Doğal sit alanlarinin değerlendiRİlmesine iLİŞKİn teknik esaslar

4.5. Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Rapor Bulgularına Göre Yapılan Nicel Değerlendirme (Puanlama)

Bir alanın doğal sit alanı olarak belirlenmesi ve derecelendirilmesi için esas alınacak biyo-ekolojik kriterlerin nitel olarak saptanması (flora ve fauna) türlerinin varlığı, kritik türlerin belirlenmesi mevcut habitat durumu) ve belirlenen nitel özelliklerin nicel olarak değerlendirme yapılabilmesi için AHP kullanılacaktır.

4.5.1. AHP (Analitik Hiyerarşik Proses) İstatistik Yöntemi

Sunulan Biyo-Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu, alanla ilgili kritik türler, habitat durumları ve antropojenik etkilerin boyutu ile ilgili nicel değerlendirme, nitel değerlendirmeleri teyit etmek ve sayısal olarak desteklemek için araştırmayı gerçekleştiren ekip tarafından gerçekleştirilecektir.

Biyolojik ve ekolojik parametrelerin Doğal Sit Alanı kategorilerinin belirlenmesine ilişkin süreçte değerlendirilmesine yönelik önerilen yaklaşım aşağıda açıklanmıştır:

Doğal alanların doğal sit kategorilerinin belirlenmesine yönelik biyolojik ve ekolojik kriterlerin değerlendirilmesi amacıyla Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemi kullanılacaktır. Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemi, karar hiyerarşisinin tanımlanabildiği koşullar altında, kararı etkileyen faktörler açısından karar noktalarının % dağılımlarını veren bir karar verme yöntemi olarak tanımlanmaktadır.

AHP yöntemi, bir karar hiyerarşisi üzerinde önceden tanımlanmış bir karşılaştırma çizelgesi kullanılarak, gerek kararı etkileyen faktörlerin gerekse bu faktörler açısından karar noktalarının önem değerlerinin birebir karşılaştırılması esasına dayanmaktadır. Sonuç olarak söz konusu önem farklılıkları karar noktaları üzerinde % dağılım değerleri olarak çıkarılmaktadır.

Doğal alanların değerlendirilmesine ilişkin gerçekleştirilen bu çalışmada AHP çözümlemesi 6 ana aşamada gerçekleştirilmiştir. Buna göre öncelikle mevcut problemin tanımlanması ve problemin çözülmesine yönelik karar noktaları belirlenmiştir. Doğal alanların değerlendirilmesine yönelik gerçekleştirilen bu çalışmada, karar noktaları ilgili alanın “Doğal Sit Kategorileri” olarak tanımlanmıştır. Söz konusu kategoriler; “Kesin Korunacak Hassas Alanlar”, “Nitelikli Doğa Koruma Alanları”, “Sürdürülebilir Koruma ve Kullanma Alanları” olmak üzere 3 farklı kategori altında değerlendirilmiştir.

Karar noktaları çıkarıldıktan sonra, AHP uygulamasına yönelik ikinci aşamada ilgili uzman tarafından karar noktalarını kontrol ettiği varsayılan parametrelerin karar noktaları üzerindeki etkilerini esas alan parametreler arası karşılaştırma işlemi gerçekleştirilir.

Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu açısından gerçekleştirilen değerlendirmede;

(1) Küresel ölçekte tehlike altındaki türler ve alttürler,

(2) Ulusal ölçekte tehlike altında türler ve alttürler,

(3) Küresel ölçekte dar yayılımlı türler ve alttürler,

(4) Ulusal ölçekte dar yayılımlı türler ve alttürler,

(5) Türkiye'ye endemik türler ve alttürler,

(6) Alandaki türlerin mevsimsel durumu,

(7) Alandaki mevcut habitatların durumu ve

(8) Alanda olumsuz antropojenik etkenler

olmak üzere 8 adet parametre dikkate alınacaktır. Parametreler arası karşılaştırma matrisinin oluşturulması sürecinde söz konusu parametrelere ilgili uzman tarafından atanan en büyük değerler ve araştırma sahası içerisinde alanda elde edilecek puanlar kullanılacaktır.

Bu çalışma kapsamında değerlendirilen parametrelerin konuya ilişkin olarak kendi aralarındaki önem dağılımlarının çıkarılması amacıyla karşılaştırma işleminin ilk aşamasında öncelikle parametre puan fark matrisi oluşturulmuştur. İlgili uzman tarafından değerlendirilen parametreler için tanımlanan en yüksek puanlar sırasıyla A1-D aralığı için 42, E için 27 ve F için 9 puan olarak saptanmıştır ( Tablo 13,14,15,16,17). Buna göre yapılan bilimsel araştırmalar sonucunda A-F parametrelerinden alanın aldığı puanlar AHP süreci ile değerlendirilir ve hesaplanır.

