Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dinləyənlər
- Bema mərasimi
- Tanrı və Şeytan
- Arkon
- Maniliyin yayılması
verilə bilən hər cür zərəri dəf etmək üçün və eyni zamanda adam və heyvan öldürməyə, hətta meyvə qopartmağa qarşı idi. Üçüncü möhür Maniçilik inancına və təmizliyinə qarşı olan hər cür düşüncəni qadağan etmişdi. Bu üç möhür indi də deyimlərimizdə “əlinə, dilinə və belinə sahib ol” kimi işlənir. Yetkinlərə qadınlar da daxil edilirdi. Yetkinlərin bu həyatı buddist keşişlərinin həyat tərzinə çox bənzəyirdi, yeganə fərq yetkinlərin daimi qaldıqları müəyyən bir yerin olmaması idi. 2. Dinləyənlər- bunlar dinə kor-koranə inananlar idi və sayları təbii ki, yetkinlərdən çox idi. Bunlar Maninin 10 əmrinə tabe olanlar idi: Yaşanılmış zamana inanmaq Çoxallahlılıq dövrünün olduğuna inanmaq Özünü yalan danışmaqdan qorumaq Pis insan olmamaq Ət yeməmək Özgəsinin namusuna pis gözlə baxmamaq Oğurluq etməmək Oxumaq, sehrlə həqiqəti tanıyaraq bunları bir-birindən ayırmaq Əhali içərisində inanclı olmaq İşində yavaş və etinasız olmamaq Bu on əmr bütpərəstliyi, namussuzluğu, qətli, zinanı, oğurluğu, yalançılığı, sehrbazlığı, ikiüzlülüyü və dinə xəyanəti qadağan edirdi. Dinləyənlər yetkinlərə (və ya seçilmişlərə) hörmət etməli, onların qarşısında diz çökməli idilər. Bunun müqabilində yetkinlərdən meyvə və göy-göyərti alardılar. Maniçilikdə ibadət günorta, axşamüstü, gün batdıqda və günün batmasından 3 saat sonra olmaqla gündə 4 dəfə (Əslində namaz 7 dəfə idi, fəqət insanlar 4-nü yerinə yetirirdi.) edilirdi. Gündüz duaları Günəşə, gecə duaları isə Aya baxaraq edilirdi. Ay və Günəşin olmadığı zamanlarda isə üzlərini Şimala doğru tuturdular. Duadan əvvəl təmizlənmək üçün sudan, olmadıqda isə torpaqdan istifadə olunurdu. Həftənin ilk günü Günəşin şərəfinə hamı oruc tutmalı idi. Yetkinlər isə həftənin ikinci günü Ayın şərəfinə də oruc tutardılar. Eyni zamanda hamı hər yeni ayda iki gün oruc tutmalı idi. Manilikdə 3 möhürlə yanaşı mövcud olan 5 buyruğun əvvəlində 100 günlük orucluq dayanırdı. Yetkinlər öldükdən sonra mütləq cənnətə qovuşacaqlar, dinləyənlər isə müəyyən bir mərhələdən sonra səadətə çatacaqlar. Ölümdən sonra İlahi Məhkəmənin olduğu qəbul edilir. Maniyə görə, keçmiş, indi və gələcək zamanın mənbəyində də nur və zülmət dayanır. Bema mərasimi-Maninin ölüm gününə həsr olunurdu və çoxlu dualar edilməklə, müqəddəs yazılar oxumaqla qeyd olunurdu. Bu ayin barədə yetərli bilgilər mövcud deyildir. Məlum olan 5 pilləli bir sahənin üstünə boş taxtın qoyulmasıdır. Eyni zamanda Maniçilikdə keçirilmə qaydası bizə gəlib çatmayan Vaftiz ayini də mövcud olub. Manilikdə insanlara rəhbərlik etmək üçün Mani tərəfindən təlimatlandırılmış bir öndər dayanır. Bu öndərdən sonra 5 təbəqə özünə yer alır. Bunlar 12 müəllim, 72 keşiş, 360 ağsaqqal, yetkinlər və dinləyənlərdir. Tanrı və Şeytan- Mani dualizmində İşıq Tanrının, qaranlıq isə Şeytanın simvolu hesab edilir. Zülmət və nurun bir-birilərinə münasibətdə heç birinin üstünlüyü yoxdur. Qaranlıq