E. M. Hacizadə T.Ə. Paşayev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ЗАКЛЮЧЕНИЕ
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
- Elşən Mahmud oqlu Hacızadə 191 Tanrıverdi Əhməd oğlu Paşayev
- ISTIQAMƏTLƏRI (monoqrafiya) Nəşrin redaktoru
- «QALP-POLİQRAF»
praktika ABŞ-da köhnə yataqların işlənməsində də sınaqdan çıxmış və indi də səmərəli tətbiq olunmaqdadır. Neft-qaz sənayesində təşkilatı-idarəetmə problemlərinin həlli ilk növbədə, ardıcıl struktur islahatlarının aparılmasını tələb edir. Neft və qazın hasilatı, emalı və satışını hazırda Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti həyata keşirsə də, bütün enerji daşıyıçıları ilə bağlı qurumların gələcəkdə vahid Yanacaq- Energetika Nazirliyi adı altında birləşməsi qaçılmazdır. Belə statusa malik təşkilat paralel funksiyaları yerinə yetirən strukturlardan azad olmaqla, daha səmərəli fəaliyyət göstərər, həcminin bütün kompleksə xas olan borclar probleminin həllinə xeyli mülayimlik gətirə bilər. Struktur islaahatları ilə yanaşı kompleksdə həm də səmərəli idarəetmə mexanizmi formalaşdırılmalıdır. Burada idarəetmə qərarlarının hazırlanması, işlənməsi, informasiya mübadiləsi qaydalarının əks etdirən alqoritmlər hazırlanmalı, əməyin elmi təşkilinə, üfti münasibətlərin qurulmasına, proqramlılıq prinsiplərinə üstünlük verilməli, bazar qaydalarına uyğun, ayrı-ayrı istiqaməylərdə səmərəli idarəetməni həyata keçirən menecerlər hazırmalıdır. Azərbaycan xarici neft şirkətləri ilə müvafiq dəniz blokunun (yatağının) kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsünə dair bağladığı müqavilələrdə fiskal, o cümlədən vergiqoyma şərtlərinə dair müddəalar ən əhəmiyyətli məsələlərdəndir. Belə ki, gəlirlərin bölüşdürülməsi və onun nəticələri daha çox ölkədə mövcud olan fiskal, vergi mexanizmlərindən asılıdır. Bağlanmış kontraktlara görə podratçılar, onların ortaq şirkətləri, əməliyyat şirkəti və subpodratçılardan anacaq mənfəət vergisi tutulur. Bu sazişlə həm də ikiqat vergi haqqında müqavilələrə uyğun olaraq vergilərə güzəştlər qoyulması təmin edilir. Hazırda respublikamızın neft-qaz yataqlarının işlənməsində xarici şirkətlərin iştirakı transfert qiymətlətinin, həmçinin neftlə məşğul olan şirkətlərə qoyulan diferensial 181 vergi rejimlərindən doğan stimullara diqqətin daha da artırılmasının tələb edir. Bu baxımdan xarici şirkətin bölüşdürdüyü risq və gəliri, həmçinin onların qarşılıqlı mənafelərini optimal nəzərə almalıdır. Neft-qaz hasilatı sahəsində fiskal rejimlər vergilərin cari ildə daxil olmasına, respublikamız üçün risqin azalmasına, vergi yükünün azalmasına səmtlənməlidir. Bundan ötrü net kontraktlarının sabitliyi və dayanıqlığı üçün fiskal alətlərinin müxtəlif formalarından istifadə edilməli, neft layihələrinin ilk növbədə gəlir vergisinə cəlb edilməsi təmin edilməli, vergi daxilolmalarında idxal rüsumlarına üstünlük vermək lazımdır. İnvestorların marağının artırmaq üçün minimal idxal tarifi müəyyən edilməli, neft layihəsinə royalti (mədən vergisi) əsas rol oynamalıdır. Neft-qaz hasilatına vergiqoyma ən vacib məqamlardan biri-ölkə qanunvericiliyində bağlanmış müqavilələr çərçivəsində xarici şirkətlərə vergi güzəştləri müəyyən edərkən dünya praktikasında qəbul edilən xüsusi meyarlara əsaslanmaqdadır. Belə ki, neft resursunun sahibi kimi çıxış edən hpkümət royaltinin, həm də vergilərin həcmini müəyyən etməkdə müstəsna hüquqlara malik olur. Təbii ki, söhbət güzəştlərdən gedirsə, bunu ancaq gəlir vergisində aid etmək olar. Tədqiqat işində konkret olaraq, islahatların yeni mərhələsində ssəmərəli bazar mexanizmlərinin neft-qaz sənayesində tətbiqini əsaslandıran aşağıdakı nəticələrə nail olunmuşdur: neft-qaz sənayesinin müasir vəziyyəti, inkişaf meylləri, mövcud infrastrukturun və ehtiyatlar potensialının qiymətləndirilməsi yeni reallıqlar kontekstində tətbiq edilmişdir; inteqrasion proseslər, dünya neft bazarı, qiymət tendensiyası, istehsalçı ölkələrdə energetik siyasət və postneft strategiyası əlahiddə fraqmentlər üzrə ümumi 182 planda təthlil edilərək respublika neft-qaz sənayesinin inkişaf perspektivinə uyğun gələ bilən örnək və tövsiyyələr göstərilmişdir; xarici neft şirkətləri ilə bağlanan kontraktların milli iqtisadiyyatın dirçəlişində əhəmiyyəti, respublikada neft bazasının inkişafında rolu göstərilmişdir; neft-qaz sənayesində struktur islahatlarının aparılması əsaslandırılmış, idarəetmədə üstün iqtisadi metodlardan istifadə olunması təklifləri verilmişdir; qaz sektorundakı səmərəliliyin artırılması, resurslardan rasional istifadənin prioretet cəhətləri araşdırılmışdır; neft-qaz çıxarma müəssisələrinin yeni bazar subyektinə çevrilməsi istiqamətində yaxın və orta perspektiv üçün optimal statusun formalaşması təklifləri verilmişdir. amortizasion prosesdə mütərəqqi metodların mahiyyəti açıqlanmış və tətbiqinin genişləndirilməsi tövsiyə olunmuşdur; Milli neft biznesində yeni kontrakt formalarının, lisensiya və konsensiya üsallarının tətbiqi üçün normativ bazanın genişlənməsi zərürəti əsaslandırılmışdır; meft-qaz sənayesində fiskal vergi siyasəti və ondan irəli gələn nəticəvi prosedurlar, investision prosesi və riskləri mülayimləşdirən mexanizmlərin prinsipləri araşdırmışdır; Xəzərin Azərbaycan sektorunda bağlanmış neft kontraktlarınca mənfəət vergisinin tutulması, uçotu, vergi bəyannamələrinin tərtibi, xarici sübpodratçılarla vergi qoyulması və digər fiskal məsələyə tədqiq edilmişdir; 183 ЗАКЛЮЧЕНИЕ В Азербайджане углеводородные нефтегазовые ресурсы, представляющие собой главное достояние стра- ны, по-прежнему остаются важнейшим фактором эконо- мического развития, но теперь уже на качественно новом уровне. Возможности, создаваемые новыми экономиче- скими условиями либеральной рыночной экономикой по- буждают отечественную науку к поиску путей максималь- но-эффективного, рационального использования этих бо- гатств в соответствии с национальными интересами. Авто- ры настоящего исследования, ставя задачу выявления пу- тей рационального использования этого стратегического сырья и его промышленного потенциала, осуществили анализ направлений формирования рыночных механизмов в нефтегазовом секторе, сделав упор в первую очередь на создание нормативно-правовой базы, которая обеспечит углубление реформ в отрасли. На основе изучения, применения эффективных ры- ночных механизмов к нефтегазовой промышленности на новом этапе реформ в работе сделаны нижеследующие вы- воды: современное состояние, тенденции развития, суще- ствующая инфраструктура и потенциал нефтегазо- вой промышленности рассмотрены в