Ə. M. BƏDƏlov a. M. AĞAyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
156 Avropa ölkələri və keçmiş Sovet İttifaqının sosial quruluşunda köklü dəyişikliklər baş vermişdir. 5. İqtisadi inteqrasiyanın obyektiv əsasları və mərhələləri Milli təsərrüfatların iqtisadi əlaqələrinin və əmək bölgüsünün inkişafında inteqrasiya obyektiv zəruri bir prosesdir.İnteqrasiya yolu ilə xarici iqtisadi mübadilədən tutmuş istehsal dairəsi də daxil olmaqla milli təsərrüfatların yaxından qovuşması ilə ərazilər üzrə təsərrüfat proseslərinin əmələ gəlməsinə imkan yaranır. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya ərazi üzrə yaranır və bir neçə formada təzahür edir. Inkişaf etmiş sənaye ölkələrində bu proses dövlətlərarası və mikro səviyyədə olan müəssələrarası səviyyədə yaranır. 1.İqtisadi inteqrasiyanın ən sadə forması “azad ticarət zonası” hesab olunur. 2.İqtisadi inteqrasiyanın ikinci forması “gömrük ittifaqı” hesab olunur. 3.İqtisadi inteqrasiyanın üçüncü nisbətən mürəkkəb forması olan “ümumi bazar” yaranır. 4.Dövlətlərarası iqtisadi inteqrasiyanın daha mürəkkəb forması olan “İqtisadi və valyuta ittifaqı” yuxarıdakı formaların 157 bütün cəhətlərilə yanaşı ümumi iqtisadi və valyuta-maliyyə siyasətinə keçirilməsini nəzərdə tutur. Beynəlxalq inteqrasiyanın bu kimi sahələrinin gələcək inkişafı ola bilər ki, siyasi ittifaqlara da çevrilsin. İqtisadi inteqrasiya bu intaqrasiyaya daxil olan hər bir tərəf üçün aşağıdakı əlverişli şəraitləri yaradır: 1. İnteqrasiya əməkdaşlığı hər bir təsərrüfat subyektinə imkan verir ki, maliyyə, material, əmək, yeni texnologiya və bu kimi ehtiyatların inteqrasiya ərazisi çərçivəsində hərəkətinə şərait yaransın. 2. Ərazi çərçivəsində ölkələrin iqtisadi yaxınlaşması hər bir birliyin müəssisələrinin üçüncü ölkələrin müəssisələrinin rəqabətindən qorunmasına kömək edir. 3. İnteqrasiya əlaqələri onların iştirakçılarına imkan verir ki, daha zəruri sosial məsələləri həll edə bilsin. Beləliklə, dünya təsərrüfatında ayrı-ayrı ölkələrin milli təsərrüfatlarının yaxınlaşması və bir-birinə qovuşması prosesi vahid təsərrüfat orqanizmin yaranmasına yol açır ki, bu da inteqrasiya adlanır. İnteqrasiya təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşməsinin ən yüksək təzahür formasıdır. 6. Ümumdünya təsərrüfatının elementi kimi azad 158 iqtisadi zonalarının yaranması və mahiyyəti İqtisadi ədəbiyyatlarda azad iqtisadi zona və yaxud xüsusi iqtisadi zona çox hallarda eyni mənalarda işlədilir. Sadəcə ol araq xüsusi iqtisadi zonada iqtisadi fəaliyyətin bütün tərəfləri tənzim edilə bilmir. Azad iqtisadi zonada isə adından göründüyü kimi xalis, azad- sərbəst fəaliyyət nəzərdə tutulur. Xüsusi iqtisadi zona milli iqtisadi məkanın bir hissəsi olub, ölkənin ayrı-ayrı hissələrində tətbiq olunmayan xüsusi güzəşt və stimullar sisteminə əsaslanır. Deməli, xüsusi iqtisadi zona bu və ya digər dərəcədə xüsusiləşmiş coğrafi ərazidir. Xarici kapitalın cəlb edilməsi və ölkə daxilində iqtisadi proseslərin formalaşmasında, onun təsirindən başqa xüsusi iqtisadi zona yaradılması aşağıdakı səbəblərdən irəli gəlir: 1. Sənaye ixracına maraq yaratmaq və bunun əsasında valyuta vəsaitləri əldə etmək. 