Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
kin xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, hor hansı ümumi beynəlxalq hüquq normasının, yoni dünyanın bütün dövlətləri üçün məcburi olan normanın yaranması üçün heç də bu dövlətlərdən hər birinin razılığı tələb olunmur. Bununla bağlı olaraq, yeni yaranmış dövlət öz arzusu və iradəsindən asılı olmayaraq ondan qabaq artıq təşəkkül tapmış və hamılıqla qəbul edilmiş nonnadan imtina edə bilməz və ona riayət etməyə borcludur. Məsələn, dövlətimiz müstəqillik qazandığı andan, hələ heç bir müvafiq beynəlxalq müqaviləyə qoşulmasa da, başqa dövlətlərə qarşı güc tətbiq edilməməsi, başqa dövlətlərin ərazi bütövlüyünə hörmət edilməsi, soyqırım aktının törədilməməsi və s. bu kimi öhdəlikləri artıq öz üzərinə götürmüş sayılırdı. 2. Beynəlxalq hüquq normalarının növləri Beynəlxalq hüquq normaları öz məzmununa və formasına görə olduqca müxtəlifdir. Bir sıra meyarlara əsaslanmaqla, onlan müxtəlif növlərə ayırmaq olar. Subyekt-ərazi sferasına görə beynəlxalq hüquq normalarının üç növü fərqləndirilir: 1) ümumi normalar; 2) regional normalar və 3) ikitərəfli (bilateral) normalar. Ümumi beynəlxalq hüquq normalanmn tərifini biz yuxanda verdik. Bu normalann içərisində jus cogens normaları (ümumi beynəlxalq hüququn imperativ normaları) xüsusi yer tutur. Beynəlxalq müqavilələr hüququ haqqında 1969-cu il Vyana Konvensiyasının 53-cü maddəsində jus cogens normasının anlayışı verilmişdir: həmin maddəyə əsasən, jus cogens - ümumi beynəlxalq hüququn normasıdır; bütövlükdə dövlətlərin be 5 məlxalq birliyi tərəfindən qəbul edilir və tanınır; bu cür normadan geri çəkilmək yolverilməzdir; bu norma yalnız ümumi beynəlxalq hüququn eynilə bu xarakterdə olan yeni bir norması ilə dəyişdirilə bilər. Jus cogens normalarına misal olaraq aşağıdakıları misal göstərmək olar: təcavüzün qadağan olunması, başqa dövlətin sərhədlərini pozmamaq, dinc əhalini zorla bir ərazidən başqa bir əraziyə köçürməmək, 12 başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq və s. Dövlətlər hətta qarşılıqlı razılıq əsasında jus cogens normasının ziddinə hərəkət edə bilməzlər. Belə ki, istənilən belə bir müqavilə tam etibarsız sayılır və onun heç bir hüquqi qüvvəsi ola bilməz. Eynilə, yeni bir jus cogens norması yarandıqdan sonra bu normaya zidd olan bütün beynəlxalq müqavilələr hüquqi cəhətdən etibarsız olur vo onlar xitam olunmuş sayılır. Jus cogens norması pozulduqda bütün dövlətlərin hüquq və mənafeləri pozulmuş sayılır. Regional normalar müəyyən bir coğrafi regionda yerləşon dövlətləri bağlayan beynəlxalq hüquq normalarıdır. Məsələn, Latın Amerika ölkələri arasında elə normalar mövcuddur ki, onlar digər regionlarda qəbul olunmamışdır. Buna misal olaraq diplomatik sığınacaq hüququnu göstərmək olar. İkitərəfli normalar iki dövlət arasında bağlanmış müqavilədə əks olunmuş normalardır. Nizamasalma üsuluna görə beynəlxalq hüquq normalanmn iki növünü ayırmaq olar: 1) imperativ normalar və 2) dispozitiv normalar. İmperativ normalar o normalara deyilir ki, onlarda nəzərdə tutulmuş yeganə davranış variantından dövlətlər heç cür kənara çıxa bilməzlər. Yuxanda biz imperativ normaların xüsusi bir növü olan jus cogens normalarının izahını vermişdik. İmperativ normaya misal kimi nüvə silahının yayılmamasmı nəzərdə tutan beynəlxalq hüquq normasını göstərmək olar. Dispozitiv normalar alternativ davranış variantı nəzərdə tutan normalardır. Dövlətlər başqa cür razılığa gəlməklə, normada göstərildiyindən fərqli hərəkət edə bilərlər. Məsələn, dövlətin hava məkanından onun birbaşa razılığı olmadan istifedə olunmasını qadağan edən norma dispozitiv normadır. Normada nəzərdə tutulmuş göstərişin xarakterinə görə beynəlxalq hüquq normalarının aşağıdakı növləri fərqləndirilir: 1) sə- lahiyyətverici normalar (dövlətə vo ya beynəlxalq hüququn digər subyektinə hər hansı bir hərəkəti etmək hüququ verən normalar); 2) məcburedici normalar (hər hansı bir hərəkəti yerinə yetirmək vəzifəsi müəyyən edən normalar) və 3) qadağanedici normalar (müəyyən hərəkətin edilməsinə qadağa qoyan normalar). 13 Formasına görə beynəlxalq hüquq normaları iki növə ayrılır: 1) yazılı (rəsmi) təsbit olunmuş normalar və 2) yazılı təsbit olunmamış normalar. Birinci növ nonnalara müqavilə normaları daxildir. Yazılı təsbit olunmamış normalara isə dövlətlərin praktikasından meydana gələn və bu praktikanın özündə mövcud olan beynəlxalq adət hüquq normaları və hüququn ümumi prinsipləri aiddir. Qüvvədə olma müddətinə görə beynəlxalq hüquq normalanmn iki növünü göstərmək olar: I) müddətsiz normalar və 2) müddətli normalar. Müddətsiz normaların hüquqi qüvvəsi heç bir formal müddətlə məhdudlaşdırılmamışdır. Beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərini, digər beynəlxalq adət hüquq nonnalannı buna misal göstərmək olar. Bəzi hallarda beynəlxalq müqavilə müddəalarının da müddətsiz qüvvədə olması nəzərdə tutulur. Müddətli normalar qüvvəsi müəyyən müddət üçün (adətən, bir ildən başlayaraq iyirmi ilə qədər) nəzərdə tutulan normalardır. Beynəlxalq hüquq normaları habelə maddi və prosesual normalara bölünür. Maddi nonnalarda dövlətlərin və beynəlxalq hüququn digər subyektlərinin hüquq və öhdəlikləri ehtiva olunur (məsələn, ayrı-ayrı əsas insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi ilə bağlı dövlətlər üçün beynəlxalq öhdəliklər müəyyən edən normalar). Prosessual normalar isə maddi nonnalarm həyata keçirilməsinin təşkilati-prosedur aspektlərini müəyyən edir (məsələn, insan hüquqları üzrə beynəlxalq öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək məqsədilə yaradılan orqanların səlahiyyətlərini, təşkili və fəaliyyəti qaydasını müəyyən edən normalar). Maddi normalar öz növbəsində tənzimləyici və mühajizəedici normalara^ prosessual normalar isə təşkilati, prosedur, protokol normalarına bölünür. 14 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|