Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur
Yüklə 3,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Möminə xatın türbəsi
153 Yusif ibn Küseyr məqbərəsinin bəzəklərində şirli kərpiclərdən istifadə olunmamışdır. Bu abidədə yazılar müxtəlif ölçülü kərpiclərin hörgüyə düzülüşü nəticəsində əldə edilmişdir. Şəkil 90. Möminə xatın türbəsi. Möminə xatın türbəsi Azərbaycan memarı Əcəmi Naxçıvaninin şah əsəri, Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbinin ən dəyərli abidələrindən biridir. Türbə Naxçıvan şəhərində yerləşir. Türbənin kitabəsində: "...bu türbəni dünyanın elmli, adil məliki, böyük qalib Şəmsəddin Nüsrət əl islam və əl müslimin Məhəmməd Cahan Pəhləvan /Cahan Pəhləvan atabəy Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Atabəy Eldəniz ...dünyanın və dinin cəlalı, islamın və müsəlmanların namusu Möminə xatunun xatirəsinə tikməyi əmr etdi!..." yazılmışdır. 154 Şəkil 91. Möminə xatın türbəsinin qoşa minarəli baştağı. Tədqiqatçı Ə. Ə. Ələsgərzadə baştağın üzərindəki çərçivədə abidənin tikilmə tarixinin "məhərrəm 582" (miladi 1186)–cı il olduğunu müəyyən etmişdir. Vaxtilə türbə yaxınlığında olmuş baştağın kitabəsindəki məlumata və tarixi qaynaqlara görə belə bir nəticəyə gəlinmişdir ki, "...türbə Məhəmməd Cahan Pəhləvanın ölümündən bir az öncə bitmiş, baştağ isə onun ölümündən sonra tikilmişdir. Şübhəsiz ki, Məhəmməd Cahan Pəhləvanın özü də bu türbədə dəfn edilmişdir".Tədqiqatçı Cəfər Qiyasi bu fikrə onu da əlavə edir ki, yerli əhali arasında abidənin "Atabəy Günbəzi" adlandırılması türbənin Atabəylərin soy türbəsi olduğuna işarədir. 155 Şəkil 92. Möminə xatın kompleksinə daxil olan məscid. Möminə xatın türbəsinin ümumi quruluşu Naxçıvan memarlıq məktəbi üçün xarakterikdir. Türbə yeraltı sərdabə və yerüstü qülləvari hissədən ibarətdir. Yusif Küseyir oğlu türbəsi ilə müqayisədə memar bu türbənin xarici bəzəyində həndəsi ornamentlərin daha mürəkkəb kompozisiyasından istifadə etmişdir. Ornamentlərdə rəngli kaşılardan istifadə edilməsi türbənin zahiri görünüşünə daha xoş görkəm vermişdir. XIX əsrə və XX əsr əvvəllərinə aid rəsm və fotoşəkillər onun vaxtilə böyük bir memarlıq ansamblının tərkib hissəsi olduğunu təsdiq edir. Türbə orta həcmli daşlardan inşa olunmuş, bişmiş kərpiclə üzlənmişdir. 156 Şəkil 93. Möminə xatın türbəsinin kərpic bəzyi. Türbənin sərdabəsi planda onbucaqlıdır. Sərdabə yuxarıya doğru daralan çatmatağlarla tamamlanmışdır. Tağlar sərdabənin ortasında inşa edilən qalın onüzlü dayağa söykənmişdir ki, bu da sərdabənin örtüyünü daha da dayanıqlı etmişdir. Göbələkvari dayağın gözəlliyini və işlənmə effektini daha da artırmaq məqsədi ilə memar onun tinlərindən qarşı künclərə kərpic qabırğalar – nervürlər atmışdır. Bu qabırğalar ulduzvari karkas yaratmışdır. Bu karkas da biçimcə abidəni bəzəyən və riyazi ahəngdarlığa əsaslanan naxış quruluşları ilə bir köklüdür. Karkasların araları saya naxışlı kərpic hörgüsü ilə üzləndiyindən konstruksiyanın tektonik gözəlliyi daha aydın duyulur. Türbənin yerüstü hissəsi xaricdə onbucaqlı, içəridə isə dairəvidir. Sərdabə və xarici üzlərdən fərli olaraq, Əcəmi qüllənin iç tərəfində mürəkkəblikdən uzaq olmuş, sayalığa və bütövlüyə üstünlük vermişdir. İç məkanın uca silindrik tutumu sferik günbəzlə örtülmüşdür. Türbənin kürsülüyü gövdəsi kimi onüzlü şəkildə olub, cilalanmış iri daş bloklarla üzlənmişdir. Türbənin gövdəsi yuxarıda piramidal örtüklə tamamlanmışdır. Lakin bu örtük hazırda qalmamışdır. Indiki halda türbənin yerüstü hissəsinin hündürlüyü 25 metrə yaxındır. Vaxtilə piramidal örtüklə birlikdə hündürlüyü 35 metr olmuşdur. 157 Onüzlü gövdənin qalın künc dayaqları bir qədər irəli çıxmış və dərin düzbucaqlı taxçalar yaratmışdır. Taxçaların üst hissəsi tağvari formada stalaktitlərlə tamamlanmışdır. Şəkil 94. Möminə xatın türbəsinin kərpic bəzyi. Stalaktit və tağlar adi və kaşılı kərpicdən düzəldilən ornamentlərlə örtülmüşdür. Türbənin üzərində kitabələrdən ibarət memarlıq bəzək elementləri diqqəti cəlb edir. Kərpicdən yığılan kitabə türbənin görkəminə xüsusi gözəllik vermişdir. Ə. Ələsgərzadənin fikrinə görə onüzlü türbənin bütün üzləri yuxarıda Yasin surəsinin mətni ilə haşiyələnmişdir. İki dəfə təkrar olunan bu surə, bir dəfə bir üzdən beşinci üzə, ikinci dəfə altıncı 158 üzdən onuncu üzədək davam edir. Yasin surəsi ilə haşiyələnmiş taxçalar lap yuxarıda başqa bir yazı qurşağı ilə əhatə olunmuşdur. Bu, kaşı ilə işlənmiş 97 sm hündürlüyündə olan bu kitabə türbənin sifarişçisini və kimin xatirəsinə inşa edilməsini göstərən əsas kitabədir. Kitabəli frizin arxasınca türbənin tamamlayıcı çadırına keçid üç cərgədə yerləşdirilmiş stalaktitlə həll edilmişdir. Şəkil 95. Türbənin giriş qapısı üzərindəki kitabələr. Giriş qapısı türbənin şərq tərəfində yerləşdirilmişdir. Giriş qapısı dayaz sivri tağça içərisinə salınmış, onun üstündə kərpicdən kufi xətti ilə "Bənna Əcəmi Əbu Əkr oğlu" kitabəsi yığılmışdır. Baştağ kompozisiyasının üstündə, tinləri birləşdirən düzbucaqlı çərçivədə eyni xəttlə türbənin tikinti tarixi yazılmışdır (1186). Yüklə 3,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|