E. M. Hacizadə

 
 
 
fundamental elmin müdafiəsi, ümumi elmi-texniki, innovasion siyasətin aparılması; 
 
ekoloji funksiya [97, 108]. 
Müasir Qərb iqtisadi təfəkkürü nəzəriyyəsində keçid iqtisadiyyatı  mərhələsinin 
qaçılmazlığına və mövcudluğuna da yer verir. Keçid mərhələləri prinsipcə həmişə özünü neqativ 
özəlliklərdə büruzə verir. İqtisadi qanunların kortəbii fəaliyyəti şəraitində təsərrüfatın plansızlığı 
nizamsızlığa, ictimai əmək bölgüsünün proporsionallığına pozucu təsir edir. Tələb və  təklif 
arasında uyğunsuzluq yaranaraq dərinləşir. Belə gerçəkliklər orbitində olan dövlətin, millətin, 
ictimaiyyatin halı məmnunluq doğurmur. Keçid iqtisadiyyatı ölkələrində sosial siyasət aparılan 
sosia
dürüst siyahısının tərtibi. Müvafiq 
əftiş və nəzarəti həyata keçirirlər. Belə 
; 
nın artırılmasını; 
 nail olunmanı; 
illiyinin əldə edilməsini; 
asiyalara girişin yüksəldilməsini və yeni peşələrə yiyələnmə 
ılığının təminatınının 
i [134]. 
l islahatlar vasitəsi ilə reallaşır. Bu islahatlar üstün konservativ meyarlar və  həm də yeni 
yaranışlar üzərində  təşəkkül tapır. Transformasiya mərhələsindən keçən dövlətləri üçün labüd 
sosial islahatların əsas elementlərini aşağıdakılar səciyyələndirir: 
•
 
dəqiq anlamlı olaraq iştimai nəzarətin  şəffaflıq meyarları  əsasında yoxsul əhali 
təbəqəsinə ünvanlı maliyyə yardımı edilməsi sisteminə keçid. Ünvanlı maliyyə sosial 
çətinliklər keçirən təbəqənin marketinqinin qurulası  və  dəqiq ünvanlıq  əsasında 
yardımın gerçəkləşməsini hədəf seçir; 
•
 
qanunvericilikdə «yoxsul», «sosial müdafiə olunmayan vətəndaş», «yoxsulluq həddi» 
kateqoriyaların tətbiqi. Bu kateqoriyalar yaş  həddi, cari gəlir, məşğulluq, yaşayış 
mənzil təminatlılığı, qohumlar və  qəyyumların mövcudluğu, himayəsində olanlar, 
əmanətlərin akkumlyativ həcmi, professional hazırlıq səviyyəsi, sərbəst iş tapma 
imkanı, daşınmaz əmlaka və torpağa sahiblik indikatorlarını əhatə edir. Sosial müdafiə 
olunmama indeksi nəzərdə tutulan hər bir komponentin müvafiq metodika ilə 
hesablanmasını şərtləndirir. Ünvan təminatlı əhali siyahısında vətəndaşın ümumi gəliri 
BMT-nin yoxsulluq həddi meyarlarından ən azı 50% yüksək olmalıdır; 
•
 
dövlət yardımı alan əhali kateqoriyasının 
informasiya mətbuatda nəşr edilir və ya ictimai auditlə yerli icrayyə orqanlarının 
sərəncamına verilir. Onlar proses üzrə daimi monitorinq təşkil edir və  hər rüb 
korrektələr aparır. Yuxarı orqanlar isə müvafiq t
quruluş öz növbəsində müxtəlif dövlət proqramlarının dublikasiyasını  təcrid edir və 
sosial sistemin admistrativ xərclərini gödəldir; 
•
 
subsidiyaların real xərclərə uyğunluğunun təminatı. Subsidiya siyasətinidə ödənişləri 
real xərclər kateqoriyasının optimal uzlaşdırılması əsas götürülür. 
Beləliklə sosial siyasət  ədalətli vətəndaş  cəmiyyətini, rifahi yüksələişləri kommulyativ 
birləşdirərək özünün imperativləri ilə çıxış edir. 
Sosial bazar funksionallığını hədəf seçən ölkələrdə sosial siyasət özünün başlıca məqsədləri 
geniş həlqədə ehtiva edir. Bu imperativlər aşağıdakı düzümdə formalaşdırılır: 
⇪
 
dövləti gəlirlərin, büdcəvi vəsaitlərinin optimal və  ədalətli təkrar bölgüsününün 
reallaşdırılması; 
⇪
 
 vətəndaşların təhsil hüquqların gerçəkləşməsi şəraitinin yüksəldilməsini; 
bii xidmətin keyfiyyətinin və real səhi
⇪
 
ti
yyə yardımının artırılmasını; 
⇪
 
aztəminatlı əhalinin mənzil-kommunal və nəqliyyat sferasında imtiyazlılıq hüquqlarının 
təmin olunmasını; 
⇪
 
sivilizasion irsin qorunmasını, mədəni potensialın inkişaf etdirilməsini
⇪
 
tibii xidmətin keyfiyyətinin və real səhiyyə yardımı
⇪
 
bədən tərbiyyəsi və idman və kütləfi inkişafına
⇪
 
sosial infrastrukturun keyfiyyət təkm
⇪
 
əhalinin imkanlı inform
proqramlarının hazırlanmasını 
⇪
 
sosial təminatlar sfırasında mütəmmadi maliyyə dayanaql
artırılmasını; 
⇪
 
əhalinin sosial müdafiəsində ünvanlılıq institutunun möhkəmləndirilməsin
 
 
 
