlifadlı qütblər cəzb olunur. E) Eyniadlı qütblər bir-birinə təsir etmir, müxtəlifadlı qütblər cəzb olunur. M AQNİT SAHƏSİNİN İNDUKSİYASI Çalışma 2.1 2.3 Maqnit sahəsinin qüvvə xarakteristikası elektrik sahəsinin intensivliyindən nə ilə fərqlənir? O, hansı istiqamətə yönəlir, bu istiqaməti necə müəyyənləşdirmək olar? Məlumdur ki, elektrik sahəsinin bu sahəyə gətirilən yükə təsiri elektrik sahəsinin intensivliyi ilə müəyyən edilir. Elektrik sahəsinin intensivliyi vektorial kəmiyyət olub, bu sahədəki müsbət yükə təsir edən elektrik qüvvəsinin istiqamətində yönəlir. Maqnit sahəsi də bu sahəyə gətirilən maqnitə təsir göstərir, deməli, onun da qüvvə xarakteristikası var. LAYİHƏ 2 55 • II fəsil • Maqnit sahəsi • Maqnit sahəsinin qüvvə xarakteristikası. Maqnit sahәsinin qüvvә xarakteristikası şәrti olaraq, maqnit sahәsinin induksiyası (vә ya maqnit induksiyası) qəbul edilmiş- dir. O, hərfi ilə işarə edilir və maqnit sahəsinin bu sahədə yerləşən maqnitə (və ya maqnit xassəli cismə) təsirini xarakterizə edir. Maqnit induksiyası vektorial fiziki kəmiyyətdir. Maqnit sahәsinin induksiya vektorunun istiqamәti – bu sahәnin verilmiş nöq- tәsindә yerlәşәn maqnit әqrәbinin şimal qütbünün yönәldiyi istiqamәtdәdir. Maqnit induksiya xətləri. Bilirsiniz ki, maqnit sahəsi görünmür, lakin onun mənzə- rəsini maqnit induksiya xәtlәri (və ya maqnit qüvvə xətləri) ilə modelləşdirmək olur: Maqnit induksiya xәtlәri maqnit sahәsinin elә xәtlәridir ki, bu xәtlәrin hәr bir nöqtәsinә çәkilәn toxunan hәmin nöqtәdә maqnit induksiya vektoru ilә üst-üstә düşür ( b ). Maqnit sahəsində maqnit əqrəblərinin əmələ gətirdikləri “zəncirlər” maqnit in- duksiya xətlərinin formasını verir. Maqnit induksiya xətləri maqnitin şimal qütbün- dən çıxır və cənub qütbünə daxil olur. Maqnitin daxilində isə maqnit induksiya xətləri davam edir və qapanır. Şəkildə düz və nalşəkilli maqnitlərin maqnit induksiya xətlərinin sxemi təsvir edilmişdir ( c ). Maqnit sahəsinin təsir qüvvəsinin istiqamətini müəyyənləşdirək. Təchizat: düz maqnit, kiçik maqnit əqrəbi (6-8 ədəd), taxta dayaq. İşin gedişi: 1. Düz maqniti dayaq üzərində yerləşdirin (diqqət edin ki, yaxınlıqda dəmir əşyalar olmasın). Maqnit əqrəblərini düz maq- nitin sahəsində müxtəlif nöqtələrdə yer- ləşdirin. 2. İş vərəqində əqrəblərin maqnit sahəsinin təsiri ilə aldıqları vəziyyəti ( a ) qırıq xətlərlə təsvir edin. Nəticəni müzakirə edin: Düz maqnitin sahəsində maqnit əqrəblərinin aldıqları vəziyyətdə hansı qanunauyğun- luq müşahidə etdiniz? Maqnit sahəsinin təsir qüvvəsinin istiqaməti haqqında nə kimi fərziyyəniz var? Araşdırma 1 (b) (c) (a) LAYİHƏ Yüklə 4,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|