Dr. Emeran Mayer Beyin-Bağırsak
Yüklə 5,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| kendileri
için en iyi besinleri bulmak amacıyla manipüle ediyor olabilirler mi? Biz insanlardaki insan olmayan hücre sayısının kat be kat fazla olması, insan benliği kavramımızı değiştirmeli mi? Bu tü r felsefi spekülasyonlar büyüleyici olsa da şu anda bilim ta rafından desteklenmemekteler. Bununla birlikte, insan mikrobiyomu biliminin son on yılda ortaya koyduklarının etkileri de oldukça önem lidir. Baş döndürücü bir hızla ilerlemekte olan bu bilimsel keşif yolcu luğunun henüz çok başında olsak da artık kendimizi gezegenimizde ki diğer canlılardan farklı bir şekilde, evrimin tek akıllı ürünü olarak göremeyiz. Tıpkı 16. yüzyılda Kopernik Devrimi’nin, dünyanın güneş sistemindeki konumu ile ilgili anlayışımızı temelden değiştirmiş olma sı ve 19. yüzyılda Darvvin'in çığır açan evrim teorisinin hayvan krallığı içindeki yerimizi sonsuza dek değiştirmesi gibi, insan mikrobiyomu bi limi de bizi yeryüzündeki konumumuzu yeniden değerlendirmeye zor luyor. Yeni mikrobiyom bilimine göre, biz insanlar hayatta kalabilmek için birbirlerine bağımlı ve ayrılmazşekilde yakından bağlı olan insan ZİHIN-BEDEN BAĞLANTISI GERÇEKTİR 27 ve mikrobik bileşenlerden oluşan supraorganizmalarız. En önemlisi de mikrobiyal bileşenlerin bu supraorganizmaya katkılarının biz insanla rın katkısından çok daha fazla olmasıdır. Mikrobiyal bileşen toprakta. hemen diğer tüm canlılarla simbiyotik (ortaklaşa) yaşayan mikroplarla ortak bir biyolojik iletişim sistemi aracılığıyla yakından bağlı olduğun dan, bizler de dünyadaki yaşam ağına yakından ve ayrılmaz bir şekilde bağlıyız. Bu yeni “insan mikrobiyal supraorganizması” kavramı, bizlerin bu gezegendeki rolümüzü anlamamızda ve ayrıca sağl ık ve hastalığın pek çok özellikleri bakımından bariz derin etkilere sahiptir. Bütün ekosistemlerin sağlığı, dışarıdan gelen zararlara ve tehlikelere karşı dengenin sürdürülmesi ve esnek bir direnç gösterilmesi olarak ifade edilebilir. Bu dengeli duruma katkıda bulunan başlıca faktörler, ekosistemi oluşturan organizmaların çeşitliliği ve bolluğudur. Aynı şey bağırsak mikrobiyomuna ait ekosistemimiz için de geçeriidir. Bağırsak mikroplarının karışımındaki bu sağlıklı dengenin çeşitli bağırsak rahat sızlıklarında (disbiyoz) bozulmaya başladığına ilişkin kanıtlar giderek artmaktadır. Disbiyozun en ciddi ve en belirgin tablolarından biri, has tanede yatarak antibiyotik tedavisi gören ve tedavi sonrası şiddetli ishal ve bağırsak iltihabı gelişen bazı hastalarda bildirilmiştir. CAostridium difficile koliti adı verilen bu durum, geniş spektrumlu antibiyotik teda visinin normal bağırsak mikrobiyota çeşitliliğini ve bolluğunu büyük ölçüde azaltarak C. difficile adlı hastalık yapıcı bakteri tarafından istila edilmesine izin vermesiyle ortaya çıkar. Bağırsak sağlığı için bağırsak mikrobik çeşitliliğinin önemini destekleyen bir diğer durum da bağırsak havada, okyanuslarda bulunan diğer tüm mikrobiyomlarla ve hemen Dengesi Bozulduğunda 28 BEYIN-BAĞIRSAK BAĞLANTISI mikrobiyomunun bozulan mimarisinin yeniden kurulması ilekolon inf- lamasyonunun hızlı bir şekilde iyileştirilebildiğinin gözlemlenmesidir. Günümüzde, bu hastalarda bağırsak mikrobiyal çeşitliliğini eski hâline getirmenin tek yolu, sağlıklı bir donörün (vericinin) dışkısından elde edilen tam bir mikrobiyotanın hastanın bağırsağına transfer edilmesi dir. Fekal mikrobiyal transplantasyon (dışkı nakli) olarak adlandırılan bu tedavi, hastanın kendi mikrobiyal yapısının neredeyse mucizevi bir