Diyabet Hemfl. Forumu 2016/1

düflük HbA1C aras›nda bir iliflki oldu¤unu göstermekte-

dir. Bireylerin özel ihtiyaçlar› ve hedefleri do¤rultusunda

bireysel izlem s›kl›¤› ve zaman› ayarlanmal›d›r (ADA,

2016). Ço¤u zaman diyabetli bireyler hastal›¤› kabullen-

mek istemedikleri ya da toplum bask›s›ndan çekindikleri

için kendi kendilerine glisemi takibi özellikle de tokluk gli-

semi takibini yapmamaktad›rlar. Bu durumda sa¤l›k pro-

fesyonelleri diyabetli birey takibinde güçlükler yaflamakta-

d›rlar.

Sosyoekonomik düzeyi düflük ve diyabete iliflkin bilgi

eksikli¤inin bireysel izlem oranlar›n› düflürdü¤ü etnik az›n-

l›klarda yap›lan çal›flmalarda gösterilmifltir (Leak, Davis

and Houchin 2009). Hastalar, hipo/hipergliseminin ön-

lenmesinde bireysel izlemin önemli oldu¤u gerçe¤ine

flüphe duymakta, genel durumu iyi oldu¤unda glisemi

takibi yapmazken, kendilerini kötü hissettiklerinde glisemi

takibini s›k yapmaktad›rlar. Diyabetli bireylerin kendi bafla-

r›l› bir öz yönetim için sorumluluk üstlenmeleri, bireysel iz-

lemin gereklili¤inin önemini kavramalar› sa¤lanmal›d›r

(Song and Lipman, 2008). 

Diyabet  E¤itimi

Diyabetin metabolik de¤iflkenlerinin uygun s›kl›kta iz-

lenmesi ve diyabetlinin e¤itimi diyabet bak›m›n›n en

önemli bileflenleridir. Diyabetli bireyin hastal›k yönetimi

bilgi, beceri ve tutumlar›n› içeren dinamik bir süreçtir. Bu

süreçte verilen diyabet e¤itiminin bireylerin ihtiyaçlar›n›,

hedeflerini ve yaflam deneyimlerini öz bak›m, yaflam tarz›

de¤iflikli¤i, problem çözme ve sa¤l›k bak›m ekibi ile iflbirli-

¤ine yans›t›lmas› önem tafl›maktad›r. 

Hasta merkezli ve bireysel tercihlere sayg›l› ve kültüre

duyarl› yaklafl›m diyabet e¤itimine rehberlik etmektedir

(ADA, 2016). Hastan›n etnik/ kültürel özellikleri, mesle¤i,

sosyoekonomik durumu, sa¤l›k inanc›, sosyal güvenlik bil-

gisi ve bireysel özellikleri diyabet e¤itiminin bireye özgü

planlanmas›nda dikkate al›nmal›d›r. Bunlar›n yan› s›ra ve-

rilen e¤itimin ö¤renme sürecinde, diyabetli bireyin yafl›,

cinsiyeti ve e¤itim durumu göz önünde bulundurulmal›-

d›r (Bayrak ve Çolak 2012).

Diyabetli  Bireylerin  Kültürel  De¤erlendirmesi

Kültür, bir toplumun maddi ve manevi de¤erlerinin

bütününü ifade etmektedir. Kültürel de¤erler, günlük ya-

flam (yeme, içme, ö¤ün zaman›, beslenme al›flkanl›klar›,

dinlenme ve çal›flma saatleri, bofl zaman faaliyetleri, hobi-

ler, sporlar vb.), yaflam koflullar› (yaflam tarz›, konut duru-

mu, refah durumlar›), kifliler aras› iliflkiler (s›n›fsal yap› ve

iliflkiler, aile yap›lar› ve iliflkileri, kuflaklar aras› iliflkiler, siya-

si ve dinsel gruplar aras› iliflkiler), de¤erler-inançlar-davra-

n›fllar, beden dili, sosyal gelenekler (beslenme, giyinme,

yasaklar, hediyeler vb.), gelenekselleflmifl davran›fllar (dini

etkinlikler, do¤um, evlilik, dü¤ün,, seremoniler, danslar

vb.) fleklinde s›ralanmaktad›r (Okçay 2012). Bu de¤erler

toplumdan topluma kültürler aras› farkl›l›klar göstermek-

tedir. 

