Dərslikdə Bakı Dövlət Universitetinin Coğrafiya
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
rekreasiya əhəmiyyətli meşəlikləri təbii halında saxlamaq məqsədilə yaradılır. Qoruqlar təbiəti mühafizənin ən yüksək formasıdır. Onlann başlıca vəzifələri: a) Xüsusi qoruq rejimi əsasında ərazinin kompleksinin qorunmasını təmin etmək; b) Qoruğun ərazisində onun elmi şöbəsinin və əlaqədar təşkilatların plan üzrə elmi-tədqiqat işləri aparmalarını təşkil etmək; c) Elmi kadrların hazırlanması işini, ali məktəb tələbələrinin tədris və istehsalat təcrübələrini təşkil etmək; d) Qoruqda meşə fondunun, heyvanların, bitkilərin və s. təbii obyektlərin siyahısını apaımaq; e) Təbiəti mühafizə təbliğatı və təbiəti mühafizə maarifi ilə məşğul olmaq və s.-dən ibarətdir. 155 IV FƏSIL KOSMİK və QLOBAL PROSESLƏRİN EKOCOĞRAFİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 4,1. Kosmik proseslərin ekoloji nəticələri İnsan cəmiyyət formalaşmağa başladığı ilk dövrlərdən etibarən tükənməz həyat mənbəyi olan təbii mühiti öyrənir, onun sərvətlərindən yaşayış mənafeyinə uyğun istifadə edirlər. Təbii mühitin öyrənilməsi daim təkmilləşdirilir. Əgər əvvəllər, texniki vasitələrin zəif inkişaf etdiyi dövrlərdə təbii sərvətlər yalnız ənənəvi olaraq adicə yerüstü müşahidələr vasitəsilə öyrənilirdisə, kosmik texnika meydana gəldikdən sonra isə təbii mühitin öyrənilməsində, ekoloji durumun qiymətləndirilməsində daha mütərəqqi üsullardan istifadə olunmağa başlanmış, bunun nəticəsində tədqiqat işlərinin sürəti və keyfiyyəti xeyli yüksəlmiş, tədqiq edilməsi adi üsullarla mümkün olmayan bir sıra təbiət hadisələrin və obyektlərin uzaq məsafədən öyrənilməsi üçün geniş imkanlar yaranmışdır. Bütün tədbirlərin öhdəsindən layiqincə gəlmək üçün müasir dövrdə təbiətşünaslıq elminin bütün sahələrində geniş tətbiq olunmağa başlayan aerokosmik tədqiqat vasitələrindən geniş istifadə olunur. Akad. H.Ə.Əliyevin təbirincə desək, təbii mühitin qorunmasını, onun sərvətlərinin mühafizəsini və artırılmasını insanların müasir mənafeyi tələb edir. Hazırda planetimizdə əhalinin sayının sürətlə artması ilə əlaqədar qida ehtiyatlarının tədqiq olunması probleminin həllində bu vaxta qədər mövcud olan ənənəvi tədqiqat üsulları kifayət deyil. Bu məsələnin həllində aerokosmik tədqiqat üsullarının geniş tətbiqi planetimizdə təbii mühitin qorunması və insanların ərzaq probleminin həllinə müsbət təsir göstərəcəkdir. 156 Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək müəyyən olunmuş təbii sərvətlər və onların öyrənilməsi üsulları insan cəmiyyətinin həyat səviyyəsinə müəyyən qədər uyğun gəlirdisə və onun həyat şəraitini müəyyən dərəcədə təmin edirdisə, müasir dövrdə yer üzərində əhalinin artması ilə əlaqədar olaraq onun tələblərini tam şəkildə ödəyə bilmir. Odur ki, əhalinin qida ehtiyatlarına olan və durmadan artan tələbatının tam ödənilməsi üçün bundan sonra da təbiətdə hər vasitə ilə yeni ehtiyat mənbələri aşkar olunmalı, bunların istismarı elmi cəhətdən əsaslandırılmalı, təbii mühitə mənfi təsir göstərə biləcək bütün proseslərin və antropogen faktorların qarşısı vaxtında alınmalıdır. Kosmonavtika