Dərslikdə Bakı Dövlət Universitetinin Coğrafiya
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
kənd təsərrüfatı poliqonlarında (Arizona, Kaliforniya, Marikon və s.) bir neçə il müddətində hər 10 gündən bir aeroşəkillər və başqalarından istifadə edərək yerüstü foto şəkillər çəkilmişdir. Meşə sahəsi, planetimizin cəmi 10%-dan az hissəsini tutur. Spektrozonal kosmik fotoşəkillər yaşıl sərvətimizin daha yaxından öyrənilməsi üçün geniş imkanlar yaradır. İlin fəsillərindən asılı olaraq bitkilərdə baş verən dəyişikliklər, məsələn, yarpaqların payızda saralması, ilin isti vaxtında göyərməsi və qışda tökülməsi müxtəlif diapozonlu kosmik şəkillərdə aydın nəzərə çarpır. Aerokosmik nəzarət həyatımızın yaşıl mühafizəçilərimizin daha da artırılmasına, onlann inkişafına və daha səmərəli qorunmasına kömək edir. Aerokosmik şəkillərdə vizual və instrumental deşifrə vasitəsilə çay terrasları, deltaları, qədim və müasir çay gətirmə konuslan da ayırd olunur. Bu üsulun köməyilə səhralarda suların səthə yaxın olduğu yerlər kosmik cihazların köməyilə müəyyən edilir. 4.3. Kosmik ekologiya. 1957-ci ildə Yer kürəsinin ilk süni peykini buraxan vaxt onun orbitini alimlər təqribi bilirdilər. Peyk buraxıldıqdan sonra müşahidəçilər qrupu peykin təqribən göıdinə biləcəyi yerə gedərək, səmanın görünən hissəsini öz aralarında böldülər. Beləliklə peykin səmada görünəcəyini gözləyirdilər. Bununla da onlar aydınlaşdırdılar ki, peyk Yer kürəsinin hansı yerində və hansı rayon üzərindən uçur və alınan məlumatlarla az dəqiqliklə də olsa onun orbitini aydınlaşdırmaq mümkün oldu. Sonrakı illər Yerin yeni süni peykləri buraxmış, yerə siqnal göndərməyi dayandırmış (qüvvəsi tükənmiş) ilkin peyklərə isə maraq azalmış və tezliklə onların hansı orbitada uçmalarını bilən olmamışdır. Süni peyklərlə yanaşı yaxın kosmosda daşıyıcı-raketlərin 165 yuxarı pillələri qalmağa başladı və onların orbitlərini artıq heç kim öyrənmirdi. 1961-ci ildə ABŞ-m daşıyıcısı «Tranzit» tipli raketininin ilk partlayışı baş verir. 1964-cü ildə isə «Kosmos-50» adlı sovet peykinin birinci planlaşdırılmış (yerdən komanda ilə) partlayışı baş verdi. Beləliklə, yer ətrafı orbitdə yayılmış, lakin heç kəsi maraqlandırmayan əşyaların sayı artmağa başlayır. İlk zamanlar bu hadisələr nə alimləri, nə kosmik gəmilərin layihəçilərini, nə də ki, ictimaiyyəti maraqlandırmırdı. Kosmosun çirklənməsi problemi ilə yalnız keçən əsrin 80-ci illərində danışılmağa başlanılır, çünki Yer ətrafı boşluqda yaranmış vəziyyət ətraf mühitə, sadəcə olaraq Yerin əhalisinə təhlükə yaratmağa başlamışdır. 1978-ci ildə «Kosmos-954» peyki Şimali Kanadanın tayqa zonasına, bir il sonra isə «Skayleb» adlı amerikan kosmik stansiyasının qalıqları Avstraliyanın səhra rayonlarına səpələnmişlər, 1964-cü ildə isə ABŞ-m nüvə enerji mənbələri olan nəqliyyat peykinin səhv buraxılması nəticəsində radioaktiv material Hind okeanı üzərinə səpələnmişdir. Hazırda yerətrafı kosmosda çirkləndirmə problemlərinin aktual olması bir çox beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən, o cümlədən Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı, KOSNAP və b. tərəfindən qəbul olunmuşdur. Son onilliklərdə bu əhəmiyyətli problem BMT-nin kosmik fəzanın istifadəsi üzrə komitəsində və onun elmi-texniki və alt hüquq komitəsində vaxtaşırı müzakirə olunur. Yeni mənşəli səma obyektlərinin əmələ gəlməsini astronomlar hazırda astronomiyanın xüsusi sahəsi kimi yaranmasını qəbul edirlər. Bu sahədə yerin hərəkət dövriyyəsində Günəş sistemini öyrənən meteor astronomiyası ilə və Yerin təsir dairəsindən kənarda yerləşən planet astronomiyasında keçid zona adlanırdı. Yerətrafı orbitdə dövr edən obyektlər üzərində ilk sistematik müşahidələr keçmiş SSRİ və ABŞ hərbçiləri tərəfindən raket əleyhinə və kosmos əleyhinə müdafiə 166 vəzifələri çərçivəsində başlanmışdır. Hər iki ölkədə uzaq hədəfləri tapan və optik cihazlarla yer ətrafı aləmə nəzarət sistemi yaradılmışdır. Nəzarət sistemi tərəfindən yerətrafı kosmosda 10 mindən çox obyekt müşahidə edilmiş və fasiləsiz nəzarətdə olmuşlar. Bunlar əsasən 10 sm ölçüdən iri cisimlər idi. Onlardan 8 minə yaxın obyekt rəsmi kataloqa salınmışdır. Fəaliyyətdə olan peyklər (təqribənSOO) kataloqa salınmış yerətrafı obyektlərin az bir hissəsidir. Beləliklə, Kosmik zibil-adh yeni anlam yaranmağa başladı. Bu məfhum öz enerji potensialı tükənmiş peykləri, lakin buraxılışa şərait yaratmış və b. daşıyıcı-raketlərin yuxarı pilləsini, müxtəlif detalları birləşdirir. Bu hissələr artıq insan cəmiyyətinə heç bir xeyir verməyəcək, amma onlar praktiki olaraq daima yerətrafı boşluqda qala bilərlər. İnsanın 50 illik kosmik fəaliyyəti dövründə yerətrafı orbitin müxtəlif qatlarına və uzaq kosmosa çəkisi 3 min ton olan 20 mindən çox obyekt buraxılmışdır. Yerətrafı orbitin antropogen yolla çirkləndirilməsi probleminə ilk fikir verən ABŞ-m Milli Kosmik Agentliyi (NASA) olmuş və bu isə ciddi münasibət göstərilmişdir. ABŞ-da Kosmik fəzaya nəzarət sistemi dövlət və başqa təşkilatları məlumatlandırır ki, bu da bu sistemə aktiv inkişaf etməyə və mükəmməlləşməyə imkan yaradır və yeni iri optik teleskoplarla təchiz olunur. Misal üçün, Mayu (Havay adaları) adasında kosmosa nəzarət etmək üçün güzgüsünün diametri 1.2 və I.6., 1.8-mə qədər ulduz böyüklüyü qədər yayılma qabiliyyəti olan teleskoplar quraşdırılmışdır. Havay adalarında güzgüsünün diametri 3.7 m olan teleskop istifadəyə verilib. Bu teleskop ən müasir, şüa qəbul edəndə təchiz olunmuşdur. 2000-ci ildə amerikanh peykləri izləmə sistemi olan modernləşdirilmiş stansiya istifadəyə verilmişdir ki, bu qurğuların tez bir zamanda lazımi yerdə quraşdırılması mümkündür. 167 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|