Kültürel de¤erler ve inançlar, hastan›n hastal›k inanç-

lar›n›, hasta-hemflire iliflkilerini ve hemflirelerin bak›m›n› da

etkileyebilmektedir. Tarihsel süreçte insanlar kültürel alt

yap›lar›n›n etkisiyle hastal›klar›n› tan›mlamak, aç›klamak

ve ondan kurtulmak için çeflitli yollara baflvurmufllard›r.

Hastal›klar› ile bafl etmede kültüre özgü ö¤renilmifl davra-

n›fllar gelifltirmifllerdir (Köksal ve Taflç› Duran 2013). 

Hemflireler bireylerin hastal›¤a uyum sa¤lamalar›nda

yol gösterici olmak için; bireyin kültüre özgü davran›fllar›-

n› gözlemlemeli, kültürü hakk›nda bilgi edinmeli ve hem-

flirelik bak›m› bu de¤erler üzerine temellendirilmelidir

(Sungur 2012). Hemflirelerin holistik bak›m verebilmesi

için kültürel odakl› yaklafl›m çerçevesinde diyabetli bireye

kültürel de¤erlendirme yapmal›d›r. Kültürel de¤erlendir-

me için hemflirelerin hastaya sorulabilecek soru örnekle-

rinden baz›lar› flunlard›r;

• Diyabet hakk›nda neler düflünüyorsunuz? 

• Sizin için diyabetin anlam› nedir? 

• Diyabet hakk›nda herhangi bir korkunuz var m›? 

• Diyabetle ilgili kültürel tedaviler uygular m›s›n›z? 

Nelerdir? 

• Diyabetle ilgili ailenizde konuflabilece¤iniz ve 

destek gördü¤ünüz kifliler var m›? 

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  34  •  Ocak  -  Haziran  2016

---

Kültüre  Özgü  Davran›fllar

Günümüzdeki profil ve istatistikler dünyada oldu¤u gi-

bi ülkemizde de diyabet prevelans›nda bölgesel farkl›l›klar

oldu¤unu göstermektedir. Bölgesel farkl›l›klar, beslenme

al›flkanl›klar›ndan egzersize, tedaviye uyumdan e¤itime

kadar diyabetli bireyin yaflam tarz›, diyabet yönetimine

büyük ölçüde etki etmektedir. Sosyoekonomik düzey, e¤i-

tim düzeyi, kiflileraras› iliflkiler, al›flkanl›klar ve tutumlar›n

yan› s›ra gelenekler, ahlak, din, dil, göç ve co¤rafi koflul-

lar diyabetli bireylerin kültüre özgü davran›fllar›n› belirle-

mektedir.  

Diyabet bak›m ve tedavisinde baz› hastalarda dini bo-

yutun etkisi gözlenmektedir. Yap›lan bir çal›flmada diya-

betli hastalar›n %2.7’sinin mahremiyet aç›s›ndan giysinin

üzerinden enjeksiyon yapt›klar› bildirilmifltir. Müslümanla-

r›n dini gereklilik nedeniyle oruç tuttuklar› ve ö¤ünleri ve

insülin tedavisini aksatt›klar› belirtilmifltir. Tedaviyi aksat-

malar›n›n hipoglisemiye yol açabilece¤i ve glisemik regü-

lâsyonda bozulmaya neden olaca¤›ndan hastalar›n oruç

tutmas› önerilmemektedir (Korkmaz ve Aslan 2015). Ayr›-

ca Müslüman kad›nlar›n mahremiyet nedeniyle ev d›fl›n-

da egzersiz yapamad›klar› daha çok ev içinde egzersiz

yapmay› tercih ettikleri gösterilmifltir (Sohal, Sohal and

King-Shier 2015). 

Diyabetli bireylerde göçle birlikte kültürlerini gittikleri

yere tafl›d›klar› belirlenmifltir. Amerika’ da Afrika, Asya,

Hindistan, Meksika kökenli etnik gruplarda besin ve kültür

üzerine yap›lan bir çal›flmada,  etnik gruplar aras›nda bes-

lenmeye iliflkin kültürel çeflitlilik oldu¤u, her kültüre özgü

geleneksel yiyecekler ve beslenme al›flkanl›klar› oldu¤u

tespit edilmifltir (Karmeen ve Kulkarni 2004).