свете новых реалий; проанализированы в общем плане, но по отдельным фрагментам интеграционные процессы, мировой нефтяной рынок, ценовые тенденции, энергетиче- ская политика и постнефтяная стратегия стран- производителей, отобраны и представлены подкре- пленные конкретными примерами рекомендации по перспективам развития нефтегазовой промышлен- ности; 184 показано значение контрактов с зарубежными неф- тяными компаниями для развития в республике нефтяного бизнеса и возрождения национальной экономики; обоснованы структурные реформы в нефтегазовой промышленности, выдвинуты предложения по ис- пользованию энергетических рычагов в управле- нии; исследованы вопросы повышения эффективности производства и рационального использования ре- сурсов в газовом секторе; выдвинуты предположения по формированию оп- тимального статуса нефтегазодобывающих пред- приятий при их превращении в субъектов рынка на ближню и среднюю переспективы; раскрыта суть прогрессивных методов в амортиза- ции, рекомендовано расширить их применение. 185 RESUME The monograph by E.M.Hajizadeh and T.A.Pashayev «Way of formation of the new market mechanisms in the oil&gas industry» is dedicated to the actual subject of eco- nomic reforms initiated in the native oil industry as well as to the formation processes of the new market institutions. The topicality of the subject is also confirmed by the fact that the authors have for the time analysed the modern state, develop- ment tendencies and economic aspects of sustainable develop- ment of the oil&gas industry in Azerbaijan from the point of view of the modern market reguirements. They have also ana- lysed problems related to taxation system improvement and the role of the tax mechanisms in increasing of production, and they arrived at appropriate conclusions. The monograph ad- vanced to the front the new realities that arose as a result of deepening and improving of the reforms, it substantiated the necessity for structural changes in total and implementation of the management systems. The monograph talks on the issues of restructuring depreciation in compliance with financial- taxation strategy principles and their adaptation to the interna- tional standards. On the basis of application of efficient market mecha- nisms to the oil&gas industy on the stage of the reforms the monograph makes the following conclusions: modern conditions, development tendencies, existing infrastructure and oil & gas industry potentials are viewed in the light of the new reality; it analysed in general and in particular fragments the integration processes, world oil market, pricing ten- dencies, energy policy and post-oil strategy of pro- ducing countries; the recommendations on oil & gas industry development prospects have been made and supplied with concrete examples; 186 importance of the contracts with foreign oil capitals and development of oil business in the Republic for national economy rebirth; substantiated the structural rerorms in the oil&gas in- dustry, proposals on usage of energy instruments in management have been made; the qyestions of efficiency increase in gas sector as well as acquired features of rational usage of re- sources have been inquired into. 187 İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 1.