istehsal amilləri nəzəriyyəsi və amillər üzrə gəlirlərin formalaşması
Ümumi
gəlirin artmasını göstərir. 0, ümumi gəlir artımının məhsulun Kəmiyyət artımına
nisbəti ıdmi hesablanır.
Son gəlir =
Ümumi gəlir artımı
Məhsul artımı
Ümumi və son gəlirlərin fərqləndirilməsi gəlirlərin azalması qanununun
fəaliyyəti ilə əlaqədar mühüm əhəmiyyət Kəsb edir.
Gəlirlərin azalması qanununun mahiyyəti ondan ibarətdir Kİ,
başqa
istehsal
amillərinin Kəmiyyəti dəyişmədən, əlavə sərf
edilən
hər bir amil məsrəfi
getdİKCə az həcmdə əlavə məhsul,
yəni az
ümumi gəlir verir.
Başqa nəticə bütün istehsal amillərini eyni və eyni vaxtda
artırmaqla əldə oluna bilər. Bu halda müəssisənin məhsul buraxılışı və
Ümumi gəliri istehsal amillərinin artmasına nisbətən o qədər və ya
daha çox artır. Belə vəziyyət
istehsal miqyasının artması
əsasında
gəlirlilİK artımı
adlanır. Bu fenomen aşağıdaıalarla şərtlənir;
-
birincisi, iri istehsal miqyasında
əməK
əməliyyatlarının ixtisaslaşması
əməK məhsuldarlığını və onun artması hesabına müəssisənin gəlirlərini
yÜKSƏldir;
-
İKİncisi, idarəetmə
fuıiKSİyalarınm
ixtisaslaşması da həmin
nəticəni verir;
-
üçüncüsü, baha qiymətli
və
güclü Kompüterlərin, robottexnİKa
Kompleıcsinin səmərəli tətbiqi.
Firmanın ümumi gəlirinin dinamiı-tası göstərir
K
İ,
müəyyən
vəziyyət həddinə cıədər əmtəə istehsalı ümumi gəliri artırır. Həmin
həddən sonra onun səmərəsi aşağı düşür. Deməli, istehsalın miqyası
maKsimal həddinə doğru hərəKət etdİKCə onun amillərinin gətirdiyi
gəlir artmağa başladığı halda, sonra tədricən azalmağa meyl edir.
Həmin həddən sonraKi son gəlir də sıfra çatır.
Bazarın
əmtəə Kütləsilə dolduğu şəraitdə son gəlir adətən qiy
mətdən az
olur.
Bu
onunla əlaqədardır
K
İ, əmtəə təKİifinin artması bazar qiymətlərinin
azalmasına səbəb
olur.
Ümumi istehsal xərclərinin və ümumi gəlirin müqayisəsi göstərir
Kİ,
firma mənfəət əldə etdiyi halda, məhsul istehsal etməyin mə’nası
vardır. Yo’ni firmanı məhsul satışından gələn pul gəliri ilə istehsal
xərcləri arasındaı-a fərq maraqlandırır. Ona görə firma həmişə çalışır
ıd, «maKsimum» gəliri və minimum itıdni təmin edə biləcəıc miqdarda
məhsul istehsal etsin. Ümumi gəlirin, xərclərin və istehsal edilən
məhsulun Kəmiyyəti arasında
300
istehsal amilləri üzrə gəlirlərin formalaşması
qarşılıqlı asılılıq vardır. Belə Kİ, istehsalın aşağı həddi daxilində
ümumi xərclər ümumi gəlirdən çox olur və firma zərər çəKİr; la- Kİn
həmin həddən yuxarı qalxdıqda firmanın gəliri olur, burada o
maKSİmum mənfəəti optimal bir həddə çatanda əldə edir. Sa- hibKar
öz firmasında istehsal amillərinin gəlirlilİK səviyyəsini müəyyən
etməKdə maraqlıdır. Onun məqsədi mənfəət normasında ifadə
olunur. Mənfəət norması isə mənfəətin istehsal xərclərinə nisbəti
şəKİində göstərilir.
Mənfəət əmtəə istehsalı və bazar iqtisadiyyatının həm son
məqsədi, həm də hərəKətverici əsasıdır. Bu, istənilən müəssisə və
firmanın səmərəli fəaliyyətinin başlıca stimulu və əsas göstəricisidir.
Y
ÜKSƏK
mənfəət Kapitalı bir sahədən başqa sahəyə axmağa sövq edir.
Müasir şəraitdə isə təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşməsi prosesində
yÜKSƏK məhsuldar istehsal üçün milli hədlər dar olanda Kapital,
onun ardınca iş qüvvəsi də sərbəst olaraq bir öl- Kədən başqa öİKəyə
axır. Bu halda gəlirlər və mənfəət problemi daha aKtual olur; laKİn
yalnız praKtİKİərin deyil, nəzəriyyəçilərin də diqqətini özünə cəlb
edir. Odur
K
İ, mənfəətin təbiəti, onun mənbəyi və yaranma mexanizmi
açılmayan əsas məsələ olaraq qalır.
PraKtİKİ olaraq statistİK mənfəət də satışın həcmindən, yə'ni
satışdan əldə olunan pul gəlirindən istehsal xərclərini çıxdıqdan sonra
qalan qalıq Kİmi hesablanır. Məsələn, 5 milyon əmtəə satışından əldə
edilən gəlirdən 3,5 milyon manat xərcləri çıxdıqda mənfəət 1,5 milyon
manat olacaqdır. PraKtİKada bunların hamısı aydın görünür, laKİn
bununla belə mənfəətin yaranma mexanizmi tam aydın deyil. İstənilən
formada sahibKarlıq fəaliyyətinə başla- nanadəK mənfəətin
Kəmiyyətini müəyyən etməK və onun gizli mənbələrini necə tapmaq
olar?
İqtisadi nəzəriyyədə həmin məsələnin vahid cavabı yoxdur. Bə’zi
müəlliflərdə
«mənfəət»
termini adı altında gəlirin bütün formaları: faiz,
əməK haqqı, sahibKar gəliri və renta birləşdirilir. Başqalarında isə bu,
yalnız Kapitala görə faiz hesab olunur. Mar- Ksist ədəbiyyatda
mənfəət muzdlu əməKİə yaradılan izafi dəyərin çevrilmiş formasıdır.
Doğrudur, K.MarKS Kapitalın dövriyyəsini nəzərdən Keçirəndə
mənfəətin daha bir mənbəyini, yə’ni Kapital dəyərin hərəKət sür’ətini
görmüşdür. Harvard Universitetinin professoru Yozef Şumpeter
mənfəəti yalnız yenilİKçilərin gəliri hesab edirdi Kİ, bu da rəqabətin
tə’siri altında aradan qalxır. K.MarKs isə belə gəlirin mənbəyini
üstəlİK mənfəətdə görürdü. Qərbdə mənfəəti sahibKarlıq risKİnin
cəmiyyətə gətirdiyi xeyirdə görməK Konsepsiyası geniş yayılmışdır.
Mə’lumdur
K İ ,
Kapital amilin gətirdiyi gəlir faizdir. Müasir
301