Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
27
göstərir ki, təsəvvürdə biz yalnız hərəkəti görürük, səbəbi yox, yəni biz heç vaxt varlığı dərk etmirik, həmişə obyektlərin hərəkətini dərk edirik; lakin sonuncu ola bilsin ki, birinciyə qətiyyən bənzəmir və ümumiyyətlə, tamamilə yanlış qavranılır, ona görə ki, səbəbiyyət qanunu yalnız təcrübədən törəməlidir, sonuncunun reallığı isə yenə də onun özünə əsaslanmalıdır. Bununla bağlı– hər ikisinə ibrət olsun deyə– qeyd etmək lazımdır ki, əvvəla, obyekt və təsəvvür eyni şeylərdir; ikincisi, göz qabağında olan əşyaların varlığı məhz onların hərəkətidir və şeylərin həqiqiliyi məhz sonuncuya bağlanır, obyektin varlığının subyektin təsəvvüründən kənarda, həqiqi şeyin varlığının isə onun hərəkətindən əlahiddə tələbi mənasızdır və ziddiyyət təşkil edir; buna görə hər hansı dərk edilmiş hərəkət üsulunun qavranılması bu obyektin özünü də tükəndirir, çünki o, obyektdir, yəni təsəvvürdür, belə ki, bundan əlavə onda dərkedilmə üçün heç nə qalmır. Bu mənada məkan və zamanda seyr edilən, sırf səbəbiyyət kimi özünü göstərən dünya tamamilə realdır; o, şübhəsiz ki, necə varsa, elədir və özünü bütünlüklə və sona qədər səbəbiyyət qanunu ilə bağlı təsəvvür kimi göstərir. Onun empirik reallığı da bundadır. Lakin digər tərəfdən hər hansı səbəbiyyət yalnız idrakda və idrak üçün mövcuddur və deməli, bütün bu həqiqi, yəni hərəkətdə olan dünya özlüyündə həmişə idrakla şərtlənib və onsuz heç nədir. Lakin təkcə buna görə yox, həm də ona görə ki, ümumiyyətlə, ziddiyyət olmadan bir obyekti də subyektsiz təsəvvür etmək olmaz, biz xarici aləmin reallığının belə doqmatik qavranılmasını bütünlüklə rədd etməliyik, çünki belə anlayış reallığı bu dünyanın subyektdən müstəqilliyində görür. Bütün obyektlər aləmi təsəvvürdür və təsəvvür olaraq da qalır və məhz buna
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
28
görə o, tamamilə və həmişəlik subyektlə şərtlənib, yəni transsendental mükəmməlliyə malikdir. Lakin bu səbəbdən o, nə yalandır, nə də ilğım: o, özünü əsil həqiqətdə necə varsa, eləcə də göstərir – təsəvvür kimi və hətta, bir sıra təsəvvürlər kimi. Ümumi əlaqəsi də əsas qanunudur. Özlüyündə dünya, hətta özünün daxili mənasında belə sağlam təfəkkürə anlaşılandır və onunla tam anlaqlı danışır. Yalnız əllaməliklə təhrif olunmuş ağıl onun reallığı barədə mübahisə edə bilər və bu, həmişə əsas qanununun yanlış tətbiqi ilə təklif oluna bilər; qanun bütün təsəvvürləri, hansı sinfə mənsub olursa- olsun, bir- biri ilə bağlasa da, heç vaxt onları subyektlə, yaxud nə subyekt, nə də obyekt olmayan, yalnız obyektin əsası olan nə isə bir şeylə bağlamır: belə əlaqə barədə fikrin özü cəfəngiyatdır, ona görə ki, yalnız obyektlər əsas ola bilər və həm də yalnız və yalnız obyektlərin əsası. Əgər xarici aləmin reallığı haqqında məsələnin mənşəyini yaxından tədqiq etsək, görərik ki, əsas qanununun onun sahəsindən kənarda olanlara yuxarıda göstərilən yanlış tətbiqindən savayı, onun formalarının xüsusi qarışığı da qoşulur, yəni onun yanlış anlayışlara və ya abstrakt təsəvvürlərə münasibətdə malik olduğu forma əyani təsəvvürlər, real obyektlər üzərinə keçirilir və belə obyektlərdən dərketmənin əsası tələb olunur, halbuki onlar yalnız bərqərar olma əsasına malik ola bilərlər. Əsas qanunu mücərrəd təsəvvürlər, fikrə bağlanmış anlayışlar üzərində bu mənada hökmranlıq edir ki, onlardan hər birinin öz dəyəri, öz mənası var, bu halda özünün həqiqət adlandırılan bütün mövcudluğunu müstəsna dərəcədə fikrin ondan kənarda nəyinsə üzərinə, özünün dərketmə əsasına www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
29
(bunun üzərinə isə daim qayıtmaq lazımdır) keçirməklə əldə edir. Əksinə, əsas qanunu real obyektlər, əyani təsəvvürlər üzərində dərketmə əsası kimi yox, bərqərar olma əsası, səbəbiyyət qanunu kimi hökmrandır: bu obyektlərdən hər biri ona öz xəracını bununla ödəmişdir ki, o, ayağa durmuşdur, yəni səbəbdən hərəkət kimi baş vermişdir; dərketmə əsasının tələbləri burada qüvvə və məna kəsb etmir, o, tamamilə digər obyektlər sinfinə aiddir. Bu səbəbdən gözlə görünən dünya, nə qədər ki, biz onun üzərində dayanmışıq, müşahidəçidə etimadsızlıq və şübhə oyatmır: burada nə yanılma var, nə də həqiqət, onlar mücərrədlik, refleksiya sahəsinə çəkilmişlər. Burada isə dünya hiss və idrak üçün açıqdır, sadəlövh həqiqətlə özünü olduğu kimi göstərir – səbəbiyyətlə bağlı qanunauyğun inkişaf edən əyani təsəvvür kimi. Xarici aləmin reallığı məsələsi, bizim indiyədək nəzərdən keçirdiyimiz kimi, daim şüurun özü-özünü anlamama dərəcəsinə çatan yolunu azmasından irəli gəlirdi və bu suala yalnız onun məzmununu izah etməklə cavab vermək olardı. Əsas qanununun bütün mahiyyətini, obyekt və subyekt arasında münasibətləri və hissi seyrin əsl xüsusiyyətlərini tədqiq etdikdən sonra haqqında bəhs edilən məsələ öz-özünə aradan qalxmalıdır, çünki onda artıq heç bir məna qalmamışdır. Lakin adı çəkilən, sırf mücərrəd mənşədən savayı onun bambaşqa, özünəməxsus empirik mənbəyi də vardır, hərçənd burada o, hələ də spekulyativ məqsədlə qoyulur. Onun axırıncı mənada məqsədi
birinciyə nisbətən qat-qat anlaşılandır. O, aşağıdakından ibarətdir: biz yuxular görürük– həyatımız yuxu deyilmi? Yaxud daha aydın: yuxu və gerçəklik, arzu və real Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|