Абалкин Л.И. «Политическая экономия и экономическая политика». М.: 1970. 2.Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin qanun və qərarlar toplusu. Bakı. 1991-2000. 3.Səfərov Q.Ə., Məmədova M.B., Abdullayeva R.İ. Neftqazçıxarmada «zərərsizlik nöqtəsi»nə müvafiq istehsal həcminin təyini. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı. 2000. №3. 4.Azərbaycan RespublikasınınVergi Məcəlləsi. Azərbaycan qəzeti 07.09.2000. 5.Azərbaycan Statistik göstəriciləri 2000 il. Baki 2000. 6.Azərbaycan qəzeti 21.09. 1994, 15.09.1995, 07.06.1996, 17.01.1997, 23.01. 1997. 7.Алиев Б.Ш. «Выбор площадей для шахтной разработки нефтяных месторождений». Баку. 1979. 8.Алияров С.С. «Нефтяные монополии в Азербайджане в период первой мировой войны». Баку.1974. 9.Алле М. Современная экономическая наука. THE SIS. М: Наука. 1994. 10.Андреев А.Ф., Дунаев В.Ф. Основы проектного анализа в нефтяной и газовой промышленности. М: АОЗТ «ОЛИТА» 1997. 11.Атакишиев М.А. Экономическая эффективность рацио- нального использования производственных мощностей в бурении. М: «Нефть и газ». 1997. 12.Atakişiyev M.A. Qazımada istehsal potensialından səmərəli istifadə problemləri. Bakı. 1998. 13.Бройде И.М. «Финансы нефтяной и газовой промыш- ленности». M: Издательство Недра. 1960. 14.Vergilər haqqında (ərh və normativ aktlar) «Qanun» nəriyyatı, Bakı 1998 15.«Вопросы Экономики» №5, 1998 16.Гурбанов Г.Г., Гаджизаде Н.А., Керимов К.С. 188 «Некоторые аспекты управления нефтяной промышленности в современных условиях». Баку. Элм. 2000. 17.«Геолого-разведочные работы в Азербайджане». Ба- ку.1983 г. 18.Голуба. А, Струкова Е. Экономика природных ресурсов. М.: Аспект-Прес-1998. 19. Гужновский Л.П., Казаков С.Е. Планирование добычи нефти и подготовки запасов. М: Недра.1984. 20.Quliyev S.M., Nəzərova R.H. «Azərbaycanda neft quyuları qazılması tarixindən». Bakı. 1962. 21.Dirçəliş XXI əsr. Yanvar-fevral 19-20, 1999. 22.Друкер П.Ф. Управление в период крупных перемен. №4. Truman Tflley Books.1995. 23.Дэниел Ергин «Добыча» Всемирная история борьбы за нефть, деньги и власть. М.: Издательство «Денево». 1999. 24.Ефимов А.В. «Налогообложение в нефтяной отрасли. М.: ПАИМС. 1999. 25.Ермилов О.М., Миловидов К.Н. и др. «Стратегия разви- тия нефтегазовых компаний». М.: Наука. 1998. 26.Əliyev H.Ə. «Azərbaycan nefti dünya siyasətində». Bakı- 1997. 27.Əliyev H.Ə. «Qayıdış» Bakı. 1997. 28.Губкин И.М. «Учение о нефти». М.: СССР. 1937. 29.Кудинов Э.С. Экономические проблемы развития топ- ливно-энергетического комплекса Российской Федерации. М: Недра. 1996. 30.Заверкин Н.М. «Фонды экономического стимулирова- ния». М.: 1976. 31.Майкл Альберт, Франклин Хедойли. Основы менедж- мента. М.: Дело. 1995. 32.Минцберг «суть руководящий работы» NY Harres & Paw Publishers, 1983. 33.Мирзаджанзаде А.Х., Султанов Ч.А. Диакоптика про- 189 цессов нефтеотдачи пластов. Баку. 1995. 34.Мирзаджанзаде А.Х., Шахвердиев А. Динамические процессы нефтегазодобычи. М.: Наука. 1997. 35.Мирзаджанзаде А.Х., Юсифзаде Х.Б. и др. Современное состояние, прогнозная оценка уровней добычи. 1995-1997 г. Баку. 1995. 36.Мирзаджанзаде А.Х., Алиев Н.А., Юсифзаде Х.Б., Са- лаватов Т.Ш., Шейдаев А.Ч. Фраменты разработки мор- ских нефтегазовых месторождений. Баку. Элм. 1997. 