Dipartimento iura sezione storia del diritto



Yüklə 6,05 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/265
tarix24.12.2017
ölçüsü6,05 Mb.
#17534
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   265

68

L. m


aGanzani

Ripae fluminis e dissesti idrogeologici

[pp. 61-84]

Quindi per Ulpiano la distinzione naturalistica fra i due fenomeni 

presuppone l’analisi sul campo delle loro cause.

 ma questo non è il solo criterio distintivo fra inundatio e alvei mu-



tatio elaborato in sede giurisprudenziale: per pomponio, ad esempio, 

esso  si  fonda  sulla  natura  e  sulla  meccanica  del  fenomeno  osservato. 

così se l’acqua regredisce nel corso e a causa del medesimo fenomeno 

fluviale che l’ha fatta tracimare (eodem impetu

15

), allora i terreni riviera-



schi, qualunque danno abbiano subito, tornano nella condizione giuri-

dica precedente e le loro ripae non mutano:

d. 7.4.23 (pomp. Ad Quintum Mucium) Si ager, cuius usus fructus 

noster sit, flumine vel mari inundatus fuerit, amittitur usus fructus, cum 

etiam ipsa proprietas eo casu amittatur: ac ne piscando quidem retinere 

poterimus usum fructum. sed quemadmodum, si eodem impetu discesserit 

aqua, quo venit, restituitur proprietas, ita et usum fructum restituendum 

dicendum est.

d. 41.1.30.3 (pomp. 34 ad Sab.Alluvio agrum restituit eum, quem 



impetus fluminis totum abstulit. itaque si ager, qui inter viam publicam et 

flumen fuit, inundatione fluminis occupatus esset, sive paulatim occupatus 

est sive non paulatim, sed eodem impetu recessu fluminis restitutus, ad pri-

stinum dominum pertinet: flumina enim censitorum vice funguntur, ut ex 

privato in publicum addicant et ex publico in privatum: itaque sicuti hic 

fundus, cum alveus fluminis factus esset, fuisset publicus, ita nunc privatus 

eius esse debet, cuius antea fuit.

se, invece, l’acqua non accenna a ritirarsi nemmeno dopo la norma-

15

 anche questa descrizione del fenomeno corrisponde alla realtà nella sua concreta ma-



nifestazione:  infatti,  come  ricorda  L

e

  G



aLL

,  Il Tevere  cit.,  p.  39,  le  inondazioni  “anche  le 

più importanti, si producevano con impressionante velocità” (cfr. dio cass. xxxix.61,  id. 

lxxviii.25; tac., Hist. i.86), ma, “una volta cominciato, anche il ritiro delle acque nell’alveo 

avveniva rapiadamente” (liv. xxx.38.10-12). in questo senso è la suggestiva descrizione della 

piena dell’aniene del 105 d.c. tratta dalle Epistulae di plinio (8.17.3-5): “… irruppe, divelse 

e travolse la maggior parte dei boschi che ne ombreggiavano l’alveo … screpolò i monti e, 

qua e là ostacolato dai crolli dei massi, affannandosi a rientrare nella propria sede abbattè le 

case e prese a scorrere sulle rovine sommerse”. sulla durata delle inondazioni, da ultimo, g.s. 

a

Ldrete



Floods of the Tiber in ancient Rome, Baltimore, 2007, p. 61 ss.


69

L. m


aGanzani

Ripae fluminis e dissesti idrogeologici

[pp. 61-84]

lizzazione delle condizioni meteorologiche ed idrometriche del territo-

rio, significa che il terreno sommerso è divenuto alveo ed ora è pubblico 

come il fiume

16

: in tal caso esso corre entro nuove ripae.



ancora diverso è il criterio adottato dalle Res cottidianae, ripreso dal-

le istituzioni giustinianee e poi universalmente diffuso nella tradizione 

romanistica

17



d. 41.1.7.5-6 (gaius 2 rer. cott.5. Quod si toto naturali alveo relicto 

flumen alias fluere coeperit, prior quidem alveus eorum est, qui prope ri-

pam praedia possident, pro modo scilicet latitudinis cuiusque praedii, quae 

latitudo prope ripam sit: novus autem alveus eius iuris esse incipit, cuius et 

ipsum flumen, id est publicus iuris gentium. quod si post aliquod temporis 

ad priorem alveum reversum fuerit flumen, rursus novus alveus eorum esse 

incipit, qui prope ripam eius praedia possident. cuius tamen totum agrum 

novus alveus occupaverit, licet ad priorem alveum reversum fuerit flumen, 

non  tamen  is,  cuius  is  ager  fuerat,  stricta  ratione  quicquam  in  eo  alveo 

habere potest, quia et ille ager qui fuerat desiit esse amissa propria forma et, 

quia vicinum praedium nullum habet, non potest ratione vicinitatis ullam 

partem in eo alveo habere: sed vix est, ut id optineat. 6. Aliud sane est, si 

cuius ager totus inundatus fuerit: namque inundatio speciem fundi non 

mutat et ob id, cum recesserit aqua, palam est eiusdem esse, cuius et fuit.

i. 2.1.24: Quodsi naturali alveo in universum derelicto alia parte fluere 



coeperit, prior quidem alveus eorum est qui prope ripam eius praedia possi-

16

 Un’analoga attenzione alla durata e all’evoluzione del fenomeno si trova in giavo-



leno: d. 8.6.14pr. (10 ex Cass.): Si locus, per quem via aut iter aut actus debebatur, impetu 

fluminis occupatus esset et intra tempus, quod ad amittendam servitutem sufficit, alluvione facta 

restitutus est, servitus quoque in pristinum statum restituitur: quod si id tempus praeterierit, ut 

servitus amittatur, renovare eam cogendus est. ma si veda anche d. 7.4.24 pr. (iav. 3 post. 

Lab.) già cit. per l’esegesi di questi passi e di quelli riportati nel testo e per l’esame delle di-

verse conseguenze giuridiche collegate dai giuristi ai fenomeni di inundatio e alvei mutatio

rinvio al mio articolo I fenomeni fluviali cit., specp. 352 ss. 

17

 sul testo, da ultima, c. m



asi

 d

oria



Modificazione e estinzione di rapporti giuridici 

reali per causa delle acque. Un esempio della relazione tra natura e ius: diritto romano e codi-

ficazioni, in modelli teorici e metodologici nella storia del diritto privato. obbligazioni e 

diritti reali, napoli, 2003, p. 289 ss. si veda anche m. b

retone

, I fondamenti del diritto 



romano. Le cose e la natura, roma-Bari, 1998, p. 94 ss.;


Yüklə 6,05 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   265




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə