Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
153
keçmişdi. Saat dörd ərəfəsində, bəli. Sonra beş, altı, yeddi olub. Amma sanki vaxt bir yerdə dayanıb. Saat səkkiz, doqquz, on olacaq. Amma orta əsrlər davam edib. “Artıq yeni günə başlamaq vaxtı deyil?” - düşünə bilərsən. Hə, nə demək istədiyini bilirəm. Amma bu, uzun bir bazar günü idi. Və ya bir- birinin ardınca sonsuz bazar günləri. Saat on bir, on iki, on üç olacaq... Buna Yetkin Orta əsrlər deyilir. Avropanın böyük kilsə kompleksləri bu dövrdə tikildi, ona həm də Ali qotik dövr deyilir. Yalnız saat on dörddə, günorta saat ikidə xoruz banlaya bildi... Və yalnız o an nəhayətsiz Orta əsrlər dövrü tükənib aradan çıxmağa başladı. Onda Orta Əsrlər on əsr davam edib? - Sofi dedi Alberto başını keşiş cübbəsinin başlığından çıxararaq on dörd yaşlı qızdan ibarət camaatına baxdı. Əgər bir saatı yüz il saysaq, bəli. İsa tam gecəyarı - 12-də doğulub. Pavel saat ikinin yarısı olmamış missioner səfərlərinə başlayıb, sonra Romada ölüb. Saat 3-ə qədər kilsənin fəaliyyəti qadağan olub, amma 313-cü ildə imperator Konstantinin dövründə Roma İmperiyasında bu din qəbul olunub. Lakin müqəddəs imperatorun özünü bir neçə il sonra ölüm yatağında xaç suyuna çəkiblər. 380-ci ildən xristianlıq Roma İmperiyasında rəsmi din olub. Həmin vaxtlar Roma İmperiyası dağılır, hə? Bəli, bu dövrdə imperatorluq çökməyə başlamışdı. Qarşımızda mədəniyyət tarixinin ən böyük çevrilişlərindən biri dayanıb. 300-cü illərdə Roma həm şimaldan barbarların, həm də daxili parçalanma təhlükəsinin məngənəsində idi. 330-cu ildə Konstantin imperiyanın paytaxtını Romadan bir vaxt Qara Dənizə səfəri zamanı əsasını qoyduğu Konstantinopola köçürür. Bir çoxları yeni şəhəri ikinci Roma sayırdı. 396-ci ildə Roma İmperiyası mərkəzi Roma olan Qərbi və mərkəzi Konstantinopol olan Şərqi Roma İmperiyasına bölünür. 410-cu ildə barbarlar Romanı talan edirlər və 476-cı ildə Qərbi Roma İmperiyası tamamilə dağılır. Şərqi Roma İmperiyası isə 1453- cü ildə türklər Konstantinopolu fəth edənədək downloaded from KitabYurdu.org
154
yaşayır. Və adını dəyişib İstanbul qoyurlar, hə? Elədir! Bilməli olduğumuz başqa bir tarix 529-cu ildir. Həmin il kilsə Afinadakı Platon Akademiyasını bağlatdırır. Həmin il ilk böyük keşiş təriqəti olan Benedikt təriqətinin əsası qoyulur. Buna görə də 529- cu il xristian kilsəsinin yunan fəlsəfəsinin üzərinə böyük bir örtük çəkdiyi il kimi tarixə düşür. Bu tarixdən etibarən monastırlar təhsil, düşüncə və meditasiya sahəsində monopoliyaya sahib olurlar. Yeri gəlmişkən, saatın əqrəbi altının yarısına çatmaq üzrədir. Sofi artıq Albertonun bu saat bənzətməsilə nə demək istədiyini başa düşmüşdü. Gecə yarı - 0-cı ilə, saat bir - İsadan yüz il sonraya, saat altı İsadan altı yüz il sonraya, saat 14 İsadan 1400 il sonraya müvafiq idi. Alberto davam etdi: “Orta əsrlər” termini iki fərqli dövr arasında qalmış zamanı bildirir. Bu ifadə Renessans dövründə əmələ gəlib. Orta əsrləri Qaranlıq Əsrlər də adlandırırlar. Çünki o, bütün Avropada antik dövrlə İntibah dövrü arasında hökm sürmüş min illik uzun bir gecə kimi idi. Orta əsrlər sözü bu gün də çox avtoritar və inadcıl bir şey haqda, neqativ mənada işlənir. Amma Orta əsrlərin min illik inkişaf dövrü olduğunu düşünənlər də var. Çünki, məsələn, məktəb sistemi Orta əsrlərdə inkişaf etməyə başlayıb. İlk monastır məktəbləri erkən Orta əsrlərdə, böyük kilsə məktəbləri isə XII əsrdə yaranıb. 