Dünya həyatında bütün zövqləri tükədənlər

Hörmət duyğularını itiriblər

Hörmət, bir insanın digərinə olan sevgisinin və ona verdiyi dəyərin mühüm əlamətidir. Qarşısındakı insanda gördüyü gözəl xüsusiyyətlər, insanın normal olaraq ona qarşı dərin hörmət hissi bəsləməsini təmin edər. Lakin bilinməlidir ki, bu gözəl xüsusiyyətlər ancaq Quran əxlaqının yaşanmasıyla yarana bilir. Çünki kamil və etibarlı şəxsiyyət və şərtlərə görə dəyişməyən gözəl əxlaq xüsusiyyətləri, ancaq Allah qorxusu ilə qazanıla bilir.

Əlbəttə ki, cahil cəmiyyətdə də məlum hörmət məhfumu var. Lakin bu hörmət məhfumu yanlış təməllər üzərində qurulmuşdur. Cahil meyarlar əsasında yaşayan insanlar bəzi mövzularda özlərindən daha üstün olduğunu düşündükləri insanlara qarşı hörmət bəsləyərlər. Bir insanın daha zəngin, daha etibarlı, daha ehtişamlı və ya karyera cəhətdən daha yuxarı səviyyədə olması cahil meyarlar baxımından hörmət göstərmə səbəbidir. Lakin cahil insanların hörmət anlayışında bu insanların hansı əxlaqa sahib olduqlarının, insanlar üçün hansı faydalı işlər gördüklərinin, ətraflarındakı insanlara qarşı necə rəftarlar göstərdiklərinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur.

Zənginliyini və ya şöhrətini pis yollardan, çirkli işlərdən də qazanmış olsa, bu insan yenə də cəmiyyətin bəzi təbəqələri tərəfindən hörmətlə qarşılana bilər. Lakin bu, həqiqi hörmət deyil. Bəzi insanlar bir çox məsələdə olduğu kimi, bu məsələdə də yenə qarşılarındakı insanlardan ən çox mənfəəti əldə edə bilmək üçün onlara saxta hörmət göstərirlər. Əslində isə, nə qarşılarındakı insana həqiqi mənada dəyər verir, nə də özləri hörmət görürlər.

Kitabın əvvəlindən etibarən ciddi şəkildə üzərində dayanıldığı kimi, inkar içində olmalarından ötrü, bu insanlar bir insanın sahib olduğu gözəl əxlaq xüsusiyyətlərini, incə ağıl əlamətlərini və ya üstün istiqamətlərini lazımınca görə bilməz, onun seviləcək tərəflərini layiqincə qavraya bilməzlər. Bundan ötrü də, ürəklərində normal sevgi, heyranlıq və hörmət hissi yaranmaz. Əksinə xoşlamadıqları bir insana qarşı sırf mənfəət əldə edə bilmək üçün, hörmət göstərmək məcburiyyətində qalmaları onları qəzəbləndirər. Çünki din əxlaqı yaşanmadığı təqdirdə insanların bir çoxu, həmişə ən üstün olanın, ən çox hörmət bəslənilənin, hörmət göstərilənin özləri olmasını istəyərlər. Son sözü həmişə özləri söyləməyi və insanları idarə edən insan olmağı arzulayırlar. Həmçinin qısa müddətli də olsa, başqa biri üçün nəfslərinin bu istəyindən güzəştə getmək qürurlarına çox ağır gələr.

Burada diqqət çəkən məqam isə, süni olaraq hörmət göstərilən tərəfin də bu vəziyyətdən xəbərdar olmasıdır. Özünə qarşı həqiqi mənada hörmət göstərilmədiyindən xəbərdardır. Lakin o da əlindəki maddi imkandan istifadə edərək əldə etdiyi bu süni rəftardan lazımınca istifadə edə bilmək üçün, bunu anlamazlıqdan gələr.

Görüldüyü kimi, cahil cəmiyyətlərdə olduqca səmimiyyətsiz bir sistem hakimdir. Müsəlmanlar isə bir-birlərini, gördükləri gözəl əxlaq xüsusiyyətlərinə görə sevdikləri üçün hörmətləri də daimi olar. Bu hörmətli rəftar eyni zamanda Allahın onlara Quranla bildirdiyi bir əmrdir. İman sahibləri Allahın rizasını qazanmaq üçün bu gözəl əxlaqı səmimi şəkildə yaşamalı olduqlarını bilərlər. Süni hörməti Allah Qatında da xoş qarşılanmadığını, Allahın qəlblərindəkinə görə özlərinə qarşılıq verəcəyini bilərək hərəkət edərlər.

