Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
159
Yəni Avqustinin yeniplatonçu yepiskop olduğunu demək olar? Hə, belə demək olar. İlk növbədə xristian olan Avqustinin xristianlığı Platonun düşüncə tərzindən təsirlənmişdi. Və buna görə, Sofi, məhz buna görə də sən yunan fəlsəfəsilə indicə daxil olduğumuz xristian orta əsrləri arasında kəskin uçurum olmadığını bilməlisən. Yunan fəlsəfəsinin böyük hissəsi Avqustin kimi kilsə ataları vasitəsilə bu yeni dövrə gətirilmişdi. Demək istəyirsən ki, Avqustin yarı xristian, yarı yeniplatonçu idi? Avqustin yüz faiz xristian olduğuna, xristianlıq və Platonun fəlsəfəsi arasında əsaslı ziddiyyət olmadığına inanırdı. Onun fikrincə, Platonla xristian doktrinası arasında elə bariz bənzərlik var ki, ola bilməz Platonun Əhdi-Ətiq haqda məlumatı olmayıb. Bu isə əlbəttə, ağlasığmazdır. Yaxşısı budur, belə deyək: Avqustin Platonu “xristianlaşdırmışdı”. Deməli, xristianlığa inanmağa başlayanda fəlsəfəyə arxa çevirməyib. Elədir, amma yenə də dini məsələlərdə əqlin hər bir suala cavab verə bilməyəcəyini deyirdi. Onun fikrincə, Xristianlıq yalnız inam vasitəsilə qavraya biləcəyimiz ilahi hikmətdir. Ancaq biz xristianlığa inansaq, Tanrı ruhumuzu nurlandıracaq ki, ilahi haqda bir növ fövqəltəbii bilik alaq. Avqustin öz daxilində fəlsəfəyə məhdudiyyət olduğunu hiss etmişdi. Yalnız xristian olandan sonra ruhu rahatlıq tapmışdı. “Qəlbimiz Ona söykənmədən sakitlik tapmır”, - yazırdı. Başa düşmürəm, Platonun ideyaları xristianlıqla necə yola gedə bilərdi? Bəs mütləq əbədi ideyalar? - Sofi etiraz etdi. Deməli, belə. Avqustin Tanrının dünyanı yoxdan var etdiyinə və bunun İncil ideyası olduğuna inanırdı. Yunanlarsa düşünürdülər ki, dünya həmişə mövcud olub. Lakin Avqustin inanırdı ki, Tanrı dünyanı yaratmasından əvvəl Platonun dediyi “ideyalar” onun zehnində mövcud olub. Deməli, o, Platon ideyalarını Tanrıda yerləşdirir və beləcə Platonun mütləq ideyalara dair baxışlarını saxlayır. Yaxşı tikirdi! Bu onu göstərir ki, təkcə Müqəddəs Avqustin deyil, bir çox başqa downloaded from KitabYurdu.org 160
Kilsə Ataları da yunan və yəhudi düşüncəsini uzlaşdırmağa meylli olublar. Müəyyən mənada, onların iki mədəniyyəti vardı. Avqustin şər haqda baxışlarında Yeniplatonçuluğa meyl edir. Plotin kimi o da şərin “Tanrının yoxluğu”ndan başqa bir şey olmadığına inanır. Şərin özünün müstəqil mövcudluğu yoxdur. Çünki Tanrı yalnız xeyir olanları yaradıb. Avqustin inanırdı ki, şər bəşəriyyətin Tanrıya itaətsizliyindən irəli gəlir. Yaxud onun öz sözlərilə desək, “Xeyir Tanrının işidir. Şər Tanrının işindən geri düşməkdir”. O, insan ruhunun ilahi olduğunu da deyirdi? Həm hə, həm də yox. Müqəddəs Avqustinin fikrincə, Tanrı və insan arasında aşılmaz bir maneə var. Bu məsələdə İncilə inanır, Plotinin hər şeyin bir olması haqda doktrinasını inkar edirdi. Lakin buna baxmayaraq, o, insanın ruhi varlıq olduğunu vurğulayırdı. İnsanın “güvə və paslanmanın korladığı” fiziki aləmə məxsus olan maddi bədəni, həmçinin Tanrını dərk edə bilən ruhu var. Biz