Değerlendirilen çalışma sahasının 3 farklı Doğal Sit Alanı kategorisinden hangisine uygun olabileceği AHP ile önerilebilir.

Bir alanla ilgili yapılan nitel değerlendirmelerin nicel olarak doğrulanması ve alan kategorilendirmelerinde AHP, uygun bir istatistiki yaklaşım modelidir.
4.6. Nicel ve Nitel Tespitlerin Değerlendirilmesi:

Nitel tespitler sayısal anlamda bir alanın doğal sit kategorisinin belirlenmesinde kesin sınırları ortaya koyan veriler olmayıp bu verilerle birlikte sayısal veriler neticesinde ortaya çıkan doğal sit kategorisi de değerlendirilerek uzman görüşü olarak kanaat ve öneri bölümünde ortaya konulacaktır.

4.7. Jeolojik, Jeomorfolojik ve Hidrojeolojik Değerlendirme

4.7.1. Jeolojik, Jeomorfolojik veya Hidrojeolojik Verilerin Haritaya İşlenmesi

Jeolojik, Jeomorfolojik ve Hidrojeolojik değer taşıyıp taşımaması açısından araştırma ve incelemeye konu edilecek mevcut veya potansiyel sit alanın inceleme sınırı, ön görülen mevcut kaynak değerinin oluşumuna esas jeolojik süreçlere göre belirlenmeli ve buna göre belirlenen alanın 1/25000 veya daha büyük ölçekli jeoloji haritası literatür ve/veya yerinde yapılacak incelemeler doğrultusunda hazırlanacaktır. Bu çalışmada öngörülen özelliklere göre Tablo 18’de belirtilmiş olan konu başlıkları ele alınacak rapor içeriği Tablo 19’a göre düzenlenecektir.

Ayrıca jeolojik harita baz alınarak gerekirse 1/25000 veya daha büyük ölçekli jeomorfoloji haritası ile değerlendirmeye konu edilen alanın, bulunduğu havza (veya alt havza) dikkate alınarak gerekirse 1/25000 veya daha büyük ölçekli hidrojeoloji haritası hazırlanacak bu kapsamda hidrometeorolojik koşullar yerüstü-yer altı su kaynakları bir bütün olarak değerlendirilecektir.

Alan bazında yapılan çalışma sonrasında üretilecek haritalarda tespit edilebilecek, jeolojik, hidrojeolojik ve/veya jeomorfolojik değerler ayrı ayrı ele alınmalı (gerektiğinde 1/5000 ölçekli detay bir çalışmayla) varsa doğal sit olabilme özelliği Tablo 20’ye göre değerlendirilecektir.

Ayrıca jeolojik-jeomorfolojik veya hidrojeolojik değerlerin bulunduğu alanın mevcut ekosistemle ilişkisi açıklanacaktır (Ör: Mağara-Yarasa, Tuz Gölü-Pelikan).

Değerlendirme çalışması sonrasında tek bir jeolojik, hidrojeolojik veya jeomorfolojik değer koruma-kullanma kararlarının konu edilebileceği gibi jeolojik miras niteliğinde ancak grift özellikler arz eden değerler bir bütün olarak ele alınıp tek bir koruma statüsünde koruma – kullanma kararları oluşturulabilir.

4.7.2. Değerlendirme

Söz konusu haritalama çalışmaları sırasında elde edilen jeolojik, hidrojeolojik ve jeomorfolojik verilerin ayrı ayrı ele alınması jeolojik miras niteliği taşıyıp taşımadığı konusu Tablo 20’ye uygun olarak konunun uzmanlarınca değerlendirilecek ve alan ile ilgili doğal sit kategorisi önerilecektir.
Tablo 18:Mevcut veya Potansiyel Doğal Sit Alanlarının jeolojik-jeomorfolojik ve

Hidrojeolojik açılardan değerlendirilmesine esas çalışma içeriğinin tespiti tablosu

PARAMETRE	Sedimanter	Paleontolojik	Magmatik	Metamorfik	Tektonik/Yapı.	Jeomorfolojik	Hidrojeolojik	Mineralojik
Sedimanter özellikli alan		X			X	X	X
Paleontolojik Özellikli alan	X	X			X	X
Magmatik Özellikli alan			X		X	X	X	X
Metamorfik Özellikli alan				X	X	X	X	X
Tektonik/Yapı. Özellikli alan	X	X	X	X	X	X
Jeomorfolojik Özellikli alan	X	X	X	X	X	X
Hidrojeolojik Özellikli alan	X		X	X	X	X	X
Özgün Mineral Yataklı alan	X		X	X	X		X	X

Açıklama: Sol dikey sütunda belirtilen özellikli alanla ilgili olarak sağ üst yatay sütunda belirtilen özeliklere göre değerlendirme yapılıp alanın doğal sit kategorisinin gerekçesi oluşturulacaktır.

