Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
12
tərəfdən, o heç vaxt bu cür zənndən qurtula bilmir. Amma bu baxışın birtərəfliliyini,- burada bizim başlanğıc nöqtəmiz olan və ona yalnız dərin tədqiqat, daha mükəmməl abstraksiya, eyni olmayanın ayırd edilməsi və eyni olanın birləşdirilməsi gətirib çıxara bilən həqiqət dərəcəsində bilavasitə doğru olmayan bir həqiqətin–çox ciddi olan və hər kəsdə qorxu olmasa da, düşüncə doğuran həqiqətin,–onun da “dünya–iradəmdir” deyə bilməsi və deməli olduğu həqiqətinin köməyilə növbəti kitab tamamlayır. Amma o vaxtacan, deməli, bu birinci kitabda dünyanın istinad etdiyimiz tərəfini- dərkolunanlıq tərəfini diqqətlə nəzərdən keçirmək gərəkdir; buna uyğun olaraq, biz əks-təsir olmadan bütün mövcud obyektləri, hətta öz bədənimizi də (bunu tezliklə izah edəcəyəm), onları elə yalnız təsəvvür adlandıraraq, təsəvvür kimi nəzərdən keçirməliyik. Burada abstraksiya
olunduğumuz şey,- sonradan bu yəqin ki, hamı üçün şəksiz olacaqdır,– həmişə yalnız dünyanın o biri üzünü təkcə özü təşkil edən iradədir. Nə o, nə də o birisi yox, özündə obyekt olası olan reallıqsa (əfsus ki, Kantın sayəsində onun
və onu zənn etmə fəlsəfənin bataqlıq işartılarıdır.
§ 2
Hər şeyi dərk edən və heç kəs tərəfindən dərk olunmayan şey subyektdir. Deməli, o dünyanı daşıyandır, bütün hadisələrin, hər cür obyektin ümumi və həmişə güman edilən şərtidir: çünki mövcud olan hər şey elə məhz subyekt üçün www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
13
mövcuddur. Yalnız dərk etdiyi, amma dərketmə obyekti olmadığı dərəcədə hər kəs özünü belə subyekt bilir. Amma obyekt artıq onun cismidir və bu səbəbdən, onun özünü, bu nöqteyi-nəzərdən, biz təsəvvür adlandırırıq. Çünki o özü bilavasitə subyekt olsa da, bədən obyektlər içərisində bir obyektdir və onların qanununa tabedir. Bütün seyr obyektləri kimi o, sayələrində çoxluğun mövcud olduğu hər cür idrak formalarında, zaman və məkandadır. Dərk edən, heç vaxt dərk olunmayan subyektsə bu formalarda deyil: əksinə, o özü həmişə onlar tərəfindən nəzərdə tutulur və, beləliklə, ona nə çoxluq, nə də onun əksi– təklik gərəkdir. Biz onu heç vaxt dərk etmirik, halbuki harada olursa olsun, idrak baş verən yerdə məhz o dərk edir. Beləliklə, bir təsəvvür olaraq dünya– burada biz onu yalnız bu cəhətdən nəzərdən keçiririk– iki mühüm və bölünməz yarıya malikdir. Onlardan birincisi– obyektdir; onun forması məkan və zaman, onlar vasitəsiləsə çoxluqdur. O biri yarı olan subyektsə zaman və məkandan kənardadır: çünki o büsbütün və bölünməz olaraq, təsəvvür edən hər bir varlıqdadır. Ona görə onlardan tək bircəsi bir təsəvvür olan dünyanı mövcud olan milyonlarla bu cür varlıq kimi obyektlə doldurur; ancaq əgər onun da yeganə varlığı yox olsaydı, onda bir təsəvvür olan dünya da olmazdı. Beləliklə, bu yarılar hətta fikir üçün də bölünməzdirlər, çünki onlardan hər biri yalnız o biri vasitəsilə və o biri üçün varlığa və önəmə malikdir, onunla birgə mövcud və yox olur. Onlar bilavasitə bir-birini məhdudlaşdırırlar: obyekt başlanan yerdə subyekt qurtarır. Bu sərhədin ümumiliyi məhz onda aşkara çıxır ki, hər cür obyektin mühüm və buna görə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
14
ümumi olan formalarını,- bunlar da ki, zaman, məkan və səbəbiyyətdir,- biz tapa və tam dərk edə bilərik və obyektin özünü dərk etmədən, təkcə subyektə istinad edərək,–yəni Kantın dili ilə desək, onlar a priori bizim şüurumuzda yatırlar. Bunun kəşfi Kantın başlıca, özü də ən böyük xidmətini təşkil edir. Mənsə üstəlik iddia edirəm ki, əsas özül qanunu–bütün bu bizə məlum obyekt formaları üçün ümumi ifadədir və buna görə xalis a priori dərk etdiyimiz hər şey bu qanunun məzmunundan və ondan çıxan nəticələrdən başqa bir şey deyil; beləliklə, onda dürüst idrakın bütün bizim a priorimiz ifadə olunmuşdur. Əsas (özül) qanunu barədə traktatında hər cür obyektin bu qanuna necə tabe olduğunu, yəni başqa obyektlərə, bir tərəfdən, təyin olunan kimi digər tərəfdən təyinedici kimi labüd münasibətdə olduğumu göstərmişəm; bu elə uzağa gedir ki, onlar obyektlər, təsəvvürlər və başqa heç nə olmadıqlarından, bütün obyektlərin mövcudluğu onların adı çəkilən bir-birinə münasibətindən ibarət olur, məhz onun tərkibindədir və buna görə tam nisbidir; bu barədə tezliklə müfəssəl danışılacaq. Mən sonra orada göstərmişəm ki, obyektlərin öz imkanlarına görə bölündüyü siniflərə uyğun olaraq, ümumi şəkildə əsas (özül) qanununun ifadə etdiyi bu zəruri münasibət başqa formalarda təzahür edir ki, bununla da, bu siniflərin bölünməsinin düzgünlüyü yenə təsdiqlənir. Mən burada daim güman edirəm ki, orada deyilmiş hər
şey oxucuya
məlumdur və
onun tərəfindən mənimsənilmişdir; əks təqdirdə, əgər bütün bunlar orada deyilməmişsə, o hökmən burada öz yerini tapardı.
§ 3
Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|