Cahil cəmiyyətlərdə isə, bu saxta hörmət anlayışından savayı insanların bir-birlərinə qarşı hörmətli rəftar nümayiş etdirdiklərinə elə də rast gəlinə bilməz. Bəzi insanlar illərlə hər cür çətinliyə sinə gərərək özlərini böyüdən analarına və atalarına qarşı da olduqca hörmətsiz rəftarlar nümayiş etdirə bilirlər. Bəziləri isə, küçədən keçərkən rastlaşdıqları yaşlı birinə qarşı hörmətsizlik edə bilirlər. Onların yaşlılıq və ya xəstəlik kimi səbəblərdən qaynaqlanan qüsurlarını lağa qoya bilir, onları narahat edəcək rəftarlar nümayiş etdirə bilir və lazımi hörməti göstərməyə bilirlər.

Halbuki Allah Quranın bir çox ayəsində möminlərə, yolda qalana, yoxsula, əsirə, ata-anaya, yetimə, möhtac olana həmişə yaxşı davranmağı, şəfqətli və rəhmli rəftar göstərmələrini nəsihət edir. Bundan ötrü də, yaşlılara hörmət etmək, ata-anaya möhtac və aciz vəziyyətə düşdükləri vaxt, "uf" belə deməyəcək qədər hörmətli rəftar nümayiş etdirmək möminlərin mühüm xüsusiyyətlərindəndir. Allah Quranda möminlərə belə əmr edir:

Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyi və ata-ana ilə yaxşı davranmağı buyurmuşdur. Əgər onların biri və ya hər ikisi sənin yanında qocalıq yaşına dolarsa, onlara: "Uf!" belə demə, üstlərinə qışqırma və onlara xoş söz söylə! (İsra surəsi, 23)

Allaha ibadət edin və heç bir şeyi Ona şərik qoşmayın! Valideynlərə, yaxın qohumlara, yetimlərə, kasıblara, yaxın və uzaq qonum-qonşuya, yol yoldaşına, yolda qalana və sahib olduğunuz kölə və kənizlərə yaxşılıq edin! Həqiqətən, Allah lovğalıq edənləri və özünü öyənləri sevmir. (Nisa surəsi, 36)

Dostluqdan zövq ala bilməzlər

Hər insan özünə "yaxın dost" axtarır. Xoşbəxt anlarını bölüşəcək, çətin anlarında özünə dəstək olacaq, çıxış yolu tapa bilmədiyi mövzularda çıxış yolları göstərəcək, özünü qeyd-şərtsiz sevəcək, sədaqət göstərəcək, qoruyub himayə edəcək, xətalarına şəfqətlə yaxınlaşacaq, sağlam vaxtında olduğu qədər xəstə vaxtında və ya yaşlılığında da özünü tək buraxmayacaq insanlar axtarar. Lakin bütün bu xüsusiyyətləri göstərə biləcək insanlara çox çətin rast gələ biləcəyini bildiyi üçün; "tək bir yaxın dost"unun olmasına razı olar.

Şübhəsiz ki, hər insanın ehtiyac duyub axtardığı "əsil dostluq" çox böyük nemətdir. Əsil dost, insanın yaxşı və pis günündə yanında olan, özü üçün nə istəyirsə dostları üçün də qəti tərəddüd etmədən eynisini istəyən, onun xoşbəxt olmasını, yaxşı olmasını ən azı özü qədər arzulayan insandır. Qısqanclıq, paxıllıq, rəqabət kimi düşüncələrə qapılmadan qarşısındakı insanı səmimiyyətlə sevən və həmişə onun yaxşılığını istəyən insandır.

Həqiqi dost olmağın şərti həmin insanın dünyada və axirətdə xoşbəxt olmasını hədəfləməkdir. Yeri gəldikdə açıq və dürüst danışıb ona çatışmayan cəhətlərini söyləmək, bunları düzəltməsinin yollarını göstərmək də mühüm dostluq xüsusiyyətidir. Bəzi insanlar çox vaxt bunu insanın əleyhinə olan rəftar hesab edərlər. Halbuki belə bir şeyi ancaq həqiqətən sevən və həqiqətən dost olan insan edər. Rəqabət gözüylə baxan, həsəd aparan insanlar məcbur qalmadıqca başqalarına səhvlərini söyləməzlər. Çünki başqalarının özlərindən yaxşı olmasını istəməzlər. Bunun əvəzinə "çox yaxşısan", "həmişə belə qal", "səni belə, olduğun kimi sevirik" kimi sözlər söyləyərək səmimiyyətsiz yanaşarlar.