Tablo 19: Mevcut veya önerilen Doğal Sit Alanlarının jeolojik, jeomorfolojik ve hidrojeolojik araştırılması ve tespitine esas rapor içeriği

	RAPOR İÇERİĞİ
A.	SEDİMANTER ÖZELLİKLER
A.1.	SEDİMANTER ORTAM
A.2.	STRATİGRAFİK ÖZELLİKLER
B.	PALEONTOLOJİK ÖZELLİKLER
B.1.	FOSİL İÇERİĞİ
B.2.	FOSİL YATAĞININ YAŞI
C.	MAGMATİK ÖZELLİKLER
C.1.	PLÜTONİK KAYAÇLAR
C.2.	DAMAR KAYAÇLAR
C.3.	VOLKANİK KAYAÇLAR
D.	METAMORFİK ÖZELLİKLER
E.	TEKTONİK/YAPISAL ÖZELLİKLER
F.	JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLER
F.1.	GENEL JEOMORFOLOJİ
	KARSTİK YAPILAR
	FLUVİYAL YAPILAR
F.2.	ÖZEL JEOMORFOLOJİ
G.	HİDROJEOLOJİK ÖZELLİKLER
G.1.	SOĞUK SU KAYNAKLARI
G.1.	JEOTERMAL KAYNAKLAR

Tablo 20: Mevcut veya Potansiyel Doğal Sit Alanlarında Jeolojik, Jeomorfolojik ve Hidrojeolojik Değerlerin İsimlendirilme ve Değerlendirilme Tablosu

Jeolojik ve/veya Jeomorfolojik Açıdan Değer Adı ve/veya Hidrojeolojik Açıdan Değer Adı
Tablo 20.1			Tablo 20.2 (Bölgesel, Ulusal ve Uluslararası önemleri)
Parametreler	Puan (0-10)		Bölgesel önem (+1 puan)	Ulusal önem (+2 puan)	Uluslararası önem (+3 puan)	Önem Puanı
Doğal Estetik
Nadirlik
Hassasiyet
Bilimsellik
Ortalama Puan (Toplam Puan x1/4)

GENEL TOPLAM PUAN

Açıklama:
Tablo20.1’de parametre değerlendirmesi 10 (on) puan üzerinden yapılacak elde edilen toplam puan 4’e bölünerek ORTALAMA PUAN bulunacak, bu puana Tablo20.2’de elde edilecek TOPLAM ÖNEM PUANI ilave edilerek GENEL TOPLAM PUAN bulunacaktır. Buna göre çalışma alanı;
A- 10(on) puan ve üzeri; Kesin Korunacak Hassas Alan
B- 6-9 puan : Nitelikli Doğal Koruma Alanı
C- 3-5 puan: Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı
şeklinde tanımlanacaktır.
Öneri Tablosu:

ALANIN MEVCUT DOĞAL SİT ALANI DERECESİ			ALANIN YÖNETMELİĞE GÖRE UZMANLAR TARAFINDAN ÖNERİLEN YENİ KORUMA KATEGORİSİ
1	2	3	KESİN KORUNACAK HASSAS ALAN	NİTELİKLİ DOĞAL KORUMA ALANI	SÜRDÜRÜLEBİLİR KORUMA VE KONTROLLÜ KULLANIM ALANI

4.8. Peyzaj Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Bir peyzajı oluşturan peyzaj karakterlerinin doğal sit ve tabiat varlıkları açısından öneme sahip olabilmesi için; doğal özellik taşıması, insan eliyle oluşturulmamış olması gerekir.

Buna göre; değerlendirme konusu alan aşağıdaki başlıklarda değerlendirilip alanın doğal sit ve tabiat varlığı açısından peyzaj değeri ortaya konulacaktır.

• 
  Jeoloji, Topoğrafya, Arazi Formu
  
• 
  Su
  
• 
  Arazi Örtüsü (Biyoçeşitlilik)
  
• 
  Yaban Yaşamı
  

4.9. Kanaat ve Öneri

Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu kapsamında alanın biyolojik çeşitlilik, ekolojik, jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik ve peyzaj açısından değerlendirmesi yapılarak Doğal Sit Alanı kategorisi veya gerekirse iptali gerekçeleriyle birlikte açıkça önerilir.