Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Kadusilərin, qədim talışların Azərbaycan tarixində yeri”
- “Bizə məlum olan kassi-kaspi-kadusi şəxs adlarının və qaynaqlarda onlara məxsus olan sözlərin əksəriyyətinin Hind-Avropa-İran mənşəli olmasını dünyanın, o cümlədən
Bunun səbəbi qədim dövrlərdə bir-birinə qonşu olan tayfaların və dövlət qurumlarının hegemonluq üzrə apardıqları mübarizə idisə, bu gün bu xalqların hamısı demək olar ki, həm ümumi düşmənlərinə qarşı, həm də ki daxildə bir-biri ilə mübarizə aparmaqdadır. Tarixən bu regionlarda dövlət sərhədləri tez-tez dəyişildiyi, müxtəlif dövlətlərin yaranıb süquta uğraması baş verdiyi üçün xalqlar iç-içə yaşamağa məcbur olmuş, bir-birinin mədəniyyətini əxz eləmişlər. Bu baxımdan miladdan öncə V-I minilliklər arasında yaşamış tayfaların bu gün hansı xalqların əcdadı olması qeyri-dəqiqdir və buna görə də müxtəlif mülahizələrin yaranmasına səbəb olub. Hazırda tarix elmində qədim xalqların kimliyinin araşdırılmasında bir sıra metodlardan istifadə edilir və bunlardan ən dəqiqi maddi-mədəniyyət nümunələri əsasında araşdırmadır. Digər metod toponimlərin, etnonimlərin etimologiyasının düzgün açılmasıdır. Kimliyi bu gün də dəqiq bilinməyən qədim Azərbaycan tayfalarından biri də tarixdə özünəməxsus rolu olan kadusilərdir. Bu mövzuya toxunmağımızın səbəbi yaxın vaxtlarda çapdan çıxmış Həşim Kəlbiyevlə, İqbal Ağayevin birlikdə yazmış olduqları “Kadusilərin, qədim talışların Azərbaycan tarixində yeri” kitabını mütaliə etməmiz oldu. İlk öncə xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, kitab heç də talışların kadusilərin nəsli olması konteksindən araşdırılmayıb, kitabda üstünlük daha çox kaspilərlə kadusilərin eyni xalq olması və kadusilərin dövrün hegemon imperiyaları ilə münasibətlərinə verilib. Müəllif sadəcə bir ifadədən yola çıxaraq kadusilərlə talışları eyniləşdirir və sübutlarında İran tarixçilərinin, və hazırda Azərbaycan tarixçiləri içərisində qəbul olunmayan imperiya siyasəti altında işləmiş (Əhməd Kəsrəvi, İqrar Əliyev, Dyakonov,) tarixçilərin əsərlərinə istinad edilib. Və bu da özlüyündə tədqiqat işinin qeyri-səmimiliyindən xəbər verir. Əlbəttə ki, biz tariximizin öyrənilməsi və doğru düzgün araşdırılması üçün səy göstərən bütün tədqiqatçıları dəstəkləyirik. Azərbaycan tarixən müxtəlif xalqların yaşadığı region olub və heç bir zaman etnik zəmində münaqişələrin yaranmasına imkan verilməyib. Dövlətin apardığı siyasət həmişə etniklərin hüquq və azadlıqlarının qorunmasına zərbə vurmayıb, əksinə onların öz dillərinə təhsil almalarına, adət və mədəniyyətlərini, tarixlərini öyrənmələrinə şərait yaradılıb. Ona görə də bir Azərbaycan vətəndaşı kimi bizim məqsədimiz heç də türkçülük duyğularına qapılaraq sizin konsepsiyanızı mütləq şəkildə inkar etmək deyil, sadəcə fikir mübadiləsi aparmaqdır. Hörmətli Həşim bəy, ilk olaraq onu qeyd etmək istəyirəm ki, kitabınızı dəfələrlə oxumağıma baxmayaraq orada kadusilərin talışların əcdadı ola biləcək heç bir ağlabatan dəlilə rast gəlmədik. “Kadusilər haqqında tarixi-coğrafi” məlumatlar adlı fəsildə kadusilərin kaspilərin nəsli