1200-cü illərdə ilk universitetlərin əsası qoyulub, orada öyrədilən fənlər isə bugünkü kimi fakültədən asılı olaraq, dəyişirdi. Min il doğrudan da çox uzun müddətdir. Bəli. Xristianlığın kütlələr arasında yayılması çox vaxt apardı. Üstəlik, şəhərləri və qalaları ilə, xalq musiqiləri və xalq nağılları ilə bir çox milli dövlətlər Orta əsrlərdə ortaya çıxdı. Orta əsrlərsiz xalq mahnıları və nağılları olardımı?! Avropanın özü necə olardı? Yəqin ki, orta əsrlərsiz Avropa Roma əyaləti olaraq qalardı. Hər halda İngiltərə, Fransa, yaxud Almaniya sözləri Orta əsrlər adlı əngin dənizdən gəlir. Gözlə görünməsə də, bu dərin dənizdə çoxlu downloaded from KitabYurdu.org
155
balıqlar üzür. Məsələn, Snorre orta əsrlərdə yaşayıb. Müqəddəs Olaf və Şarleman da. Hələ Romeo və Cülyettanı, Benedikt və Arolilyanı demirəm. Olav Astensonu, “Heddal ormanının cinləri”ni demirəm. Janna d’Ark, İvanho, bir çox böyük şahzadələr, qüdrətli krallar, cəsur cəngavərlər, gözəl xanımlar, adları bilinməyən rəngli şüşə ustaları, orqan düzəldənlər... Keşişlər, səlibləri, cadugərlər... Hələ rahiblər... Elədir. Yeri gəlmişkən, XI əsrə qədər xristianlıq Norveçə ayaq açmayıb. Skandinav ölkələrinin xristianlığı dərhal qəbul etdiklərini söyləmək düzgün olmazdı. Qədim bütpərəst inanclar Xristianlıq görüntüsü altında yaşayırdı, sonra da Xristianlığa qədərki elementlər bu dinlə birləşmiş şəkildə qaldı. Məsələn, bu gün də Norveçdə Mövlud bayramını xristianlıq və qədim skandinav adətlərini birləşdirərək qeyd edirlər. Bir atalar sözündə deyildiyi kimi, ər-arvad illər keçdikcə bir-birinə bənzəyir. Betlehemdə Norveçin Mövlud şirniyyatı, donuzu, pivəsi, adət-ənənəsi Şərqin üç müdrikindən birinin dini ilə birləşib. Amma şübhəsiz, Xristianlıq tədricən Norveçdə və bütün Avropada hakim həyat tərzinə çevrilirdi. Buna görə də Orta əsrlər deyəndə birləşdirici bir mədəniyyət qismində xristianlıq yada düşür. Deməli, Orta əsrlər yalnız qaranlıq və darıxdırıcı bir dövr olmayıb? 400-cü ildən sonrakı ilk əsrlər doğrudan da mədəni tənəzzül dövrü idi. Çünki ondan əvvəl kanalizasiyası, memarlıq abidələri, ictimai hamamları, kitabxanaları olan böyük şəhərlərilə Romanın ali mədəniyyəti var idi. Bütün bu mədəniyyət erkən orta əsrlərdə məhv olmağa başladı. Bu, ticarət və iqtisadiyyata da aiddir. Bu zaman pulun yerini mal şəklində ödəmə və mübadilə tutdu. İndi iqtisadiyyatı feodalizm səciyyələndirirdi. Bu isə o deməkdir ki, torpaqlar bir neçə əsilzadəyə, bəyə məxsus idi, kasıb təbəələr yaşamaq üçün o torpaqları əkib-becərməliydilər. Erkən orta əsrlərdə Avropanın əhalisi də kəskin azaldı. Antik dövrdə Romanın bir milyondan artıq əhalisi vardı. 600-cü ildə isə qədim Romanın paytaxtında əhalinin sayı 40 min nəfərə enmişdi! Şəhərin əzəmətli vaxtlarından qalma downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|