Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
- TƏCRÜBƏNİN VƏ ELMİN OBYEKTİ
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
7
tərəfindən sifariş edilmişdir: (Rus dilindən tərcümə) Y.İ.Ayxenvaldın orijinaldan ruscaya tərcüməsindən çevrilmişdir (Moskva, “Moskovskiy klub” nəşriyyatı, 1992. A.Şopenhauer, “Sobrannie soçineniya, v 5 tomax, tom 1.”) Minsk, Xarvest, 2007-ci il nəşri ilə müqayisəli şəkildə çap edilir Dahi alman filosofu Artur Şopenhauerin (1788-1860) Dünya
möhtəşəm nümunələrindən biridir. Dünyanın, demək olar ki, bütün böyük dillərində dəfələrlə çap olunan bu əsər Azərbaycan dilində ilk dəfədir ki, nəşr olunur. «Zəkioğlu» nəşriyyatının «Fikir antologiyası» seriyasından çap etdiyi bu kitab Dünya iradə və təsəvvür kimi (1919) əsərinin birinci cildidir. Əsərin ikinci cildi də nəşriyyatda çapa hazırlanır.
ISBN 978-9952-8137-0-8 ©«Zəkioğlu» nəşriyyatı www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
8
ARTUR ŞOPENHAUER DÜNYA İRADƏ VƏ TƏSƏVVÜR KİMİ
Ob nicht Natur zulezt sich doch ergründe? (Təbiət, nəhayət, öz sirrini açmayacaqmı?) Höte *
* Hötenin K.G.Foqta həsr etdiyi şeirdən (1916). www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
9 BİRİNCİ KİTAB
BİR TƏSƏVVÜR OLAN DÜNYA HAQQINDA BİRİNCİ DÜŞÜNCƏ: ƏSAS QANUNUNA TABE OLAN TƏSƏVVÜR: TƏCRÜBƏNİN VƏ ELMİN OBYEKTİ Sors de l`enfance, ami, réveille toi! (Uşaqlıqdan ayrıl, dostum, ayıl!) Jan-Jak Russo 1
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
10
§ 1 “Dünya mənim təsəvvürümdür,-” yalnız insanın onu reffektiv–mücərrəd şüuradək yüksəldə bilməsinə baxmayaraq, hər bir canlı və dərk edən varlıq üçün qüvvəyə malik həqiqət budur və o bunu həqiqətən edirsə, onda şeylərə fəlsəfi baxış yaranır. O zaman onunçün aydın və şəksiz olur ki, o nə günəşi, nə torpağı tanıyır, yalnız günəşi görən gözü, torpağı sezən əli tanıyır; onu əhatə edən aləm yalnız bir təsəvvür kimi, yəni bir başqasına, müstəsna olaraq elə insanın özü olan təsəvvür edənə münasibətdə mövcuddur. Hansısa bir həqiqət a priori deyilə bilərsə, o elə məhz budur, zira o–təcrübənin bütün başqalarından, zamandan, məkan və səbəbiyyətdən daha ümumi xarakterə malik olan hər cür mümkün və düşünülə bilən formasının ifadəsidir, axı onların hamısı onu artıq nəzərdə tuturlar və onlarda əsas qanununun ayrı-ayrı növlərini qəbul etdiyimiz bu formalardan hər biri yalnız təsəvvürlərin ayrıca bir sinfi üçün əhəmiyyət kəsb edirsə, əksinə, obyektə və subyektə parçalanma bütün siniflər üçün ümumi forma olur, elə bir forma ki, ümumiyyətlə hansı qəbildən–mücərrəd və ya intuitiv, xalis və ya empirik olmasından asılı olmayaraq, yalnız onda hər cür təsəvvür mümkün olan və düşünülə biləndir. Beləliklə, idrak üçün mövcud olan hər şeyin, yəni bütün bu dünyanın yalnız subyektə münasibətdə obyekt, seyr edən üçün seyr, qısa desək, təsəvvür olduğu barədə həqiqətdən daha şəksiz, digərlərindən daha müstəqil, sübuta daha az ehtiyac duyan həqiqət yoxdur. Təbiidir, bu həm indiyə, həm hər cür keçmişə və hər cür gələcəyə, həm də ən uzağa və ən yaxına aiddir: çünki bu, bütün bu fərqlərin elə məhz olduğu zamana və məkana www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
11
şamil edilir. Dünyaya məxsus olan və ola bilən hər şeyə labüd şəkildə subyekt tərəfindən bu şərtləndirilmişliyin möhürü vurulmuşdur və yalnız subyekt üçün mövcuddur. Dünya– təsəvvürdür. Bu həqiqət yeni bir şey deyil. O, artıq Dekartın istinad etdiyi skeptik düşüncələrdə var idi. Amma ilk olaraq qəti şəkildə onu Berkli söylədi: onun təlimlərindəki qalan şeylər əsassız olsa da, bununla o, fəlsəfə qarşısında ölməz xidmət qazandı. Kantın ilk səhvi, əlavədə göstərdiyim kimi, bu tezisin üstündən keçməsi oldu. Əksinə, bu əsas həqiqət Vedaların Vyasaya aid edilən fəlsəfəsinin təməl müddəasına çevrilərək, Hindistan müdrikləri tərəfindən necə də erkən dərk edilmişdir,–bu barədə V.Cons özünün sonuncu “Asiyalıların fəlsəfəsi haqqında traktatında şahidlik edir: “Vedanta məktəbinin əsas ehkamı materiyanın, yəni sıxlığın, keçilməzliyin və məkanda yer tutmanın mövcudluğunun inkarından yox (onları inkar etmək ağılsızlıq olardı), onun barəsindəki əsas anlayışın təshihindən və onun əqli qavrayışdan asılı olmayaraq mövcud olduğunun, mövcudluq və qavranıla bilmənin –dönə bilən anlayışlar olduğunun təsdiqindən ibarət idi”. Bu sözlər empirik reallığın transsendental ideallıqla bir araya sığmasını yetərincə ifadə edirlər. Beləliklə, bu birinci kitabda biz dünyanı yalnız göstərilən tərəfdən, yalnız bir təsəvvür olaraq nəzərdən keçiririk. Amma düzgünlüyünə xələl gətirmədən bu cür baxışın birtərəfli olması və deməli, hansısa ixtiyari bir abstraksiyadan irəli gəlməsi,– bu hər kəsə elə bir daxili əks–təsir təlqin edir ki, bununla da o dünyanı yalnız öz təsəvvürü kimi qəbul edir; amma digər Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|