olmasını bildirir və dolayısı ilə kaspi tayfalarını da talışların ulu əcdadı və nəhayətində irandilli tayfa hesab edirsiniz. Kitabınızın 26-cı səhifəsində isə yazırsınız: “Bizə məlum olan kassi-kaspi-kadusi şəxs adlarının və qaynaqlarda onlara məxsus olan sözlərin əksəriyyətinin Hind-Avropa-İran mənşəli olmasını dünyanın, o cümlədən Azərbaycan tədqiqatçılarının əksəriyyəti təsdiq edirlər”. Cənab Kəlbiyev, kassilərin kaspilərin əcdadı olması fikrində haqlınız, lakin kassi-kaspi-kadusi şəxs adlarının hind-avropa mənşəli olmasını və üstəlik dünya tarixçilərinin bunu qəbul etməsini qeyd etməyiniz tamamilə yanlışdır. Birincisi, bir tarixçi kimi fikir irəli sürürsünüzsə, bunu sübutunu da göstərməlisiniz, yəni heç olmasa bir kassi şəxs adını çəkərək, onu hind-avropa dillləri əsasında açılışını verməli idiniz. Lakin biz buna əsərinizdə rast gəlmədik və dünya tarixçilərinin də bu fikirdə olmadığını sizə isbat edəcəyik. Bunu üçün tarixdə özünəməxsus rol oynamış 5 Kassi hökmdarının adını təqdim edirik: 1. Qandaş- e.ə. 1720-1700 2. Qara- İndaş- e.ə 1445-1427 3. Qara- Hardaş- e.ə 1347-1346 4. Kadaşman Turqu- e.ə 1297-1279 5. Kadaşman Enlil- e.ə 1279-1264 Bu hökmdar adlarını diqqətlə nəzərdən keçirin. “Qara” kəlməsi orta əsr türk xaqanlarının adlarında da (Göktürk xaqanı Qara Kiəli xaqan, Qaraqoyunlu Qara Yusif və s.) işlənir və ən əsası dördüncü hökmdarın adındakı “turqu” ifadəsi sizə bir şey demirmi? Bu hökmdarlar kassilərin ən qüdrətli dövrünün hakimləridir və ona görə də adları öz dillərindədir. Təsadüfi deyil ki, son Kassi hökmdarlarının adlarından bəziləri akkad mənşəlidir. Üstəlik kassi tanrılarının (Şimaliya, Harbe, Şukamuna, Kaşşu, Şixu, Sax, Suriaş, Qidar, Dur, Kamulda, Mirizir, İmmiriya) adları da şumer və türk dillərində izah olunur. Onu da nəzərinizə çatdıraq ki, kassilərin önəmli bir tayfası karzi-yabqu adlanır ki, buradakı “yabqu” sözü türk yabğuları (orta əsr türk xaqanlıqlarında hökmdar titulu) ilə əsaslı şəkildə səsləşir: Dib-Yabku, Tokuz-Yabku və s. Üstəlik kassilərdə hökmdarın titulu olan “yanzu” ifadəsi də şumer dilində izah olunur (ağıllı öndər anlamındadır) və digər türk dövləti olan Manna hökmdarları da bu titulla tanınırlar. Sonralar bir sıra türk xalqlarının adında kas sözü geniş şəkildə yayılır. Bunlara misal olaraq kırkas (indi qırğız), xakas, kasax (sonralar qazax), kasar (sonralar xəzər) və nəhayət Azərbaycanın həm şimal, həm də cənub hissəsində - Dərbənd ətrafında, Mildə, Kürün Arazla birləşdiyi yerdən Xəzərə qədərki ərazilərdə yaşayan kaspilər. Üstəlik türklərin yaşadıqları coğrafi ərazilərin bəziləri də kas kəlməsi ilə yaranıb: Kaşqar, Kazan, Kafkas, və s. Bütün bunlardan aydın olur ki, kaspilərin ataları olan kaslar irandilli olmadıqları kimi, onların nəsilləri olan kaspilər də iranlılaşa bilməzdilər. Çünki kaspilər öz dövrünün ən qüdrətli tayfalarından idilər. Digər tərəfdən mənbələrdən kassi hökmdarı Qandaşın 1742-ci ildə Babilistana yürüşü, II Aqumun ( 1595-1571) özünü «Kassilərin, akkadların, Babilistanın və Kutilərin hökmdarı» elan etməsi, XV əsrin Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|