öləndə ruh necə olur? Müqəddəs Avqustinə görə, Adəmin alma oğurluğu, yəni ilk günah yer üzünə ölüm gətirib. Amma Tanrı o ölən insanların arasından bəzilərini seçir və xilas edir. Tanrı belə etməkdənsə, hamını seçsə və xilas etsə, yaxşı olardı. Bu məsələdə Müqəddəs Avqustin Pavelin romalılara məktubuna istinad edərək insanın Tanrını tənqid etmək haqqının olmadığını bildirir: “Ey insan, sən kimsən ki, Tanrıya qarşı çıxırsan? Yaranan şey yaratdığına “sən məni niyə belə yaratmısan” deyə bilərmi? Məgər gil qablar düzəldən ustanın düzəltdiyi qablardan birini belə, birini elə düzəltmək ixtiyarı yoxdur?” Deməli, Tanrı öz aləmində oturub insanlarla istədiyi kimi oynayır və hansından xoşu gəlməsə, onu tullayır? Müqəddəs Avqustinin mövqeyi belə idi ki, heç bir insan Tanrının onu xilas etməsinə layiq deyil. Tanrı öz xilas edəcəyi insanları seçir. Kimin qurtarılacağı, kimin lənətə gələcəyi əvvəlcədən bəllidir, bu, Tanrıya sirr deyil. Bu, əvvəlcədən müəyyən olunub. Biz tamamilə onun mərhəmətindən asılıyıq. downloaded from KitabYurdu.org
161
Deməli, o, müəyyən mənada qədim tale inancına qayıtmışdı. Bəlkə də. Lakin Müqəddəs Avqustin insanın öz həyatı üçün məsuliyyət daşıdığını rədd etmirdi. Biz insanlara seçilmişlərdən olduğumuzu düşünərək yaşamağımızı tövsiyə edirdi. Bizim azad iradəmizin olmasını inkar etmirdi. Lakin Tanrı bizim necə yaşayacağımızı “qabaqcadan görüb”. Bu bir az ədalətsiz deyil? - Sofi soruşdu, - Sokrat bütün insanların eyni imkanlara malik olduğunu, çünki hamımızın eyni sağlam mühakimə qabiliyyətinə malik olduğumuzu deyirdi. Amma Müqəddəs Avqustin insanları ikiyə bölür. Bir qrupun xilas olacağını, o biri qrupun məhv olacağını deyir. Sən haqlısan ki, Müqəddəs Avqustinin ilahiyyatı Afinadakı humanizmdən əsaslı şəkildə aralanmışdı. Amma insanlığı bu şəkildə iki qrupa bölən Müqəddəs Avqustin deyildi. O, sadəcə İncilin qurtuluş və lənət doktrinasını şərh edirdi. O, bu mövzunu “Tanrı dövləti” əsərində xırdalayır. Danış, danış! “Tanrı ölkəsi” və ya “Tanrı krallığı” ifadəsi İncildən və İsanın təlimlərindən gəlir. Müqəddəs Avqustin inanırdı ki, bütün insanlıq tarixi “Tanrı Krallığı” ilə “Dünya Krallığı” arasında mübarizədir. Onlar hər bir insanın içində bir-birilə çarpışır, hər biri üstünlüyü ələ keçirməyə çalışır. Buna baxmayaraq, Tanrı Krallığını kilsənin, Dünya Krallığını isə dövlətin, məsələn, Avqustinin zamanında zəif düşmüş Roma İmperiyasının simasında görmək olar. Kilsə və Dövlət Orta Əsrlər boyu bir- birilə hakimiyyət üstündə savaşdıqca bu konsepsiya daha da yayıldı. “Kilsədən kənarda qurtuluş yoxdur”, - deyildi. Nəticədə Müqəddəs Avqustinin “Tanrı dövləti” yerini bərkitmiş kilsə ilə eyniləşdirilməyə başladı. İnsanların yalnız Kilsə vasitəsilə qurtuluş əldə edə biləcəkləri fikri bir də yalnız XVI əsrdəki Reformasiya dövründə tənqid olunmağa başladı. O zamana qədər gözədəyən bir etiraz yoxdu. Əsl vaxtı idi! Yeri gəlmişkən, Avqustin ilk filosofdur ki, tarixi fəlsəfəyə cəlb downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|