E. M. Hacizadə T.Ə. Paşayev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
çalarlı davamlı izlər qoymuşdu. XX əsrin sonunda əldə edilən bənzərsiz siyasi nailiyyətAzərbaycanın müstəqillik faktoru, yeni geopolitik vəziyyət milli neft sənayemizin inkişaf etdirilməsində dönüş nöqtəsinə çevrildi. Ötən illərdə Xəzərdə kəşf olunan lakin işlənməsi müvəqqəti rentabelsiz hesab edilmiş nəhəng karbhidrogen ehtiyatlarına fərqli rakursda nəzərin artması kapi- tal dünyasında yeni təlatümlərə səbəb olaraq 1994-cü ildə neft aləmində «Əsrin müqaviləsi» kimi şöhrət tapan «Azəri-Çıraq» və «Günəşli» dəniz neft strukturlarının birgə işlənməsi üzrə beynəlxalq müqavilənin imzalanması hadisəsi ilə nəticələndi. İndi artmaqda olan müvafiq beynəlxalq neft kontraktlarının, buradakı iştirakçı dövlət və şirkətlərin sayı uzun bir siyahını xatırladır. Ölkəyə çox milyardlı investisiya axını hər il armaqda davam edir. «Şahdəniz» yatağında nəhəng qaz ehtiyatlarının aşkarlanması isə daha böyük əks-səda doğururaraq dövlətin neft-qaz strategiyasına növbəti konturlar gətirmiş, iqtisadi təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsində yeni mühüm amilə çevrilmişdir. İndi neftin nəqli prosesləri ilə həmahəng daha strateji, samballı layihələrin reallaşması məqamı gəlmişdir. Bakı-Ceyhan Əsas Neft, Xəzəraşırı qaz ixrac kəmərlərinin gerçəkləşəcək inşaasının üfüqləri uzaqda deyildir. Bütün bunlar isə heç də respublikada neft və qaz sənayesinin əhatə edən işlərin sona yetməsi təəsürratını doğurmamalıdır. Quru sahələrində və dənizdə ehtimal olunan çeşidli yataqların kəşfi imkanları gündəlikdən çıxmamış, həm də eyni zamanda hər iki müstəvidə əzəli istismar olunan laylarda iqtisadiyyatı gücləndirəcək toplumda xeyli ehtiyat qalmışdır. Bununla belə neftdən əldə ediləcək gəlirin rasional bölgüsü, onun təkrar istehsala yönəldilməsi, yeni istehsal-xidmət sahələrinin açılının genişləndirilməsi, digər bu kimi texniki-iqtisadi, təşkilatı xarakterli məsələlər aktual səviyyə daşımaqdadır. Elə bu strateji aspektdə müasir neft iqtisadiyyatımızın inkişafı sahədə yeni bazar mexanizmlərinin formalaşmasını diktə edir. Bütün 7 bunlar isə əsaslı dərəcədə neft-qaz sektorunda başlanan iqtisadi islhatlar prosesinin ardıcıl davam etdirilməsindən, təkmilləşdirilməsi və dərinləşdirilməsindən asılıdır. Yeni yataqların işlənməsində Qərbin innovasion-texniki, qabaqcıl iqtisadi nəaliyyətləri əsas götürülsə də, köhnə istismar sahələrində idarəetməyə, hasilat-istehsal prosesinə yanaşmada totalitar iqtisadiyyatın direktiv inzibati metodları müəyyən nisbətdə nəzərə çarpmaqdadır. Şübhəsiz ki, bu strategiyada müəyyən solçu qüvvələrin müvafiq normativ-hüquqi bazanın möhkəmləndirilməməsini ləngitmək, iqtisadiyyatı daha çox dövlətin əlində saxlamaq meylləri, islahatçı təşəbbüskarlığın yetərli qiymətləndirilməsi, daxili maliyyə resurslarının azlığı, təcrübə kasadlığı, konservatizm, risq və sair obyektiv və subyektiv amillər öz təsirini göstərir. Lakin qlobal axın, inteqrasiya prosesləri, hadisələrin dinamikliyi radikal olmasa da, sahədə islahatların dərinləşməsini kəskinliyi ilə qarşıya qoyur. Məhz bu