Ə. M. BƏDƏlov a. M. AĞAyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
171 1. Ölkənin zəngin təbii ehtiyatları vardır. Geniş səhraya və əlverişli iqlim şəraitinə malik olması yüksək məhsuldar k/t-nın inkişafına zəmin yaratmışdı. 1. 2.Kanada burjuaziyasının demoqrafik və sosial- psixoloji xüsusiyyətləri. Kanada Britaniyanın müstəmləkəsi olmuşdur. Onların daha yüksək təsərrüfatçılıq cəhətlərini mənimsəyə bilmişlər. 2. 3.Xarici və xüsusilə Amerikanın kapitalından geniş istifadə edilməsi. Kanadanın inkişaf modelinə Amerikanın təsiri probleminin şərhində 1980-cı illərin əvvəllərinə ABŞ-da aparılmış islahatların rolunu da qeyd etmək olar. Dövlətin tənzimlənməsində, vergi qoyulmasında, kapital qoyuluşunun stimullaşmasında, iqtisadiyyatın özəlləşdirilməsində islahatlar aparılmışdır. Kanadanın iqtisadiyyatını səciyyələndirən cəhətlərdən biri də iqtisadiyyatda dövlətin rolunun artıq olmasıdır. Bütün həlledici sah ələr dövlətin nəzarəri altında olmuşdur. 1990-cı illərdə iqtisadiyyatda dövlət tənzimlənməsinin köhnə mexanizmində köklü dəyişiklik edilməsi başlanmışdır. Özəlləşdirmə daha geniş vüsət almışdır. Beləliklə 1990-cı illərdə Kanada iqtisadiyyatında köklü dəyişikliklər baş vermişdir. 172 Müstəqim vergilər orta əmək haqqının 46%-ni təşkil edir. Kanadada yaranan problemlərdən biri də qocaların sayının artmasıdır. Bu isə öz növbəsində dövlətin pensiya və tibbi xərclərinin artmasını tələb edir. 14. İnkişaf etmiş sənaye ölkələrinin əsas inkişaf modelləri İqtisadi inkişafın tarixi əlamətləri, eləcə də ayrı-ayrı amillər yığımı, onların əlaqələndirilməsi nəticə etibarilə qərb ölkələrinin inkişaf tipini müəyyən etməyə imkan verir. Milli iqtisadiyyatda mövcud olan müxtəlif institutların, özəklərin, birliklərin, vəzifə bölgüsünün, nəzarətin, iqtisadi proseslərin təşkili həmin iqtisadiyyata müəyyən xüsusi cəhətlər vermiş olar. Bütün bu cəhətlərdən asılı olaraq təsərrüfat sistemi formalaşır və iqtisadi inkişaf modeli yaranır. Bunlardan aşağıdakıları qeyd etmək olar. Liberal model. ABŞ öz təsərrüfatçılığı praktikasında son onilliklərdə tənzim olunan bazar şəraitinə üstünlük verilir. Xüsusi mülkiyyət daha çox üstünlük təşkil edir. İşçi qüvvəsindən istifadə edilməsində Amerikanın öz xüsusiyyəti vardır. Belə ki, orada iri fəhlə partiyaları, müəssisələr səviyyəsində əmək müqavilələri bağlanılması, mərkəzləşmiş həmkarlar təşkilatı yoxdur. Kollektiv 173 müqavilələr üç illiyə bağlanır, əmək haqqının dəyişməsi müqavilədə göstərilir. Bu sistem-model Kanada, Belçika, Fransa, İrlandiya, İtaliya, Böyük Britaniya üçün də xarakterikdir. Korporativ model. Bu model tənzim olunan bazarı nəzərdə tutur. Bu da dövlətin yaxından iştirakı ilə baş verir. Həmin model iki yarımtipdə olur: 1. Demokratik və ya sosial islahat forması; 2. İerarxiya formasında. Demokrativ korporativçilik modeli.Hakimiyyətdə sosial demokratlar olan ölkələrdə həmin model daha çox üstünlük təşkil edir. Bu modeldə dövlət sahibkarlığı yüksəkdir. İsveçdə, Şimal ölkələrində, Avstraliyada bu model xarakterikdir. Bu modeldə sosial razılaşma yolları axtarılır. Burada həmkarlar geniş fəaliyyət göstərirlər, işsizlərə yüksək təminat verilir, məşğulluq barədə geniş siyasət aparılır. İerarxiya korporativimi modeli Yaponiyada xarakterik olan bu mo deldə işgüzar fəallığa dövlət köməklik göstərir. Əmək müqaviləsi müəssisə səviyyəsində də bağlana bilir. Müqaviləyə əsasən işçinin alacağı əmək haqqının 30%-ə qədəri ildə iki dəfə əmək haqqına əlavə kimi verilir. Sosial bazar modeli bazar korporativ modelə daha yaxındır. Həmin modeldən Almaniyada daha geniş istifadə edilir. Burada sosial çətinlikdə olan gənclərə, fermerlərə, az 174 təmin olunan ailələrə kiçik və orta müəssələrə köməklik göstərilməsi nəzərdə tutulur. 15. Yeni sənaye ölkələrinin (YSÖ) iqtisadi modelinin əsas cəhətləri Ayrı-ayrılıqda regionlar üzrə bu ölkələrin müəyyən xüsusiyyətlərini araşdırdıqda bəzi fərqli cəhətlər də müşahidə olunur. Belə ki, məsələn Cənub Şərqi Asiyanın YSÖ əsasən aqrar ölkəsi idilər. Bəzi faydalı qazıntıları da vardır. Bu ölkələr özünəməxsus Şərq mədəniyyəti və mentaliteti nəticəsində yüksək nəticələr əldə etmişlər. Beynəlxalq təşkilatların hesablamalarına görə gənclərin intelektual səviyyəsi Sinqapurda, Cənubi Koreyada, Yaponiyada və Honkonqda ən yüksəkdir. Cənub Şərqi Asiya YSÖ-dən fərqli olaraq Latın Amerikasının YSÖ – Argentina, Braziliya, Meksika və Çili daha zəngin faydalı qazıntılara malikdirlər. Burada dəmir filizi, əlvan metallar, uran, boksitlər, kömür, neft, təbii qaz, qızıl, almaz və s. çıxarılır. Asiya və Latın Amerikasının YSÖ modelləri arasındakı özünə məxsus fərqləndirici amillər həlledici rola malikdirlər. Bu modellərin mahiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir: 175 Birinci modeldə milli iqtisadiyyatın inkişafında əsasən xarici bazara, ixracata üstünlük verirlər. İkinci modeldə isə xaricdən alınan məhsulları əvəz edən məhsul istehsalının artmasını nəzərdə tuturlar. Birinci model ilə keçən əsrin axırlarında ABŞ, II Dünya müharibəsindən sonra Qərbi Avropa ölkələri, Yaponiya və nəhayət Asiyanın YSÖ irəliləmişlər. İkinci model isə əsasən Latın Amerikasının YSÖ-nə xasdır. Dünya təcrübəsindən məlumdur ki, xaricdən alınan məhsulların əvəz edilməsi üçün istehsalın təşkili strategiyası bəzi İEOÖ-in iqtisadi tərəqqisində böyük rol oynamışdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|