Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Bazarın liberal modelinin spesifiK xüsusiyyətləri
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bazarın liberal modelinin spesifiK xüsusiyyətləri Sİ
- §3. Sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modeli
Bazarın liberal modelinin spesifiK xüsusiyyətləri Sİ xaraKterİKdir. ABŞ-da tənzimləmənin büdcə-vergi sisteminə üstünlÜK verilməsi, Almaniyaya nisbətən orada bann sisteminin zəif idarə
olunması ilə
bağlıdır. AntitsİKİİK və antünflyasiya tənzimlənməsi əsasən büdcə-vergi siyasəti vasitəsilə, çox nadir hallarda isə banK siyasətilə həyata Keçirilir. ABŞ-da Federal Ehtiyat Sistemi (FES) xüsusi banKİarla yanaşı fəaliyyət göstərir. FES bazarı regional şö'bələri əhatə edərəK müstəqil banK siyasəti aparır. Kommersiya və xüsusi banKİar FES-in regional şö'bələrində KÖnüllülÜK prinsipi əsasında iştiraK edirlər. Xüsusi banKİarın ehtiyat Kapitallarının FES-də artması, xüsusi banKİarın iştiraKinı FES-də azaldır. Dövlət qiymətli Kağızlar bazarında əməliyyatlar apararaq, faizin səviyyəsinə və deməli, borc Kapitalına olan tələb və təKİifə tə'sir göstərir. Amma, belə bir addım dövlət büdcəsi hesabına ödənilən əlavə xərclərin artmasına səbəb olur. Bazarın amerİKan modeli üçün büdcö-vergi və banK-Kredit tənzimlənməsinin hər hansısa bir sintezi səciyyəvidir. Vergilərdən əldə olunan dövlət vəsaitləri təKcə dövlət təda- rüKÜ və investisiyalar formasında dövlət müəssisələrinə sərf olunmur, həm də iqtisadiyyatın müəyyən seçilmiş sahələrinə (məsələn, Kənd təsərrüfatı) imtiyazlı Kreditlər formasında banK tərəfindən dotasiya olunur. Bazarın liberal modelində dövlət əmtəələrin təKİifinə tə'sir göstərir, istehsalın iıiKİşafı isə təsərrüfat subyeKtlərinin bazar gəlirlərinin artmasına və tələbin inKİşafına, investisiya meyllərinin güclənməsinə səbəb olur. Ancaq belə bir tə'sir vergilər vasitəsilə həyata Keçirilir. Vergilər istehsal xərclərinin və mənfəətin səviyyəsinin formalaşmasında iştiraK edir, bu və ya digər əmtəələrin artımını və azalmasını stimullaşdırır. Ona görə də vergidən ödəmələrin başlıca maddəsi gəlir vergisi ilə bağlıdır. Vergilərin çox az hissəsi mənfəətdən əldə edilən vergilərin payına düşür. Mənfəətdən əldə edilən vergi, vergilərin ən çevİK forması sayılır. O, bazarın hərəKətini nəzərə alır, yığıma yönəldilən mənfəətə müəyyən imtiyazlar, imKan yaradır. Gəlir vergisi əməK haqqı, di- vident və digər gəlirlər formasında istehlaKa yönəldilən gəlirlərdən əldə olunan vergidir. ABŞ-da əlavə dəyər vergisi müsadirə xaraKteri daşıdığına görə yoxdur. §3. Sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modeli , Sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı nəzəri-Konseptual anlayış olub. Qərbi Almaniyada 40-cı illərin axırlarından tətbiq edilən bazar modelinin növüdür. Qərbi Almaniyada ictimai quruluş 195 Bazar iqtisadiyyatının modelləri rəsmən sosial bazar iqtisadiyyatı e'lan edilmişdir. Bu model ola bilər, ona görə də neoliberal sosial bazar modeli adlanır. Bu modelin sosial mahiyyətini, sosial ədalətin və sosial müdafiənin tə'min edilməsi, iqtisadi və sosial həyatın humanistləşməsini ƏKS
etdirən minimum sosial şəraitin yaradılması təşKİl edir. Bazar iqtisadiyyatı o vaxt sosial yönümlü ola bilər K İ, O ,
səmərəli olsun. Səmərəli ona görə olur K İ,
,
sosial yönümlüdür. İqtisadi səmərəlilİK sosial yönümlüyün əsasıdır. Sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modelinin nəzəri Konsepsiyası, alman iqtisadçıları Alfred Müller-ArmaK və Lüdviq Er- xard tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Lüdviq Erxard 1948-ci ildən, sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modelini Qərbi Almaniyada tətbiq etməyə başlamışdır. Bu səbəbdən sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modelinə çox vaxt alman modeli də deyirlər. Sosial bazar iqtisadiyyatı, radİKal bazar iqtisadiyyatı ilə mərKəzləşdiril- miş planlı iqtisadiyyat arasında olan «üçüncü aralıq yoldur». Sosial bazar iqtisadiyyatına, bir tərəfdən iqtisadi azadlığın, digər tərəfdən, sosial dövlət ideyası ilə əlaqədar olan sosial müdafiə və sosial ədalət ideyalarının dövlət hüququ ilə tə'min olunmuş vəhdətinə yönəldilmiş yol Kİmi baxılır. Azadlıq və ədalət məqsədlərinin belə uyğunluğu sosial bazar iqtisadiyyatı anlayışında ƏKS olunur. Bazar iqtisadiyyatı ancaq o yerlərdə məhdudlaşmalıdır Kİ, orada o, sosial qeyri-məqbul nəticələrə gətirib çıxara bilər. Qərbi alman neoliberal məKtəbinin banisi Valter Oynen sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modelinin KÖK I
(təməl) və tənzimləyici prinsiplərini işləyib hazırlamışdır. Onun fİKrincə, bu modelin təməl ( KÖK
I Ü ) elementlərinə azad rəqabət, sabit valyuta, açıq bazar, xüsusi müİKİyyət, azad müqavilələr, ittifaqlar, birlİKİər, cavabdehlİK, ardıcıl iqtisadi siyasət daxildir. Tənzimləyici prinsiplərinə isə inhisarların problemlərinin gəlirlər və yenidən bölgü siyasəti, bütün istehsal amilləri nəzərə alınmaqla, iqtisadi hesablama problemlərinin tənzimlənməsi aiddir. Almaniyada sosial bazar iqtisadiyyatı modelinin əsasını rəqabət təşKİl edir. Rəqabətin məhdudlaşdırılmasını qadağan edən qanun, «Sosial bazar təsərrüfatının əsas qanunu» adlanır. İstehsalçılarla istehlaKçılar arasında, bazarlarda onların hÖKm- ranlığını məhdud edən və istehsal amillərinin optimal bölgüsünə tə'sir göstərən rəqabət münasibətləri mövcuddur. AFR-in bir sıra xüsusi sahələrində (məsələn, Kənd və meşə təsərrüfatı, Kredit və sığorta təşKİlatları sistemi, nəqliyyat təsərrüfatı, KÖmür və polad sənayesi, eleKtrİK, su və qaz xidməti Kommunal müəssisələri) rəqabət məhdud xaraKter daşıyır. Rəqabəti qadağan edən qanun AFR-in federal banKİarına da aiddir. AFR- 196 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|