Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
- Həqiqətin gücü də bundadır: onun qələbəsi çətin və əziyyətlidir, lakin bir dəfə qazanıldıqda, daha əldən verilə bilməz
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
57
obyektdən etmə öz aralarında eyni bir səhvdə düz gəlir: hər ikisi qabaqcadan güman edir ki, yalnız çıxarmaq barədə düşünür, yəni özünün çıxış nöqtəsinin lazımi korrelyatını nəzərdə tutur. Bu iki əks səhvdən bizim üsul toto genere (prinsip etibarilə) fərqlənir, ona görə ki, biz nə obyektdən çıxış edirik, nə də subyektdən, biz şüurun, təsəvvürün birinci faktından çıxış edirik, onun isə birinci və ən mühüm forması obyektə və subyektə parçalanmadır. Obyektin forması isə müxtəlif şəkilli əsas qanunudur və bu növlərdən hər biri ona aid təsəvvürlər sinfində o dərəcədə hökmranlıq edir ki, göstərildiyi kimi, bu növün dərk olunması ilə birlikdə bütün sinfin mahiyyəti də dərk olunur, çünki sonuncu (təsəvvürlər keyfiyyətində) elə həmin növün özündən savayı bir şey deyildir: məsələn, zaman onda olan varlığın əsasıdır, yəni ardıcıllıqdır; məkan ondakı əsas qanunu, yəni vəziyyətdir; materiya səbəbiyyətdir; anlayış (indi aydın olacaq) idrakın əsasına münasibətdir. Dünyanın təsəvvür kimi ən ümumi formasında (subyekt və obyekt) və ona tabe olanda (əsas qanunu) bu tam və ucdantutma nisbiliyi artıq dediyimiz kimi, bizə göstərir ki, dünyanın daxili mahiyyətini onun tamamilə başqa, təsəvvürdən fərqli tərəfində axtarmaq lazımdır; onu növbəti kitab hər bir canlı məxluq üçün elə o qədər bilavasitə etibarlı fakt əsasında aydınlaşdıracaqdır. Lakin əvvəlcə tək bir insana xas və məzmunu – anlayış, subyektiv korrelyatı isə – ağıl olan təsəvvürlər sinfini nəzərdən keçirmək lazımdır; indiyədək tədqiq edilmiş təsəvvürlər üçün isə
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
58
hər bir heyvana da xas olan dərrakə və hissiyyat korrelyatdırlar. *
§ 8 Bilavasitə günəş işığından ayın götürülmüş inikasına keçid kimi biz əyani, bilavasitə, müstəqil, özü-özünə zamin duran təsəvvürdən refleksiyaya, zəkanın abstrakt, diskursiv anlayışlarıına keçirik və bunlar öz məzmununu yalnız əyani idrakdan və ona münasibətdən götürür. Nə qədər ki, biz xalis seyrdəyik, hər şey aydın, səbatlı və şübhəsizdir. Burada nə sual var, nə şübhə, nə yanılma: biz bundan artıq heç nə istəmir, heç nə bacarmırıq, seyrlə sakitləşir, əldə olanla qane oluruq. Seyr özü ilə kifayətlənir: bu səbəbdən, öz təmiz mənşəyini ondan götürən və ona sadiq qalan hər şey, əsl sənət əsəri kimi heç vaxt yalan ola və ya hansısa zamanla təkzib edilə bilməz: çünki o, fikir yox, şeyin özünü verir. Lakin abstrakt idrak, şüurla nəzəriyyədə şübhə və yanılma, təcrübədə isə qayğı və peşmanlıq yaranır. Əgər əyani təsəvvürdə görüntü bir anlığına gerçəkliyi təhrif edirsə, abstrakt təsəvvürdə yanılma min illər boyu hökmranlıq edə, bütöv xalqların üzərinə dəmir boyunduruq qoya, bəşəriyyətin ən nəcib niyyətlərini boğa və hətta öz əsirləri, aldanmışların köməyi ilə aldada bilmədiklərini buxovlaya bilər. Yanılma elə bir düşməndir ki, bütün dövrlərin ən müdrik insanları onunla qeyri-bərabər mübarizə aparmış və ondan qoparıb aldıqları, bəşəriyyətin sərvətinə çevrilmişdir. Elə
* Bu ilk yeddi paraqrafa əlavələrin birinci kitabının ilk dörd fəsli aiddir. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
59
buna görədir ki, onun sahəsinə qədəm qoyan kimi, ona dərhal diqqət yetirilməlidir. Hərçənd çox vaxt deyirlər ki, həqiqəti, hətta ondan mənfəət gözlənilməyən yerdə də axtarmağa dəyər, çünki xeyir dolayısı ilə onu gözləmədiyin yerdə qarşına çıxa bilər, mən isə buna əlavə etməliyəm ki, elə bu cür səylə də yanılmanı ondan ziyan gözləmədiyin yerdə də faş edib məhv etmək lazımdır, belə ki, o, dolayısı ilə nə vaxtsa ağlına belə gətirmədiyin yerdə qəfil peyda ola bilər, çünki hər bir yanılma zəhər daşıyıcısıdır. Əgər ruh, idrak insanı yerin hakimi edirsə, o zaman ziyansız yanılma yoxdur, layiqli və müqəddəs yanılmalarsa çoxdan yoxdur. Öz qüvvəsini və həyatını yanlışlıq, onun bütün növləri ilə nəcib və olduqca çətin mübarizəyə həsr edənlərə təskinlik olsun deyə, deməyə bilmərəm ki, nə qədər ki, həqiqət peyda olmayınca, gecələr yanılma bayquşlar və yarasalar kimi öz oyununu aparacaqdır, lakin bəlkə də bayquş və yarasalar Günəşi Şərqə doğru sıxışdıra bilər, amma köhnə yanılma yenidən sərbəstcəsinə özünün geniş yerini tutsun deyə, tam aydınlığı ilə ifadəsini tapmış, dərk olunmuş həqiqət yenidən sürgünə məruz qalmaz. Həqiqətin gücü də bundadır: onun
Öz tərkibinə görə, obyekt baxımından zaman, məkan və materiyaya, subyekt nöqteyi-nəzərindən isə sırf hissiyyat və dərrakəyə müncər oluna bilən indiyədək nəzərdən keçirilmiş təsəvvürlərdən savayı, yerin bütün sakinləri arasında məhz insanda başqa bir dərketmə qabiliyyəti qoşulmuş, tamamilə yeni üzə çıxmışdır ki, o, dəqiqliklə və bəsirətlə refleksiya adlandırılmışdır. Çünki bu, həqiqətən inikas, əyani idrakdan Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|