375
Şəkil 16
Akademik İ.P.Pavlov belə bir qənaətə gəlmişdir ki,
güvvətli, müvazinətsiz xassəyə malik olan hövsələsiz (coşğun
sinir sistemi tipi xolerik temperament tipinin; qüvvətli, mü-
vazinətli; mütəhərrik xassəyə malik olan diribaş (zirək) sinir
sistemi tipi sanqvinik temperament tipinin; qüvvətli, müva-
zinətli, asta xassəyə malik olan sakit sinir sistemi tipi fleqmatik
temperament tipinin fizioloji əsasını təşkil edir.
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
1. Temperament nəyə deyilir? Onun digər psixi ha-
disələrdən fərqini dərk edin.
2. Temperament haqqında humoral nəzəriyyə nəyi
əsas götürür və onun yaradıcısı kim olmuşdur?
3. Temperament haqqında somatik nəzəriyyənin ma-
hiyyətini dərk edin.
Sinir sistemi tipləri
Müvazinətli
Müvazinətsiz S.S.T.
Qüvvətli
Zəif S.S.T.
Diribaş S.S.T.
Sakit S.S.T.
376
4. Temperament haqqında sinir sistemi nəzəriyyəsi
nəyi əsas götürür?
5. Sanqvinik temperament tipinin psixoloji xarakteris-
tikasını verin.
6. Xolerik temperament tipi hansı xüsusiyyətlərinə
görə fərqlənir?
7. Fleqmatik temperament tipinin psixoloji xarakte-
ristikasını verin.
8. Melanxolik temperament tipini fərqləndirən xüsu-
siyyətlər hansılardır?
9. Temperament fizioloji əsası nə ilə izah olunur?
10. Temperament tiplərini nəzərə almağın təlim-tərbiyə
prosesində rolu nədən ibarətdir?
Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular
1. Temperamentin tipləri və onların psixoloji xarak-
teristikası
2. Şagirdlərdə temperament tiplərinin təzahür xüsu-
siyyətləri.
3. Temperament və şəxsiyyət
Ədəbiyyat
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya 2-ci
nəşri. Bakı 2000, səh. 447-464
Əlizadə Ə., Şirinova Z. Nizami Gəncəvinin
psixoloji görüşləri. – Bakı, 2006, s. 123-137.
Nəcəfov M. İnsan beyninin fəaliyyəti və psixiki
proseslər. Bakı 1989
Qippenreyter Ö.B. Vvedenie v obhuö psixoloqiö.
Kurs leküiy. M., 1988, str. 234-256
Kovalev A.Q. Psixoloqiə liçnosti. M., 1970, str.
187-205
377
Nemov R.S. Psixoloqiə Kn. 1, M., 1998, str. 394-
404
Merlin V.S. Liçnostğ kak predmet psixolo-
qiçeskoqo issledovaniə. Permğ 1988, str. 234-256.
Merlin V.S. Oçerki teorii temperamenta. M., 1964
. RusalovV.M. Bioloqiçeskie osnovı individualğ-
no-psixoloqiçeskix razliçiy. M.,1979
. Rusalov V.M. O prirode temperamenta i eqo
mesto v strukture individualğnıx svoystv çeloveka.
//Voprosı psixoloqii, 1985, №11, str. 19-33
378
16-cı FƏSİL
XARAKTER
Qısa xülasə
Xarakter
haqqında
anlayış.
Xarakterin tərifi. Xarakter həyatda
qazanılmış davranış forması kimi. Xarakter
şəxsiyyətin mühüm və davamlı fərdi psixi
xüsusiyyətlərinin məcmusu kimi.
Xarakterin
quruluşu.
Xarakter
əlamətləri və onların qarşılıqlı əlaqəsi.
Xarakter əlamətləri və
şəxsiyyətin müna-
sibətləri. İnsanın başqa adamlara, özünə,
əməyə, əşyalara münasibətini ifadə
edən
xarakter əlamətləri.
Xarakter
haqqında
təlimlər
tarixindən.
Xarakter
haqqında
tədqiqatların əsas istiqamətləri. Qədim
dünyada xarakterin öyrənilməsi cəhdləri.
XIX
əsrdə
xarakter
haqqında
elmin
yaranması.
A.F.Lazurskinin
xarakter
haqqında tipologiyası. Z.Freydin və
müasir
psixoloanalitiklərin
xarakter
haqqında baxışları. R.Kettel şəxsiyyətin
əsas amilləri arasında güc və zəiflik
haqqında.
E.Frommun
irəli
sürdüyü
mazoxist, sadist, konformist, tənha tiplər.
K.Yunqun tipologiyası (ekstrovert və introvert tiplər).
Xarakterin aksentuasiyası. K.Leonqard və A.E.Liçkonun
xarakterin aksentuasiyası barədə konsepsiyaları).
379
Xarakter və şəxsiyyət. Xarakter və şəxsiyyətin əlaqəsi.
Hər bir şəxsiyyətdə xarakterin ən müxtəlif əlamətlərinin
inkişaf edə bilməsi. Şəxsiyyətin formalaşmasına yönəlmiş
cəmiyyətin fəallığının fərdi xarakterlərdə müxtəlif qaydalarla
rastlaşması. Xarakterin təzahürünün şəxsiyyətin təzahürünə
nisbətən vasitəsiz olması. A.F.Lazurski şəxsiyyət və xarakter
haqqında.
Xarakterin formalaşması.İnsan xarakterinin formalaşması
şərtləri: bioloji və sosial şərtlər. Xarakterin formalaşmasında
tərbiyə və özünütərbiyənin rolu. Xarakterin formalaşmasında
mühitin, kollektivin, nümunənin rolu.
V.16.1. Xarakter haqqında anlayış
Xarakterin tərifi. İnsanları bir-birlərindən fərqləndirən
şəxsiyyətin davamlı fərdi psixi xassələrindən biri də xarak-
terdir. Adətən, insanları bir-birlərindən fərqləndirərkən onların
xasiyyətini, xarakterini ön plana çəkirlər. Bu baxımdan
yunanca “xarakter” “möhür”, “naxış” mənasini bildirir.
Xarakter bir növ insanın yalnız özünəməxsus davranış
formasını əks etdirir. Onun ən mühüm cəhəti ondan ibarətdir
ki, xarakter şəxsiyyətin hər cür xüsusiyyətlərini deyil, mühüm
və davamlı fərdi xüsusiyyətlərinin məcmuunu özündə əks
etdirir. Digər tərəfdən xarakteri bir psixi fenomen kimi fərq-
ləndirən başlıca cəhət ondan ibarətdir ki, o həmişə fəaliyyət və
ünsiyyət prosesində, insanın onu əhatə edən gerçək aləmə və
insanlara münasibətdə təzahür edir. Xarakter həyatda qaza-
nılmış davranış formasıdır. Heç kim anadan tənbəl və ya
işgüzar, gobud və ya mehriban, qəddar və ya humanist, səliqəli
və ya pinti, təvazökar və ya xüdbin doğulmur. Bu kimi
keyfiyətləri həyat prosesində, tipik şəraitin, təlim və tərbi-
yəsinin təsiri altında əldə edir. Həmin əlamətlər həmin insanın
Dostları ilə paylaş: |