Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hüququn ümumi prinsiplorinə misal kimi aşağıdakıları göstərmək olar: vicdanlılıq prinsipi (bona fıde); nən bis in idem («eyni hüquq pozunlusuna görə iki dəfə cəza ola bilməz»; «yalan heç bir hüquqi nəticə doğurmur» və s. Hüququn ümumi prinsiplərinə beynəlxalq məhkəmə praktikasında nadir hallarda müraciət edilir. Məsələn, Xarcuv fabriki işində (1928-ci il) Daimi Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi göstərmişdi ki, «hüququn ümumi anlamına görə, hər hansı öhdəliyin pozulması vurulmuş zərəri ödəmək vəzifəsini doğurur». İnzibati Tribunal işində (1954-cü il) BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsi qeyd etmişdi ki, «dəqiq müə 3 ^ən olunmuş və hamılıqla tanınmış hüquq prinsipinə uyğun olaraq, məhkəmə orqanının çıxardığı qərar rcs judicata-dır (yəni son qərardır. - L.H.) və mübahisənin tərəfləri üçün məcburi hüquqi qüvvəyə malikdir». «AMCO İndoneziya Respublikasına qarşı» işdə Arbitraj məhkəməsi demişdi ki, «zərərçəkmiş tərəfə damnum emergens-in (birbaşa zərərin. - L I I . ) və lucrum ccssans-ın (əldən çıxmış faydanın. - LU.) tam ödənilməsi əsas dövlətdaxili hüquq sistemlərinə məlum olan prinsipdir və buna görə də beynəlxalq hüququn mənbəyi kimi nəzərdən keçirilə bilən hüququn ümumi prinsipidir». 6. Məhkəmə qərarları Məhkəmə qərarları beynəlxalq hüququn «köməkçi» mənbəyi kimi xarakterizə olunur, çünki onlar bilavasitə hüquq yaratmır, artıq mövcud olan hüququ bəyan edir. Bu, məsələn, BMT Beynəlxalq Məhkəməsi Statutunun 59-cu maddəsindən aydın görünür. Maddədə deyilir: «Məhkəmənin qərarı yalnız işin tərəfləri üçün və yalnız həmin konkret iş üçün məcburi qüvvəyə malikdir». Beləliklə, ingilis-sakson hüquq sistemindən fərqli olaraq, beynəlxalq hüquqda starc decisis (presedent) prinsipi tanınmır. Lakin BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin qərarları beynəlxalq hüquqda əhəmiyyətli rol oynayır. Birincisi, bu qərarlarda beynəlxalq hüquq normalarının, xüsusən adət normalarının dəqiq məzmunu müəyyən edi 24 lir. İkincisi, Beynəlxalq Məhkəmənin qərarları beynəlxalq adət hüququnun inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərir, çünki hər hansı davamlı, ardıcıl və eyni cür praktikanın və zəruri opinio juris-in olması, faktik olaraq məhz Beynəlxalq Məhkəmə tərəfindən konkret işlərin həlli zamanı ortaya çıxarılır. Bundan əlavə. Məhkəmənin qərarları, müvafiq sahədə hüququn necə inkişaf etdiyini və etməli olduğunu göstərməklə, sonrakı praktikaya həlledici təsir edə bilər. Bu səbəbdən BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin özü, digər beynəlxalq məhkəmələr, habelə milli məhkəmə orqanları BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin qərarlarına nüfiızlu mənbə kimi istinad edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, məhkəmə qərarlan dedikdə, təkcə BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin qərarları deyil, beynəlxalq arbitraj məhkəmələrinin, ixtisaslaşmış beynəlxalq məhkəmələrin (məsələn, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin, Dəniz hüququ üzrə Beynəlxalq Tribunalın), habelə milli məhkəmələrin çıxardığı qərarlar nəzərdə tutulur. 7. Görkəmli alimlərin rəyləri Müasir dövrdə beynəlxalq hüququn bu «köməkçi» mənbəyindən çox nadir hallarda istifado olunur. Tanınmış hüquqşünasların rəylərinin başlıca əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar qeyri-müəy- yən beynəlxalq hüquq normalarının məzmununun dəqiqləşdirilməsi üçün və bu və ya digər beynəlxalq adət normasının artıq təşəkkül tapdığına əlavə sübut kimi bəzi hallarda gərəkli ola bilər. BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiyanın tətbiq olunması haqqında iş üzrə (ilkin etirazlar mərhələsi), Qabçikovo- Nagimaroş layihəsi haqqında iş üzrə (1997-ci il) çıxardığı qərarlara hakim Veramantrinin əlavə etdiyi xüsusi rəylərdə, Yuqoslaviya Beynəlxalq cinayət tribunalının Dıışko Tadiç işi üzrə (1995-ci il) çıxardığı qərarda bir sıra görkəmli beynəlxalq hüquqşünasların fikirlərinə istinad edilmişdir. 25 8. Beynəlxalq təşkilatların qətnamələri Bcynolxalq təşkilatların öz nizamnamə fəaliyyəti çərçivəsində çıxardığı qərar və qətnamələr, prinsip etibarilə beynəlxalq hüququn «köməkçi» mənbəyidir. Çünki onlar formal-hüquqi baxımdan məeburi norma yaratmır; bu qərar və qətnamələrdə ya beynəlxalq hüququn qüvvədə olan prinsip və normaları bəyan edilir, ya da tövsiyə xarakterli yeni normalar əks olunur. Deyilənlər müəyyən mənada BMT Baş Məclisinin qətnamələrinə də aid edilə bilər. Bu qətnamələr yekdil səslə qəbul olunsa da, hüquqi cəhətdən məcburi deyildir. Yəni dövlət Baş Məclisinin qətnaməsində öz əksini tapmış davranış qaydasına, hətta o bu qətnamənin lehinə səs vermiş olsa da, əməl etməyə borclu deyildir. Cənub-Qərbi Afrika işi üzrə qərarında (1966) BMT Beynəlxalq Məhkəməsi qeyd etmişdir ki, BMT Baş Məclisinin qətnamələri... hüquqi cəhətdən məcburi deyildir və yalnız tövsiyə xarakteri daşıyır». Bununla belə, bu qətnamələr beynəlxalq hüquqda çox mühüm rol oynayır və xüsusən dövlətlərin praktikasının müəyyən yönümdə inkişafına və opinio juris-in formalaşmasına böyük təsir göstərir. Həmin qətnamələr ya müəyyən beynəlxalq hüquqi adətin formalaşması üçün təkan, ya da belə bir adət normasının artıq təşəkkül tapdığını göstərən ən mühüm sübut rolunu oynaya bilər. Bu baxımdan, BMT Baş Məclisinin qətnamələri ilə qəbul olunmuş bir sıra müstəsna əhəmiyyətli sənədləri, məsələn, 1948-ci ildə qəbul olunmuş Ümumdünya İnsan Hüquqlan Bəyannaməsini, Müstəmləkə ölkələrinə və xalqlarına müstəqillik verilməsi haqqında 1960-cı il Bəyannaməsini, Təcavüzün tərifi haqqında 1974- cü il Qətnaməsini müəyyən mənada müvafiq beynəlxalq adət hüququ nonualarının «yaradıcısı» hesab etmək olar. Bununla belə, BMT Baş Məclisinin BMT-nin daxili fəaliyyəti ilə bağlı çıxardığı qətnamələr, o cümlədən BMT-yə yeni dövlətlərin qəbul edilməsi, BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin hakimlərinin seçilməsi, büdcə və s. məsələlər üzrə qətnamələr BMT-nin bütün üzvləri üçün məcburi qüvvəyə malikdir. 26 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|