Dünya əDƏBİyyati klassiKLƏRİ
Yüklə 6,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
yarayan ideallarla zibilləyirlər. Nə etmək olar! Azman özünü cırtdan yerinə qoymaq istəyir; böyük Fransanın xırda şıltaqlıqları da olur. Vəssalam. Burada etiraza yer yoxdur. Xalqların da günəş kimi tutulmağı var. Bu, elə bir qorxulu şey deyil, qoy ancaq işıq geri qayıtsın, bu tutulma əbədi gecəyə çevrilməsin! Şəfəq və intibah eyni mənalı sözlərdir. Günəşin yenidən çıxması insan “mənliyinin” həmişə yeniləşməsinə uyğun gəlir. Faktları bitərəfcəsinə müəyyən edək. Barrikadada ölmək və ya sürgündə dəfn olunmaq - fədakarlıq üçün qəbul olunan, həm də qabaqcadan nəzərə alınan bir şeydir. Fədakarlığın əsil adı təmən- nasızlıqdır. Qoy hamı tərəfindən tərk olunmuş adamlar tərk olunsun- lar, qoy sürgünə göndərilənlər sürgünə getsinlər, biz ancaq böyük xalqlara yalvarıb deyirik: geri çəkiləndə həddindən artıq geri çəkil- məyin. Sağlam düşüncəyə qayıtmaq bəhanəsilə həddindən artıq aşağı enmək lazım deyil. Heç şübhəsiz, maddə də var, gündəlik ehtiyac da var, şəxsi mən- fəət də var. Mədə var; lakin mədənin tələbinin yeganə qanun olmasına yol vermək olmaz. Müvəqqəti həyatın öz haqqı var, biz bunu etiraf edirik, lakin əbədi həyatın da öz haqqı var. Heyhat, çox yüksəklərə qalxmaq, sonra da birdən yıxılmaq olar. Biz belə halları tarixdə istədiyimizdən da artıq görürük. Şan-şöhrət qazanan, ideala yaxınlaşan bir millət birdən çirkab içində qurdalanmağa başlayır, bundan zövq alır. Ondan soruşsan ki, sən nə səbəbə Falstafın xatirinə Sokratı atırsan, o, sənə belə cavab verər: “Ona görə ki, mənim dövlət xadimlərindən xoşum gəlir”. Barrikadadakı vuruşmaya qayıtmazdan əvvəl bir söz də demək istəyirik. Burada təsvir etdiyimiz kimi, vuruşmalar ideala doğru çılğınca can atmaqdan başqa bir şey deyil. Buxovlanmış tərəqqi cürbəcür xəstəliklərə tutulur; faciəli ürəkkeçmə xəstəliyinə də məruz qalır. Biz tərəqqinin lap qədim xəstəliyi olan vətəndaş müharibəsinə mütləq rast gəlməli idik. Bu, faciəli dövrlərdən biridir, bu, bizim dramın eyni zamanda həm aktı, həm də antraktıdır; bu dramda baş rolda çıxış edən - cəmiyyət tərəfindən lənətlənmiş insandır, dramın əsil adı “Tərəqqi”dir. Tərəqqi! 84 downloaded from KitabYurdu.org Bizim bütün arzularımız tez-tez, həm də böyük bir həyəcanla söylədiyimiz bu sözdə təcəssüm etmişdir; bu arzularda ifadə olunan ideya dramın inkişafında hələ çox-çox sınaqlardan keçəcəyinə görə, qoy bizə icazə verilsin, onun üstündəki örtüyü qaldırmasaq da, heç olmasa, örtüyün arasından onun parlaq işığını göstərək. Oxucuların qarşısında olan bu kitab əvvəldən axıra kimi həm bütünlüklə, həm də hissələrilə - orada nə qədər uyğunsuzluqlar, istisnalar, ayrı-ayn müvəffəqiyyətsizliklər olsa da - şərdən xeyrə doğ- ru, haqsızlıqdan haqqa doğru, nəfsdən vicdana doğru, çürüməkdən həyata doğru, heyvani hisslərdən adamın öz vəzifəsini anlamasına doğru, cəhənnəmdən göylərə doğru, heçlikdən Allaha doğru bir yol- dur. Çıxış nöqtəsi - maddədir, son nöqtəsi - ruhdur. Əvvəli - əjdaha, sonu - mələkdir.