və İşıq özlərindən üstün bir qüvvə tərəfindən yaradılmayıb və heç biri daha əvvəl olmayıb. Zülmət dünyada Arkonlar adlanan varlıqlar mövcuddur ki, bunlar İblisin əsgərləri hesab edilir və hər cür pisliyi törədirlər. Manilikdə “Üç an” adlanan kosmoloji bölgü vardır ki, buraya keçmiş, mövcud və gələcək zaman daxildir. Keçmiş zamanda zülmət və nur bir-birilərinə qarşı olmayıb, ayrı-ayrı dünyalar vəziyyətində idi. Mövcud indiki zaman maddi olanın mənəvi olana hücumu ilə başlanmış və bu hal hazırda da davam edir. Kosmosun yaranması bilavasitə bu hadisə ilə əlaqədardır. Qaranlıq işığa hücum edərkən kosmos yaranmış və kosmos nə xeyir, nə də şərdir, o bir qarmaqarışıqlıq, xaos anlamındadır. Gələcək zamanda zülmət və nur əvvəlki kimi bir-birilərindən ayrılacaqdır ki, bu da kosmosun sonu olacaqdır. İnsan nə qədər pislik edərsə, dünyadakı qarmaqarışıqlıq, xaos çoxalacaq, əks halda bu proses çözüləcəkdir. Zərdüştiliyin monist ideyasının tam əksinə olaraq manilikdə xeyir və şər anlayışları tamamilə dualist xarakterlidir. Belə ki, Zərdüştilikdə xeyir və şəri bilgəlik Tanrısı Ahura Mazda (Hörmüzd) yaratmışdır, Manilikdə isə hər iki qüvvə əbədidir, onları heç bir üstün varlıq yaratmayıb və bir-birilərindən asılı deyillər. Maniliyə görə, dünyanın sonu gəldiyi zaman böyük bir savaşdan sonra İsa (ə) yenidən dünyaya gələcək, məhkəmə kürsüsü qurulacaq, yaxşılar pislərdən ayırd ediləcəkdir. Bu hadisədən sonra dünya atəşlə yox ediləcəkdir. Bu atəş 1468 il davam edəcəkdir, ta ki sonuncu şər maddə də aydınlıqdan ayrılaraq yox olsun. Manilikdə hər cür pisliyi, şəri yaradanlar Div adlandırılıb. Maniliyin yayılması- Roma və Sasanilərin kəskin müdaxiləsinə baxmayaraq manilik tezliklə qərbə və şərqə yol almağa başlayır. IV əsrdən etibarən şərqi İrana yayılan Manilik Böyük İpək yolu vasitəsilə Əfqanıstana və Tarım hövzəsinədək genişlənir. 762-ci ildə Uyğur dövlətinin rəsmi dövlət dini olduqdan sonra Manilik Çinə doğru genişlənməyə başlayır. IX əsrdə Uyğur dövlətinin yox olmasından sona ta Çingiz xanın zamanınadək Tarım hövzəsində öz mövqeyini qoruyub saxlayır. Çində isə ölkənin güney ərazilərinə qədər yayılır. Çinin Fukien əyalətində XVI yüzillikdə də maniliyə rast gəlinir. Əl-Biruni haqlı olaraq qeyd edir ki, “Şərq türklərinin böyük bir hissəsi, Çin və Tibetdə yaşayanlar və Hindistanın bir hissəsi Mani dininə etiqad edirlər”. Əməvilərin zamanında xilafətdən heç bir zərər görməyən Maniçilər İraqın bir çox kəndlərinə yayılırlar, fəqət Abbasilərin zamanında “zındıq” adı altında təqib olunmağa başlayırlar. Bu təzyiqlər nəticəsində Maniçilər Xorasana və dinin geniş yayıldığı Uyğur torpaqlarına köç etməyə başlayırlar. Xristianlıq tərəfindən qəbul edilməyən "Tomas İncili", "Addas təlimləri" və "Hermesin Çobanı" kimi İncil mətnləri Manilik tərəfindən qəbul edildiyindən Tomas, Addas ve Hermesin Maniliyin həvariləri olduğu fikrini yaranır. Addasın Şərqdə, Tomasın Suriyada və Hermesin Misirdə həvarilik etməsi qeyd olunur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|