Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
33
qayıtsaq və görsək də ki, o, əvvəla, əsas qanununun məhz subyekt və obyekt arasında yanlış tətbiqindən, ikincisi, onun formalarının qarışmasından, yəni idrakın əsası qanununun bərqərar olmanın əsası qanununun hökm sürdüyü sahəyə keçirilməsindən ibarətdir, bununla belə bu məsələ hər hansı həqiqi məzmunundan məhrum olsaydı və onun mahiyyətində əsl mənbə kimi düzgün fikir durmasaydı, bu məsələ çətin ki, filosofları məşğul edərdi. Mənbə haqqında isə belə fərziyyə irəli sürmək olar ki, o, özünün ifadəsinin axtarışı naminə refleksiya sahəsinə qədəm qoyan kimi bu cür yanlış, özü-özü üçün aydın olmayan forma və məsələlər əxz etmişdir. Mənim fikrimcə, məsələ belədir və problemin onun tapa bilmədiyi daxili mənasının təmiz ifadəsi kimi aşağıdakıları təklif edirəm: Bu gözlə görünən dünya mənim təsəvvürüm deyil, bəs nədir? Mənim tərəfimdən yalnız bir şəkildə, yəni təsəvvür kimi dərk edilən, o, tərəfimdən ikili dərk olunan bədənimə bənzəmirmi, bir tərəfdən təsəvvür, digər tərəfdən iradə deyilmi? Bu məsələnin izahı və ona müsbət cavab ikinci kitabın məzmununu təşkil edəcək, ondan çıxarılan nəticələr isə bu əsərin yerdə qalan hissəsini tutacaqdır.
§ 6
Hələlik isə bu, birinci kitabda biz hər şeyin yalnız təsəvvür kimi, subyekt üçün obyekt kimi nəzərdən keçiririk və bütün digər real obyektlər kimi, öz bədənimizi də biz yalnız dərk edilə bilmə sarıdan nəzərdən keçiririk, odur ki, bizim üçün bədənimiz yalnız və yalnız təsəvvürdür. Doğrudur, digər
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
34
obyektlərin tək bir təsəvvür elan edilməsinə artıq müqavimət göstərən hər bir kəsin şüuru indi, öz bədənin olsa-olsa yalnız təsəvvür kimi dərk edildiyi bir zamanda daha güclü müqavimət göstərir. Bu onunla izah olunur ki, hər bir kəsə özündə şey bilavasitə məlumdur, çünki o, onun öz bədənidir, o, digər seyretmə predmetindən obyektivləşdiyi üçün, hər bir kəsə yalnız vasitə ilə məlumdur. Lakin bizim tədqiqatımızın gedişi bu abstraksiyanı, bu birtərəfli üsulu, mahiyyəti etibarilə vəhdət təşkil edən bu zorakı ayrılığı zəruri edir və ol səbəbdən belə müqaviməti müəyyən vaxtadək boğmaq və bu intizarda sakitləşdirmək lazımdır ki, sonrakılar indiki düşüncələrin birtərəfliliyini tamamlayacaq və dünyanın mahiyyətinin tam dərk edilməsinə gətirib çıxaracaqdır. Beləliklə, bədən bizim üçün burada bilavasitə obyektdir, yəni subyekt üçün idrakın başlanğıc nöqtəsi xidmətini görən təsəvvürdür, odur ki, bədən özünün bilavasitə qavranılan dəyişiklikləri ilə səbəbiyyət qanununun tətbiqindən qabaq gəlir və beləliklə ona ilkin material çatdırır. Materiyanın bütün mahiyyəti, göstərildiyi kimi, onun fəaliyyətindən ibarətdir. Lakin hərəkət və səbəb yalnız idrak üçün mövcuddur və bu onların subyektiv korrelyatından savayı bir şey deyil. İdrak isə onun törətdiyi nəsə başqa bir şey olmasaydı, heç vaxt tətbiqini tapmazdı. Bu başqa şey isə adi cismani hisslərdir, bədənin dəyişikliklərini bilavasitə duymadır və bu səbəbdən bədən bilavasitə obyekt kimi göz qabağına gəlir. Odur ki, əyani dünyanı dərk etməkdən ötrü, fikrimizcə, iki şərt var. Birinci, əgər biz onu obyektiv ifadə etsək, bu, cisimlərin biri-birinə təsiri, bir-birində dəyişiklik doğurmaq qabiliyyətidir, bütün cisimlərin bu ümumi www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
35
xüsusiyyəti olmadan və hətta heyvani bədənlərin hissiyyatının mövcud olması ilə belə seyr qeyri-mümkün olardı; əgər bu birinci şərti subyektiv ifadə etsək, o belə səslənəcəkdir: yalnız idrak seyri mümkün edir, çünki səbəbiyyət qanunu, hərəkət və səbəbin imkanı yalnız idrakdan doğur və yalnız onun üçün əhəmiyyət kəsb edir, buna görə aşkar dünya yalnız onun üçün və onun vasitəsilə mövcuddur. İkinci şərt heyvani cisimlərin həssaslığı və ya bəzi cisimlərin bilavasitə subyektin obyekti olmaq xüsusiyyətidir. Hissiyyat orqanlarının xarici təsirlərə spesifik uyğunlaşma qabiliyyəti üzündən keçirdikləri adi dəyişiklikləri artıq təsəvvür adlandırmaq olar, çünki belə təsirlər nə ağrı, nə də məmnunluq oyadır, başqa sözlə, iradə üçün bilavasitə əhəmiyyət kəsb etmir, amma yenə də dərk olunur, təbii ki, yalnız idrak üçün mövcud olaraq: bu mənada mən də deyirəm ki, bədən bilavasitə dərk olunandır, bədən bilavasitə
etmək olmaz, ona görə ki, cismin bilavasitə dərk olunmasının köməyi ilə – düşünmənin tətbiqinin sələfi və adi duyğu olan idrak – cismin özü obyekt kimi çıxış etmir, yalnız ona təsir edən cisimlər çıxış edir, belə ki, öz mənasında obyektin, yəni məkan – əyani təsəvvürün hər növ dərki yalnız idrak vasitəsilə və onun üçün mövcuddur və deməli, onun tətbiqinədək yox, sonra. Buna görə bədən həqiqətdə obyekt, yəni məkanda aşkar təsəvvür kimi, bütün digər obyektlər kimi yalnız dolayısı, səbəbiyyət qanununun bədənin bir hissəsinin digərinə təsirinə tətbiqi vasitəsilə dərk edilir – məsələn, bununla dərk edilir ki, göz onu görür, əl toxunmaqla hiss edir. Buna görə də bütövlükdə əhval bizi öz bədənimizin forması ilə tanış etmir, yalnız idrak vasitəsilə, yalnız təsəvvürdə, yəni yalnız beyində ilk dəfə olaraq Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|