Birdən hücum təbili vuruldu. Hücum bir qasırğa kimi başlandı. Dünən düşmən axşam qaran- lığında əfi ilan kimi səssizcə barrikadaya tərəf sürünürdü. İndi isə işıqda, açıq bir sahədə qəfildən hücum etmək mümkün deyildi, çünki hücum edənlərin canlı qüvvəsi görünürdü. Toplar guruldadı, qoşun hücuma keçdi. Qüvvətli nizami piyada dəstələrinə müəyyən sıralar arasında olan milli və bələdiyyə qvardiyalarının piyada hissələri kömək edirdi. Hələ heç görünməyən, ancaq hay-küyü eşidilən camaa- ta arxalanan bu qoşun hissəsi, başda snayperlər olmaqla, təbil və şeypur səsləri altında, süngülü tüfəngi əllərində hazır tutaraq, yağış kimi yağan güllənin qabağında əyilmədən, sürətli addımlarla, böyük bir hücum coşqunluğu ilə küçəyə çıxdı, divara vurulan mis taran qüv- vəsi ilə düz barrikadanın üstünə yeridi. Divar sarsılmadı. Qiyamçılar şiddətli atəş açdılar. Barrikadanın yuxarı hissəsində tüfəng atəşinin alovu panldadı. Hücum o qədər şiddətli idi ki, barrika- da bir anlığa hücum seli altında qaldı; lakin aslan silkələnərək itləri öz üstündən tökən kimi, o da əsgərləri özündən rədd etdi; onun üstü 85
downloaded from KitabYurdu.org DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
dəniz köpüyü qaya üstünü alan kimi, hücum edənlərlə bir anlığa örtüldü, lakin dalğa geri çəkildi, o, yenə də qara, qorxunc sıldırım bir qaya kimi canlandı. Hücum edənlər dəstəsi geri çəkilməyə məcbur oldu, sıraya düzülərək küçədə qaldı, barrikadadan atılan atəşə şiddətli tüfəng atəşilə cavab verdi; o, açıq mövqedə də dəhşətli idi. Kim feyerverk görübsə, çiçək dəstəsi adlanan, ildırım kimi bir-birini kəsərək parıl- dayan od yığınını, yəqin ki, xatırlayır. Qoy onlar belə bir çiçək dəs- təsini şaquli deyil, üfüqi şəkildə təsəvvür etsinlər: bu çiçək dəstəsi odlu oxları ilə güllə, qırma, top saçması yağdırır, dəhşətli ildırımlarla ölüm saçır. Barrikada bu atəş yağmurunun altına düşdü. Hər iki tərəf eyni qətiyyət qızğınlığı içində idi. İgidlik vəhşi bir cünunluğa varırdı, yırtıcı qəhrəmanlıq şəklini alırdı, bu isə, hər şeydən əvvəl, qəhrəmanın özünü məhv edirdi. O zaman milli qvardiya əsgərləri zuaf kimi vuruşurdular. Qoşun istəyirdi ki, vuruşmanı qurtarsın, qiyamçılar onu davam etdirmək istəyirdilər. Gəncliyin və sağlamlığın ən gözəl çağında cançəkişməni uzatmaq igidlik deyil, divanəlikdir. Bu vuruşmada iştirak edənlərin hər biri üçün ölüm saatı əbədiyyət qədər uzanırdı. Bütün küçə meyitlə dolmuşdu. Anjolras barrikadanın bir başında, Marius da o biri başında idi. Bütün müdafiə planı Anjolrasın beynində idi, buna görə o, özünü qoruyurdu, daldada durmuşdu. O, öz mazğalı qabağında üç əsgəri bir-birinin ardınca vurub yerə sərdi - əsgərlər heç onu görmədilər də. Marius açıqda durub vuruşurdu. O, canlı bir hədəf kimi durmuşdu, istehkamın üstündən qurşaqdan yuxarı görünürdü. Xəsis əyyaşlığa başlasa, ondan qızğın israfçı ola bilməz; vuruşmada da heç kəs xəyalpərəst kimi qorxunc olmaz. Marius həm qorxunc, həm də fikirli idi. Döyüşdə o, özünü elə hiss edirdi ki, elə bil, yuxuda idi. O, əli tüfəngli xəyala oxşayırdı. Qiyamçıların gülləsi qurtarırdı, lakin onların zarafatı qurtarmırdı. Qiyamçıları ağzına alan bu ölüm qasırğasında da onlar gülürdülər. Kurfeyrak başıaçıq durmuşdu. Bossüe ondan soruşdu: -
Kurfeyrak belə cavab verdi: -
Onlar axırda bir fəndgirliklə şlyapanı top gülləsi ilə vurub sala bildilər. Onlar düşməni həm ələ salır, həm də ona nifrət edirdilər. 86
downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 6,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|