cəhətləri nəzərə alan müəlliflər mövcud mon- qrafiyada neft-qaz sənayesində yeni bazar mexanizmlərinin formalaşdırılması istiqamətində müvafiq araşdırmalar, təhlil işi apararaq kompleksdə islahatların dərinləşməsi və təkmilləşdirilməsinə uyğun gələn nəticələrin əldə olunmasına səy etmiş, sahənin inkişafına təkan verəcək üstün iqtisadi təsir və tətbiq vasitələrinin müəyyənləşdirilməsinə cəhdlər göstərmişlər. Neft-qaz sənayesinin mövcud potensialının yeni reallıqlar baxımından qiymətləndirilməsi, inteqrasiya, struktur islahatları, mütərəqqi idarəetmə formalarının tətbiqi qaz sek- trunun mobil vahid qurum altında birləşməsi, sahədə lisenziya və kontrakt sisteminin genişləndirilməsi, neftqazçıxarma müəssisələrinin yeni bazar subyektinə çevrilməsi, neft-qaz sənayesində fiskal tələblər, amortizasiya, vergi, investisiya özəlləşdirmə strategiyasının prinsipial cəhətləri və sair bu kimi iqtisadi alət və mexanizmlərinin işlənib hazırlanması təhlil obyekti seçilmişdir. Müəlliflər səmimiyyətlə etiraf edirlər ki, respublikamızda 8 neft-qaz sənayesinin inkişafının indiki mərhələsini əhatə edən tədqiqatlar yeni vüsət almış, sahədə bazar quruculuğu prosesi, səmərəliliyin artırılması bir çox dəyərli elmi əsərlərdə əksini tapmışdır. Böyük alim, akademik A.X.Mirzəcanzadə milli neft- qaz sənayemizin dirçəlişini yeni reallıq konteksində təcəssüm etdirən konseptual fikir müəlliflərindən ilki olmuşdur. Onun son illərdəki axtarış, elmi-tədqiqat işləri bu istiqamətdə ən məhsuldar və keyfiyyətli əsərlər siyahısının önündə gedir. Azərbaycanın neftçi, iqtisadçı alimlərinin nəzərdən keçirilən sahədəki elmi töhfələrini qədərincə qiymətləndirən müəlliflər mövcud tədqiqat işində məhz üstün meyarlara, müvafiq ideal- lara və ideyalara istinad edərək neft-qaz sənayesində yeni bazar mexanizmlərinin formalaşdırılması istiqamətində araşdırma- larını bəzi nəzəri-metodoloji baxışları ilə bir daha zənginləşdirməyi məqsədlərindən biri hesab edirlər. Keçid iqtisadiyyatının obyektiv reallıqlarında ifadə tapan respublika neft-qaz sənayesinin inkişaf templərinin yüksəlişi islahatlar prosesinin inamlı addımları ilə müşayiət olun- maqdadır. Sahədə yeni istehsal münasibətlərinin qurulması, iqtisadi artımı təmin edən qabaqcıl bazar mexanizmlərinin tətbiqi isə bu prosesə yeni impuls gətirərək davamlı iqtisadi inkişafın təminatçısı olacaqdır. 3 fəsildən ibarət monoqrafiyada-neft-qaz sənayesinin müasir vəziyyəti və onun dayanıqlı inkişafının təmin edilməsinin iqtisadi aspektlərini əhatə edən I və II fəsil i.e.n. E.M.Hacızadənin, Neft müqavilələrində tətbiq edilən fiskal- vergi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi problemlərinə həsr olunmuş III fəsil isə T.Ə.Paşayevin elmi axtarışlarının məhsuludur. Giriş və nəticə və təkliflər hissəsi müəlliflərin birgə tədqiqatının ümumi yekununu əks etdirir. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının İqtisadiyyat İnstit- tunun Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunan kitab elmi-nəzəri, metodik məramları ifadə edərək, neft-qaz sənayesində çalışan 9 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|