Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
93
abstrakt bilik mozaik rəsmlərin Van der Verft və ya Dennerə bəslədiyi münasibəti onlara bəsləyir: naxışların incəliyinə baxmayaraq, xırda daşların qıraqları aydın göründüyü və buna görə bir rəngdən digərinə tədrici keçid mümkün olmadığı kimi, anlayışlar da özünün bu hərəkətsizliyi və kəskin cizgilərində onları nə qədər incə şəkildə yaxın təriflərlə parçalamağa cəhd göstərilsə də, heç vaxt seyr edilənin zərif modifikasiyasına nail ola bilməzlər, bununla belə, misal kimi tərəfimdən göstərilən fizioqnomikanın* bütün mahiyyəti məhz sonuncularda əks olunmuşdur. ( HAŞİYƏ: (*Mən buna görə o fikirdəyəm ki,
fizioqnomikanın dəqiqliyi bir neçə ümumi qanunun müəyyən edilməsindən irəli gedə bilməz; məsələn, alın və gözlərə əsasən intellektual olanı, dodaqlara və üzün aşağı hissəsinə görə iradənin etik təzahürlərini oxumaq olar: alın və gözlər bir-birini qarşılıqlı surətdə izah edir və müşahidə edilən bu cizgilərdən hər biri digəri olmadan yalnız yarıya qədər aydındır. Dahilik heç vaxt yüksək, geniş, gözəl, girdələnmiş alın olmadan mümkün deyil, lakin sonuncu çox vaxt bunlarsız da olur: sifət nə qədər çirkindirsə, ağıllı ifadəyə görə ağıl barədə daha düzgün nəticə çıxarmaq olar və sifət nə qədər gözəldirsə, səfeh ifadəyə görə səfehlik barədə daha düzgün nəticə çıxarmaq olar, çünki gözəllik insan tipinə uyğunluq kimi artıq özü mənəvi aydınlığın ifadəsidir, eybəcərlik bunun tam əksi olan xarakterə malikdir və s.) Anlayışların məhz bu xüsusiyyəti– bu xüsusiyyətlər mozaik naxışın daşlarına oxşayır və onun sayəsində seyr həmişə onların
asimptotası olaraq
qalır – sənətdə uğur qazanılmamasına bais olur. Əgər müğənni və ya virtuoz www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
94
refleksiyanı rəhbər tutursa, ölü olaraq qalacaqdır. Bu, bəstəkara da, rəssama da və hətta şairə də aiddir: anlayış sənət üçün həmişə bəhrəsizdir və yalnız onun texnikasını idarə edə bilər; anlayışın sahəsi – elmdir. Əsl sənətin anlayışdan yox, əyani idrakdan irəli gəlmə səbəbini üçüncü kitabda müfəssəl tədqiq edəcəyik. Anlayışın hətta adi davranışda, şəxsi tərif ünsiyyətdə oynadığı mənfi rol yalnız bundan ibarətdir ki, xudpəsəndlik və heyvaniliyin qəfil üzə çıxmasının qarşısını alır, bu səbəbdəndir ki, nəzakətlilik onun hər cür tərifə layiq törəməsidir. Lakin cazibədarlıq, məlahət, davranışda füsunkarlıq, sevgi və dostluq anlayışdan irəli gəlməməlidir, əks təqdirdə
Bax elə bu səbəbdəndir ki, dərin düşünməyə adət etməmiş vəhşi həyat tərzi sürən və savadsız adamlar, məlum fiziki təmrinlər, heyvanlarla mübarizəni, ox atmanı və sairəni elə inam və sürətlə yerinə yetirirlər ki, bu, refleksiya edən avropali üçün əlçatmazdır, ona görə ki, refleksiya onu tərəddüd etməyə və ləngiməyə məcbur edir.
Hər növ sünilik – refleksiyanın işidir: lakin uzun müddət və fasiləsiz olaraq onu saxlamaq mümkün deyil. Nemo potest personam diu fare fictam * - deyə Seneka “De dlementia” kitabında yazırdı: o, əksərən sezilir və öz məqsədinə çatmır. Həyatın çətin məqamlarında ani qərarlar, cəsarətli əməllər, tez və düzgün dərrakəlilik tələb olunduğu bir halda ağıl, əlbəttə ki, lazımdır: lakin o üstünlük əldə edib özünün şübhələri ilə lazım olanın dərk edilməsində intuitiv, bilavasitə, sırf hissiz şüurlu
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
95
seçim edərsə, qətiyyətsizlik doğurar və asanlıqla hər şeyi korlaya bilər. Nəhayət, həm fəzilət, həm də paklıq, övliyalıq refleksiyadan yox, iradənin mənəvi dərinliyindən və onun idraka münasibətindən irəli gəlir. Bunun izahı bu kitabın tamamilə başqa yerinə aiddir, burada isə mən yalnız onu qeyd etməyi özümə rəva bilirəm ki, əxlaqi ehkamlar bütöv xalqların zəkasında eyni ola bilər, lakin hər bir fərd öz bildiyi kimi hərəkət edir: və əksinə, əməllər, necə deyərlər, yəni – əgər onların etik məzmunu nəzərdə tutulursa, anlayışlara yox, hisslərə əsaslanır. Ehkamlar asudə ağlı məşğul edirlər; əməl onlardan asılı olmayaraq öz yolu ilə gedir və əsas etibarilə abstrakt yox, söylənilməmiş əxlaq qaydaları üzrə törədilir, onun ifadəçisi isə bütün tamlığı ilə insanın özüdür. Buna görə xalqların dini ehkamları nə qədər fərqli olsa da, hamıda xeyirxah əməl sözlə deyilə bilməyən məmnunluqla müşayiət olunur, pis əməl isə – intəhasız nifrətlə. Birincini heç bir rişxənd yerindən oynada bilməz, sonuncudan heç bir keşiş
günahları silməklə xilas edə bilməz. Lakin bu o demək deyil ki, fəzilətli həyat sürmək üçün ağlın iştirakı vacib deyil, lakin o, belə həyatın mənbəyi deyil. Onun funksiyası tabelidir: o, bir dəfə qəbul edilmiş qərarları hifz edir, ani zəifliyə müqavimət göstərib əməllərimizə ardıcıl xarakter verməklə prinsiplərin keşiyində durur. Onun sənətdəki rolu da son nəticədə buna müncər edilir: burada o, əhəmiyyətli olan şeydə gücsüzdür, lakin fikrin icrasına kömək edir, çünki
* Heç kəs uzun müddət maska daşıya bilməz. Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|