"Əsil dost" olmaq üçün bir insanı; "həqiqətən seviləsi dəyərlər üçün sevmək" lazımdır. Bunlar bir insanın; "Allah qorxusu, imanı, səmimiyyəti və gözəl əxlaqı"dır. Təkcə bu dəyərlər əsasında qurulan dostluqlar daimidir. Məhz bundan ötrü də, cahil əxlaqı yaşayan insanlar, bütün istəklərinə baxmayaraq, əsil yaxın dostu çox vaxt tapa bilməzlər. Əlbəttə ki, bir çox insanın bu mövzudakı; "çox yalnızam", "tək bir dostum belə yoxdur", "hamısı dar günümdə tək qoydular, bəyəm hamısı da yaxşı gün dostuymuş" kimi sözlərinə rast gəlmisiniz.

Əvvəlki səhifələrdə nümunələrini gördüyümüz kimi bəzi insanların zənginlik, gözəllik, etibar, vəzifə və ya ictimai status kimi dəyərlərə görə qurduqları dostluqlar heç vaxt uzun müddətli olmaz. Çünki dostluğun əsaslandığı bu dəyərlərdə dəyişiklik olduğu vaxt, dostluq da bitər. Məsələn, cahil əxlaqdakı bir insan, çox gözəl və ehtişamlı olduğu üçün birlikdə olduğu bir insanın, bir anda bir qəza nəticəsində tanınmayacaq qədər eyibli və eyni zamanda da baxıma möhtac, aciz vəziyyətə düşməsiylə birlikdə bu insana göstərdiyi bütün diqqətini və ona yaxınlığını itirə bilər. Halbuki bu dostluq və yaxınlıq, insanların Allah qorxuları, imanları və gözəl əxlaqları üzərində qurulsa, fiziki dəyişikliklər bu dostluğa təsir göstərə bilməz. Əksinə acizlik içindəki bu insana daha da çox şəfqət və mərhəmət bəslənilər.

Lakin belə şey də var ki, cahil insanlar başqalarına göstərdikləri bu vəfasız rəftarların çətinliyini özləri də çəkərlər. Özləri də həyatları boyu bəzi maddi-mənəvi enişlər və yüksəlişlər yaşayarlar. Gözəlliklərini, gəncliklərini, sağlamlıqlarını, sahib olduqları malları, zənginliklərini itirə bilərlər. Əvvəllər əsil dost zənn etdikləri insanların, yaşlılıqlarında, möhtac vəziyyətə düşdüklərində özlərinə dəyər vermədiklərini görərlər. Yaxşı günlərində çox səmimi, çox yaxın davranan, bir-birlərinə ölənədək sədaqət göstərəcəkləri sözünü verən bu insanlar, bir-birləriylə danışmayacaq və hətta bir-birlərini tanımazlıqdan gələcək qədər tam fərqli rəftar nümayiş etdirərlər. Hər hansı problemləri olduqda bunu bölüşəcəkləri, fikrini öyrənəcəkləri, kömək istəyəcəkləri, güvənə biləcəkləri insanların olmadığını görərlər. "Ən yaxınım" dedikləri insanların belə, mənfəətlərini dostluqdan üstün tutduqlarını anlayarlar.

Quran əxlaqının yaşandığı bir mühitdə isə, bunların heç biri yaşanmaz. Çünki Allah qorxusu və iman, insanların bir-birlərinə həqiqi mənada sevgi və hörmət göstərmələrini təmin edəcək dəyərlərdir. Bu əxlaqı yaşamayan insanların, bir-birlərinin pis əxlaq xüsusiyyətlərini bilərək həqiqi mənada sevgi, hörmət bəsləyə bilmələri, güvənə bilmələri qeyri-mümkündür. Bir insanın yalan danışdığını, ikiüzlü və süni rəftar göstərdiyini bilib, mənfəətləri üçün başqalarından istifadə etdiyini görüb də, səmimi sevgi və hörmət bəslənilməsi qeyri-mümkündür. İnsan, (hər nə qədər dostum, yaxınım desə də) bu insanın başqalarına olduğu kimi, özünə qarşı da eyni cür yanaşdığını görə bilər. Məhz cahil insanlar bir-birlərinin iç üzlərini bildiklərindən ötrü, qarşılıqlı şəkildə ancaq saxta dostluqlar qura bilərlər.

Yaşadıqları bu həyat tərzi, dindən uzaq cahil sistemin məhsuludur. Buna görə də, mütləq çıxılmaz vəziyyətdədir. Bu çıxılmaz vəziyyəti özləri də görər və həmişə bu məsələdən gileylənər, itirdikləri zövqlərin yoxluğunu hiss etmələri barəsində söhbətlər edərlər. Necə ki, bütün bu problemlərinə baxmayaraq, yenə də xoşbəxtliyi iman gətirməkdə, gözəl əxlaqı yaşamaqda axtarmazlar. Eyni çürük sistemdə çıxış yolları tapmağa çalışar, bundan ötrü də, uğur qazana bilməzlər.