Co¤rafi koflullar bölgesel farkl›l›klar yaratmakta ve diya-

betli bireylerin yaflam tarz›na ve beslenme al›flkanl›klar›na

etki ederek kültüre özgü yans›malar gözlenmektedir. Tür-

kiye’nin do¤u ve güneydo¤u bölgelerinin da¤l›k olmas›

nedeniyle co¤rafi koflullara ba¤l› olarak hayvanc›l›k yap›l-

maktad›r. Bu nedenle bölgede yaflayan bireylerin daha

çok et, tah›l ve hayvansal ya¤ a¤›rl›kl› beslenmeleri yay-

g›nd›r. Buna karfl›l›k Türkiye’ nin kuzey kesimlerde bal›kç›-

l›k yap›lmas› ile bal›k, bat›daki k›y› kesimlerde genifl tar›m

alanlar› olmas› nedeniyle de sebze ve zeytinya¤› a¤›rl›kl›

beslenmeleri yayg›nd›r. Beslenme plan› yap›l›rken ara ve

ana ö¤ün seçenekleri sunmada bölgesel beslenme al›fl-

kanl›klar›, uygun ve sa¤l›kl› besine ulaflabilme koflullar›

göz önünde bulundurulmal›d›r (ADA 2015). 

Diyabet hemflirelerinin hastalara diyabet e¤itimi ver-

dikleri, ancak hastalar›n sosyokültürel ve e¤itim düzeyleri-

nin hastal›¤a uyum göstermede zorland›klar›, engeller ol-

du¤u ve verilen e¤itimi yaflam tarzlar›na yans›tmad›klar›

birçok çal›flmada gösterilmifltir (Özen ve Bayram 2009,

Korkmaz ve Aslan 2015, Sohal, Sohal and King-Shier

2015, Baykal ve Kapucu 2015). En çok diyet ve insülin te-

davisinde uyumsuzluklar yafland›¤› gözlenmifltir. Hastala-

r›n ara ö¤ün yapmad›klar›, insülin tedavisini atlad›klar›, in-

sülin enjeksiyonlar›n› hep ayn› bölgeye yapt›klar› (sadece

kol ya da sadece bacak), egzersiz yapmada isteksiz olduk-

lar›, bireysel izlem yapmad›klar›, insülin yapmadan önce

kan flekeri ölçümü yapmad›klar›, kendilerini kötü hisseder-

lerse kan flekerine bakt›klar›, tokluk kan flekeri ölçümü

yapmad›klar›, ayak bak›m›n› aksatt›klar›, aç›k ayakkab› ve

terlikle dolaflt›klar›, çorap giymedikleri diyabet hemflireleri

ile yap›lan görüflmelerden edinilen hasta deneyimlerin-

den baz›lar›d›r.

Diyabet  Yönetiminde  Kültüre  Ba¤l›  Tamamlay›c›  

Tedavi  Yöntemlerinin  Uygulanmas›

Diyabetli bireylerin farmakolojik olmayan tedavi yön-

temleri kulland›klar› veya farmakolojik tedavilerine ek ola-

rak tamamlay›c› tedavi yöntemleri kulland›klar› bilinmekte-

dir. Fizik tedavi, akupunktur, flebetomi, homeopati gibi

geleneksel yöntemler tercih edilmekle birlikte bitkisel

ürünlerin kullan›m› daha yayg›nd›r (Aslan ve Korkmaz

2015, Ar›kan, Sivrikaya ve Olgun 2009, Moravej ve ark.

2016).

‹ran’ da yap›lan bir çal›flmada diyabet tedavisinde da-

ha çok ceviz, çemenotu, yeflil çay, sumak ve tarç›n gibi

bitkisel ürünler kulland›klar› gösterilmifltir (Moravej ve ark.

2016). Asyal› diyabetli kad›n hastalar›n ac› kabak, bamya

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  35  •  Ocak  -  Haziran  2016

---