2. Məşğulluğun artmasına nail olmaq. 3. Həmin zonadan yeni təsərrüfatçılıq metodları təcrübəsini yaymaqda istifadə etmək. 4. Hər bir ölkə bütün hallarda öz iqtisadiyyatını xarici fəaliyyət üçün tam açıq elan etmək istəmir. 159 Xüsusi iqtisadi zona yaradılmasında Çinin və başqa dövlətlərin təcrübəsi əsasında aşağıdakı ümumi cəhətlərin zəruri olması əsas götürülür. 1. Əlverişli coğrafi vəziyyət; 2. Daha əlverişli infrastruktura olması; 3. İnfrastruktura ilə bağlı torpaq, su, enerji, müxtəlif xammal növləri, nəqliyyat şəbəkəsi , telekomunikasiya və s. 4. Əlverişli sosial infrastruktura, o cümlədən zəruri standart lara uyğun yaşayış binaları, uşaq baxçaları, məktəblər, xəstəxanalar, gündəlik tələbat mallarının təmini və s. 5. Nisbətən ucuz, lakin yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsi; 6. Yüksək maliyyə xidmətləri göstərilməsi və beynəlxalq maliyyə bazarı ilə əlaqə; 7. Avadanlıqların təmiri üzrə yüksək xidmət; 8. Vergiqoymada güzəşt və digər hüquqi normalar; 9. Ümumi siyasi sabitlik və s. 7. Dünya üzrə iqtisadi artımın mahiyyəti və dinamikası İqtisadi artım dedikdə müəyyən dövr ərzində istər milli istərsə də dünya miqyasında baş verən kəmiyyət və keyfiyyət 160 dəyişikliklərinin nəticəsi kimi məhsul istehsalı və xidmətlərin həcminin artması nəzərdə tutulur. İqtisadi artım anlayışının kəsb etdiyi məzmun barədə iqtisadçılar arasında fikir müxtəlifliyi mövcuddur. Belə ki, bir çox Amerika iqtisadçıları iddia edirlər ki, iqtisadi artım ardıcıl olaraq əhalinin gəlirlərinin artması deməkdir. Bir qismi göstərir ki, iqtisadi artım istehsalın genişləndirilməsi sürətini təmin edir. İqtisadi artımın nəticəsi isə əsasən öz əksini əmək məhsuldarlığının səviyyəsində, milli məhsulun artım sürətində,əhalinin tələbatının ödənilməsi dərəcəsi və həyat səviyyəsində tapır. Hər bir iqtisadi proses özünəməxsus ölçü xarakterinə malikdir. Cəmiyyət miqyasında iqtisadi artım ümummilli məhsulun yaxud ümumdaxili məhsulun həcmi ilə, eləcə də hər nəfərə düşən ümumdaxili məhsulun həcmi ilə müəyyən edilir.İqtisadi artım hər şeydən əvvəl: - əmək ehtiyatlarının kəmiyyəti və keyfiyyətindən; - əsas kapitalın həcmindən və tərkibinin yaxşılaşmasından; - istehsalın təşkilinin və texnologiyanın təkmilləşdirilməsindən; - təbii ehtiyatların kəmiyyət və keyfiyyətindən; - cəmiyyətdə sahibkarlıq fəaliyyətinin həcmi və s.-dən asılıdır. Məhz iqtisadi artım iqtisadi, siyasi, sosial amillərin qərşılıqlı əlaqələrinin nəticəsi kimi çıxış edir. Son onilliklərdə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|