sahəsində bütün yuxarıda qeyd olunan müvəffəqiyyətlərə baxmayaraq, hələ bu vaxta qədər kosmosdan yerin öyrənilməsi sahəsində aparılan tədqiqatlar təcrübi xarakter daşıyır. Kosmik vasitələrlə alınan məlumatların həcmi günü-gündən artır. Yerin kosmosdan çoxtəkrarh fotoşəklinin çəkilməsi nəticəsində Yer kürəsində baş verən bir sıra proseslərin dinamikasını, həmçinin kənd təsərrüfatı bitkilərinin müxtəlif fazalar üzrə inkişaf prosesini diqqətlə izləmək mümkün olur. Aerokosmik tədqiqatların ənənəvi tədqiqatlara nisbətən üstünlüyü ondadır ki, onların fəaliyyət dairəsi daha böyük olur, təbii mühitə geniş ərazidə nəzarət etməyə və baş verən məhəlli və qlobal miqyaslı dəyişiklikləri izləməyə imkan verir. Bu baxımdan kosmik şəkillərin tədqiqat əhəmiyyəti daha genişdir. Aerofotoşəkillər və yerüstü müşahidələr vasitəsilə tədqiq olunan obyektin yalnız məhəlli-konkret xüsusiyytlərinə nəzarət etmək mümkünsə, kosmik şəkillərdə bu xüsusiyyətlərlə yanaşı, tədqiq edilən obyektlər təbii generalizasiyaya məruz qalır, başqa sözlə desək, bir sıra xırda obyektlərin yalnız ümumi strukturu və qlobal miqyasda nəzərə çarpan digər elementləri əks olunur. Aerokosmik informasiya vasitələrinin tədqiqat 157 obyekti olduqca genişdir. Onun ən mühüm obyektlərindən biri ərazinin relyefidir. Yer səthində qlobal miqyasda baş verən bir sıra geomorfoloji prosesləri, relyefin geoloji quruluşla əlaqəsini, onun əmələ gəlməsində endogen (daxili) və ekzogen (xarici) prosesləri aerokosmik şəkillər vasitəsilə daha müvəffəqiyyətlə müəyyən etmək olur. Aerokosmik şəkillərin köməyi ilə çətin keçilən sahələrin müxtəlif miqyaslı geomorfoloji xəritələri hazırlanır, mövcud xəritələrə əsaslı surətdə düzəlişlər verilir. Təbiətin bir sıra kortəbii hadisələrinin, məsələn, sel hadisələri, sürüşmələr, qar uçqunları, yamaclarda baş verən yarğan eroziyası və s. proseslərin aşkar edilməsində, onların əmələ gəlməsinin proqnozlaşdırılmasmda aerokosmik tədqiqat üsullarının rolu böyükdür. Bir sıra induksion xüsusiyytlərinə görə səhralarda yeraltı suların səthə yaxın olduğu yerlər kosmik cihazların vasitəsilə daha asanlıqla müəyyən edilir, bu da öz növbəsində həmin ərazini su ilə təmin olunması problemlərinin müvəffəqiyyətlə həllində mütəxəssislərə kömək edir. Bitki örtüyünün öyrənilməsində aerokosmik informasiya vasitələrinin rolu əvəzedilməzdir. Kənd təsərrüfatı bitkilərində su və qida rejiminin dəyişməsilə əlaqədar olaraq baş verən bir sıra dəyişikliklər aerokosmik şəkillər vasitəsilə asanlıqla qeydə alınır və onların məhsuldarlığının sabitləşdirilməsi üçün operativ təkliflər irəli sürülür. Qar örtüyü və buzlaqları təbii mühitin başqa elementlərinə nisbətən dəfələrlə çox şüa əksetdirmə qabiliyyətinə malikdir. Bu xüsusiyyətlərinə görə onlar kosmik şəkillərdə başqa obyektlərə nisbətən daha asanlıqla seçilirlər. Qar örtüyü və buzlar haqqında toplanılan operativ məlumatar vasitəsilə qarın tərkibində suyun miqdarı, onun dağlıq ərazilərdə hansı hündürlükdə yerləşməsi və yaz aylarında çayların sululuğuna necə təsir edəcəyi məsələləri müəyyən 158 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|