şekilde yeniden oluşturulmasını sağlar. Bu yeni tedavi türü hakkında kitabın ilerleyen bölümlerinde daha fazla şey öğreneceğiz. Bununla birlikte, ülseratif kolit, Crohn hastalığı veya bir tür beyin- bağırsak rahatsızlığı olan irritabl bağırsak sendromu (İBS) gibi diğer kronik bağırsak rahatsızlıklarının altında yatan disbiyotik durum un kapsamı ve kesin rolü tümüyle anlaşılamamış olup, hâlen yanıtlanmayı bekleyen birçok soru bulunmaktadır. Dünya genelindeki nüfusun yüzde 15’ine yakın bir kısmında belirgin İBS belirtileri, tuvalet alışkanlıklarında değişim, karın ağrısı ve karında rahatsızlık hissi görülür. Çeşitli çalışma larda bir grup hastada bağırsaktaki mikrobiyal toplulukların değiştiği bildirilmiş olsa da bağırsak mikrobiyota dengesini sağlamayı amaçlayan mevcut tedavilerin hangilerinin (antibiyotikler, probiyotikler, özel diyet veya fekal mikrobiyal transplantasyon gibi) münferit olarak hastalarda en iyi sonucu verdiği tam olarak belli değildir. Mikropların Yeni Keşfedilen Rolü Çok değil, bundan birkaç yıl önce, bu konular kulağa bilimkurgu gibi ge liyordu. Ancak bilimdeki son gelişmeler, beynimizin, bağırsaklarımızın ve bağırsak mikroplarımızın birbirleriyleortak bir biyolojik dille konuş tuklarını gösteriyor. Çıplak gözle görünmeyen bu canlılar bizimle nasıl konuşabilir? Onları nasıl duyabiliriz vebizimle nasıl iletişim kurabilirler? ZIHİN-BEDEN BAĞLANTISI GERÇEKTİR 29 Mikroplar yalnızca bağırsağınızın içinde yaşamakla kalmaz, birço ğu bağırsağınızın iç yüzeyini örten jilet inceliğinde bir mukus ve hücre tabakasının üzerine yerleşmişlerdir. Bu eşsiz yaşam alanında bağırsağın bağışıklık hücreleri ve içimizden gelen hisleri kodlayan sayısız hücresel alıcı ile dip dibe dururlar. Bir başka deyişle, vücudumuzdaki başlıca bilgi toplama sistemleri ile yakın temas içinde yaşarlar. Bu konum, ne kadar stresli olduğunuz veya mutlu, endişeli ya da kızgın hissettiğiniz ile ilgili sinyalleri beyniniz bağırsaklara gönderdiği sırada (siz bu duygusal d u rumlardan tam olarak haberdar olmasanız bile) mikropların bu sinyalleri dinlemelerine olanak verir. Ancak mikroplar sadece dinlemekle kalmayıp, daha fazlasın ı yaparlar. Ne kadar inanılmaz görünse de bağırsaklarınız daki mikroplar, bağırsakların beyne geri gönderdiği sinyaller üreterek ve modüle ederek (düzenleyip değiştirerek) duygularınızı ilk elden et kileyebilecek konumdadır. Böylece, beyinde duygu olarak başlayan şey, bağırsaklarınızı ve mikroplarınız tarafından üretilen sinyalleri etkiler ve bu sinyaller daha sonra beyinle tekrar iletişime geçerek duygusal du rumu güçlendirir ve hatta bazen uzatır. Bu konuyla ilgili ilk yayınlar —çoğunlukla hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar— yaklaşık 10 yıl önce bilimsel literatürde yer aldığında, gele neksel tıp görüşüne çok uzak görünen sonuçlara ve pratikteki uygulama lara şüpheyle bakmaktaydım. Bununla birlikte, UCLA’da (University of California, Los Angeles) Kirşten Tillisch liderliğindeki araştırma grubu muz sağlıklı insan denekler ile yaptıkları çalışmayı tamamladıktan sonra, hayvan deneylerinin sonuçlarını doğrulamayı başardık ve ben bağırsak mikrobiyotası ile beyin arasındaki etkileşimlerin arka plandaki duygu larımızı, sosyal etkileşimlerimizi ve hatta karar verme becerilerimizi etkileyebilir mi sorusunu araştırmaya başladım. Dengeli bir mikrobik ortam, zihinsel sağlık için bir ön koşul mudur? Ve zihin ile bağırsaklar arasındaki bağlantıda bir değişiklik oluştuğunda, o kişide kronik beyin hastalıkları oluşma riski artabilir mi? Bu sorular sadece bir bilim inşa- |