Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur

 
 
170 
 
      
 
 
     Şəkil 105. Gülüstan türbəsi bərpadan əvvəl. 
 
Sərdabəni  qülləvari  hissədən  ayıran  stalaktit  qurşağı  orijinallığı  ilə 
seçilir.  Bu  orijinallıq  qurşağın  mərkəzdən  aşağıya  və  yuxarıya  doğru 
azalmasında, həmçinin nəbati elementlərdən istifadə edilməsindədir. Bunun 
nəticəsində stalaktit kəmər zəngin və plastik görünüşə sahib olmuşdur. 
Türbənin xarici səthləri üçpərli çatma tağla tamamlanmış, səthlər daş 
üzərində  həndəsi  oymalarla  naxışlanmışdır.  Memar  üç  müxtəlif  ornament 
hazırlamış  və  onlar  üzlərdə  təkrarlanmışdır.  Lakin  eyni  müşahidə 
nöqtəsindən  baxan  tamaşaçı  həmişə  müxtəlif  ornamentlər  görür.  Üst 
kameranın  girişı  pəncərə  kimi  təfsir  edilmişdir.  Ə.Salamzadə  və 

---

 
 
171 
 
K.Məmmədzadənin  fikrinə görə  türbənin üst  kamerasının  əməli əhəmiyyəti 
olmamışdır.  Onların  fikrinə  görə  bu  türbənin  xatirə  səciyyəsi  daşıması  ilə 
bağlı olmuşdur. 
   
 
 
Şəkil 106. Gülüstan türbəsi bərpa zamanı. 
 
Türbənin üzlərindən dam örtüyünə keçid iki cərgə stalaktit vasitəsi ilə 
həll olunmuşdur. Üst örtüyü uçub dağıldığından forması bəlli deyildi. Lakin 
mütəxəssislər  türbənin  üst  örtüyünün  piramidal  formada  olduğunu  ehtimal 
etmiş və türbə bu şəkildə də bərpa olunmuşdur.  
Gülüstan  türbəsi  Azərbaycanın  daş  memarlğının  nadir  incilərindən 
biridir. Ə.Salamzadə və K.Məmmədzadənin fikrinə görə Gülüstan türbəsinin 
daş üzərində oyulmuş ornament bəzəkləri Kiçik Asiya abidələrinin oyma daş 
bəzəklərindən əvvəl gəlməklə bu tip bəzəklərin ilk nümunəsidir.  
Türkiyə  sənətşünası  Oktay  Aslanapanın  fikrinə  görə  görə  Övliyyə 
Çələbinin  “Səyahətnamə”  əsərində  xatırlanan  “Kəsik  günbəz”  Gülüstan 
türbəsidir. 

---

 
 
172 
 
 
 
Şəkil 107. Gülüstan türbəsinin bəzək elementləri. 
 
 
 
Şəkil 108. Gülüstan türbəsinin bəzək elementi. 
 
Dər  türbəsi  Орdubаd  раyоnundа,  Dарkəndin  cənub  təрəfində, 
kеçmiş  yаşаyış  məрkəзi  əразisindədir.  Əщаli  təрəfindən  günbəз 

---

 
 
173 
 
аdlаndıрılıр. Yuхарı щissəsi tаm dаğılıb. Щəр biр cəщətdən (şimаl, cənub, 
гəрb,  şəрг)  giрişi  варdıр.  Dər  türbəsinin  konstruksiyası  üç  yaruslu  tikili 
formasında  həll  olunmuşdur.  Onun  yeraltı  sərdabəsi,  yerüstü  kamerası  və 
günbəzlə örtülmüş  yuxarı silindirşəkilli boyun hissəsi türbənin üç  yarusunu 
təşkil  edir.  Dər  türbəsi  günbəzli-qülləvari  tikintilər  qrupuna  daxildir.  Künc 
söykənəcəklərinin çıxıntısı dayaq divarlara çevrilmiş və aşağı hissənin enini 
artırmaqla onun zahiri quruluşuna özünəməxsus görkəm vermişdir. Türbənin 
sərdabəsi  çay  daşlarından  inşa  olunmuş,  kvadrat  formalı  bişmiş  kərpiclə 
üzlənmişdir. Türbənin kürsülüyü iri daş bloklarla üzlənmişdir.  
 
 
 
 
Şəkil 109. Dər türbəsi. 
 
Dər türbəsi konstruktiv həllinə görə Azərbaycanın digər türbələrindən 
fərqlənir.    Onu  fərqləndirən  digər  bir  əlamət  türbənin  gövdəsinin 
üzlənməsində qara rəngli kaşıdan istifadə olunmasıdır. 
 