37.Мирзаджанзаде А.Х., Султанов Ч.А. Этюды нефтяной концепции Азербайджана. Баку. 1994. 38.Mirzəcanzadə A.X. Neft və qaz yataqlarının işlənməsi və istismarının nəzəri əsasları. Bakı. 1960. 39.А.Х.Мирзаджанзаде. «Этюды о гуманитаризации обра- зования». Баку. Азернешр. 1993. 40.А.Х.Мирзаджанзаде, М.М.Хасанов, Р.Н.Бахтизин. «Этюды о моделировании сложных систем нефтедобычи». Уфа. 1999. 41.Lenin V.İ. Əsərləri. 3-cü cild. Bakı. Elm. 1968. 42.Nəsibli N. «Azərbaycan geopolitikası və neft». Bakı. 2000. 43.Nəbiyev N. «İqtisadiyyat, cəmiyyət və ekoloji mühit». Bakı. 2000. 44.Nemətzadə S. «Balaxanıneft dünən və bu gün». Bakı. Yazıçı. 1998. 45.Оруджев С.А. Газовая промышленность по пути про- гресса. Баку. 1976. 46.Пиндаук Р., Рубинферт Д. Микроэкономика. М.: Эко- номика. 1992. 47.Rüstəmov R.İ. Neft müqavilələri ilə əlaqədar Dövlət Neft Şirkətinin yenidən təşkili və inkişaf konsepsiyası. «Azərbaycan neft təsərrüfatı». 1996. №9. 48.Рэдхед К. И др. Управление финансовыми рисками. М: ИНФРА. 1991. 49. Сендж П.М. Пятая дисциплина-искуство и практика в 190 деятельности обучающнося организации NY: Donbbeday / currency 1990. 50.Сафаров Г. и др. Алгоритм расчета капитальных вложе- ний при проектировании разработки нефтяных месторож- дений. «Azərbaycan neft təsərrüfatı». 1996. №10-11. 51.Səmədzadə Z.Ə. «Azərbaycan SSR-də əmək məhsuldarlığı və əhalinin məşğuliyyətinin sahə quruluşu». Bakı 1973. 52.Səmədzadə Z.Ə. «Структура и эффективность общест- венного производства». Баку.1980. 53.Соколов В.А. «Нефть». М: Недра. 1970. 54.Сафаров Г. Экономические проблемы эффективности производства в нефтегазодобыче и методы их решения. Баку. Элм. 1997. 55. «Xalq» qəzeti, 21.09.1999, 24.10.2000, 22.09.1999, 17.12.1996, 12.08.1997. 56.Hacızadə E.M. Azərbaycanda quruda neftqazçıxarma sənayesinin inkişaf mərhələləri. Bakı. AzETETİİ. 1995. 57.Hacızadə E.M. Neftqazçıxarma sənayesində xarici inves- tisiyaların cəlb edilməsi və milli sahibkarlığın inkişafı problemləri. Bakı. AzETETİİ. 1996. 58.Hacızadə E.M. Quruda neftqazçıxarma sənayesində qiymət problemi. «İqtisadi nəzəriyyə və praktika». Bakı. 1997. №3-4. 59.Hacızadə E.M. «Energetik kompleks yeni islahatlar ərəfəsində». Bakı. Elm. 2000. 60.Хоер В. Как делать бизнес в Европе. М. «Прогресс». 1990. 61.Юзбашева Г.З. Структурная перестройка экономики Азербаджана на современном этапе. Баку. 1997. 62.«Экономика нефтяной и газовой промышленности». М: 1983. Elşən Mahmud oqlu Hacızadə 191 Tanrıverdi Əhməd oğlu Paşayev NEFT-QAZ SƏNAYESINDƏ YENI BAZAR MEXANIZMININ FORMALAŞDIRILMASI ISTIQAMƏTLƏRI (monoqrafiya) Nəşrin redaktoru Şirindil Alışanov Kompütür tərtibçisi Rəşad Əsgəroğlu Kompütürdə yığdı Azadə İmanova «QALP-POLİQRAF» 192 Nəşriyyat-Poliqrafiya Korporasiyanın prezidenti Qoşqar Qarayev Bədii redaktoru İlham İsmayılov Texniki redaktoru Akif Dənzizadə Korrektoru Bətul Eyvazlı Çapa məsul Anar Abdullayev Yığılmağa verilmiş 05.09.2000 Çapa imzalanmışdır 25.12.2000 Kağız Format 84 x 108 1 / 32 Mətbəə kağızı №1 Fiziki cap vərəqi 12,5 Tirajı 300 Sifariş 44 Kitab «QALP-POLİQRAF» Nəşriyyat-Poliqrafiya Korporasiyasında çap olunmuşdur 370025. Bakı şəhəri, N. Rəfiyev küçəsi, 24 Tel: 902757, 937255,98955 193 Document Outline
Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|