Ə.Salamzadə  və  K.Məmmədzadə  Dər  türbəsinin  memarlıq 
xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq onu XIV əsrin birinci yarısına aid etmişlər. 
В.M.Sısоyев  вə  I.Əзimbəyов  vaxtilə  türbənin  üzərindəki  kitаbəni 
tədгiг еtmiş вə tüрbənin 1487-1488-ci illəрdə Şеyх ibn Cüщənnа təрəfindən 
inşа еdildiyini təyin еtmişləр.  
 

---

 
 
174 
 
 
 
Şəkil 110. Dər türbəsinin iç tərəfi. 
 
Gülüstan  körpüsü.  Körpü  Gülüstаn  türbəsinin  yахınlığındа  Аrаz 
çаyı  üzərində  sаlınmışdır.  Sаğ  sаhildəki  birinci  dаyаq  müstəsnа  оlmаqlа 
qаlаn  dаyаqlаrın  hаmısı  dаğılmışdir.  Sаlаmаt  qаlаn  dаyаqdа,  su  səmtinə 
bахаn tərəfdə dörd şаquli cərgəli оvаl dеşiklər аçılmışdır. Bеlə dеşiklər tаğın 
оturаcаğındа аydın müşаhidə еdilir. 
Sаhil  dаyаğının  içərisində  bir  sırа  оtаqlаr  yеrləşir.  Dаyаğın  çаyа 
bахаn  tərəfində  zərif  və  hündür  аrаkəsmə  ilə  üç  hissəyə  bölünmüş  kifаyət 
qədər  еnli  аçırım  qаlmışdır.  Körpünün  dаyаqlаrındа  üçpilləli  hörgü  izləri 
аydın izlənir. 
Körpünün  tikilməsində  bаşlıcа  inşааt  mаtеriаlı  möhkəm  əhəng 
məhlulu ilə bərkidilən qırmızıyаохşаr qumdаşı оlmuşdur. Tikinti mаssivinin  
bəzi  yеrlərində  kvаdrаt  fоrmаlı  kərpic  hörgü  vаsitəsilə  bəndеtmə  müşаhidə 
оlunur. Körpü ХII-ХIII əsrlərə аiddir. 
Kırna  türbəsi  Culfa  rayonunun  Kırna  kəndində  yerləşir.  Abidə 
Naxçıvan  memarlıq  məktəbinin  mərkəzi  günbəz  tipli  binalar  sahəsində  də 
diqqətəlayiq  memarlıq  kompozisiya  üsulları  yaratdığını  göstərir.  Abidənin 
ümumi  quruluşu  onun  türbə  və  ya  məscid  olması  haqqında  mülahizə  irəli 
sürməyə  əsas  verir.  Planda  kvadratşəkilli olan bina türbələr üçün səciyyəvi 

---

 
 
175 
 
şəkildə  ikiqat  örtüklü  olub,  içəridə  çatmatağlı,  xaricdən  isə  piramidaşəkilli 
çadırvarı  günbəzlə  örtülmüşdür.  Beləliklə,  Kırna  abidəsi  ümumi 
kompozisiyası etibarı ilə günbəz-qülləvarı adlandırılan Azərbaycan türbələri 
sırasına  daxil  edilə  bilər.  Kırna  abidəsi  bir  sıra  xüsusiyyətlərinə  görə 
Əlincəçay  Xanəgahındakı  abidəyə  oxşayır.  Bu,  türbənin  daxili  günbəzinin 
quruluşunda  və  xüsusən  xarici  çadırvarı  günbəzin  oxşarlığında  özünü 
göstərir.  Hər  iki  abidənin  xarici  örtüyü  16  səthli  piramida  şəklində  həll 
edilmişdir.  Kırna  abidəsinin  qərb  fasadındakı  stalaktit  qurğusu  da  bu 
abidənin zəmanəmizə qədər ancaq bir hissəsinin qaldığı kompleks tikintinin 
yalnız  bir  hissəsi  olduğuna  dəlalət  edir.  Abidənin  üzərində  kitabə 
olmadığından  tikintinin  inşa  tarixinin  müəyyənləşdirilməsi  çətinlik  törədir. 
Lakin  yuxarıdakı  faktları  nəzərə  alaraq  türbənin  yaranma  tarixini  XIII  əsrə 
aid etmək olar.  
                 
 
               Şəkil 111. Kırna türbəsi. 
 
Əlincəçay  xanəgahı. Xalq  arasında  Şeyx  Xorasan  xanəgahı  da 
adlandırılan  bu  memarlıq  kompleksi  Culfa rayonunun Xanəgah  (keçmiş 
Xanağa) kəndi 
yaxınlığında, Əlincəçayın 
sol 
sahilində 
yerləşir. 

---