117

---

 
 
6.5. Gəlirlər funksional bölgüsü 
 
Bazar iqtisadiyyatı əhalinin müxtəlif təbəqələri arasında gəlirlərin bölgüsündə əhəmiyyətli 
qeyri-bərabərliyə yol verir. Elə bu məqsədlə də dövlət apardığı müvafiq sosial siyasətlə müvafiq 
bölgü prosesinə mülayimlik gətirir. 
Əhalinin gəlirləri müəyyən zaman kəsiyində alınmış  və ya ev təsərrüfatında istehsal 
olunmuş
 
material rifah və pul vəsaitlərini əks etdirir. Əhalinin istehlak səviyyəsi birbaşa gəlirlər 
ölçülərinə müqabildir və bu reallıq gəlirlər mahiyyətini səciyyələndirən başlıca funsionallığı 
xarakterizə edir. 
Gəlirlər pul və natural formada təsnifləndirilir: 
Əhalinin pul gəlirləri  əmək haqqları, sahibkar mənfətini, təqayüd, müvainət, dividend və 
toplum
nem
t
üm
g
n
ç
sı mərhələsində 
budc
m
ba
t
olundu
c
. Onların bölgüsü isə 
əmlak
lə  sıx təmaslıdır.  İctimai həyatda gəlirlərin 
differ
qar
və sosial tərəfləri şərti və mücərrəd olaraq ayrılmışlar. 
kan verir ki, 
aras
  səmərəlilik və  bərabərlik arasındakı  əlaqəlik problemi ilə uzlaşır. 
ğırış edir. 
i quruluşun ideal 
 tədqiq edir. Normativ və 
münasib
ünü biruzə verir. 
i
l statusun birmənalı identifikasiyası  şəraitində daha real məntiqlidir. 
unun 
yni zamanda, həm də kapital mülkiyytçisi kimi çıxış etməsi ilə bağlanılır. 
Əhalinin məcmui gəlirləri müxtəlif mənbələrdən formalaşaraq ölçü və  tərkibindən asılı 
faizlər, renta, xidmət haqları, sığorta ödənişləri və sair bu kimi valyuta ifadəli gəlirlər 
undan ibarətdir. 
Natural gəlirlər isə öncə olaraq ev təsərrüfatında  şəxsi istehlak üçün hazırlanmış 
ətlərlə əhatə olunur. 
Gəlirlər həmçinin məcmui, nominal, real və  sərəncamda olan düzümdə  də müvafiq 
əsnifatdan keçir. Məcmui gəlirlər bütün mənbələrdən daxil olan natural və pul gəlirlərinin 
umi məbləğini,  nominal gəlirlər vergiqoyma və qiymətlər dəyişməsindən asılı olmayan pul 
əlirlərinin səviyyəsini,  real gəlirlər  pərakəndə satış qiymətlərini və tarif dəyişkənliklərini 
əzərə alan nominal gəlirləri, sərəncamda olan gəlirlər silsiləsi isə vergilər və digər ödənişləri 
ıxılmış nominal gəlirləri ifadə edir [67. 84]. 
Əhalinin gəlirlər məcmui istehsal, bölgü, təkrar bölgü və istifadə prizmasında əhatə olunur. 
Gəlirlərin bölgüsü istehsal faktorlarının sahiblərinin gəlirlərinin formalaşma
ərsəyə yetir. Nominal gəlirlərin fərdi bölgüsü təkrar bölgünün nəticəsi kimi qiymətləndirilir. Ailə 
əsindən keçərək adambaşına düşən gəlir onun struktur və ölçüləri fonunda dəyişmələrə 
əruz qalır. Real gəlirlərin ölçüləri həm də infilyasiya proseslərdən asılı olur. Təkrar bölgünün 
şlıca kanalı isə prosesin dövlət tənzimlənməsi ilə müəyənləşir. Vergi sistemi, dövlət 
rasfertləri, sosial təminat və sığorta şəbəkəsi müasir dövlətin gəlirlərin təkrar bölgüsünə səfərbər 
ğunu dəyərləndirir. 
Əhalinin gəlirlər toplumu, onun səviyyəsi, strukturu, əldə edilmə üsulu və differensasiyası 
əmiyyətin iqtisadi və sosial firavanlıq göstəricisi qismində çıxışda bulunur
 və sosial differensasiyanı təyin edən sosial-siyasi mahiyyət daşayır. 
Gəlirlərin bölgüsü resursların bölgüsü i
ensasiyası vasitəsi ilə resurslar bölgüsündə daldalanan qapalı qarşılıqlı rabitəliyə aydınlıq 
gəlir. 
Bütün iqtisadi proseslər təyin olunmuş sosial mühitdə cərəyan edir. Buna görə də ictimai 
şılıqlı əlaqənin iqtisadi 
Gəlirlərin bölgüsü kontekstində istehsal nəticələrinin paylaşmasının təhlili im
cəmiyyət «kim üçün» məsələsinin düzgün həllini tapa bilsin. 
Gəlirlərin bölgüsü sferasında dövlət tənzimlənməsinin tərəfdarları  və  əlehidarları 
ındakı  ənənəvi mübahisə
Bərabərlik probleminin qoyuluşu özü-özlüyündə normativ iqtisadi nəzəriyyəyə ça
Normativ iqtisadi nəzəriyyə müxtəlif dünyagörüşlü çevrədən ictima
modelinin şərhini məqsəd olaraq qarşıya çıxarır. 
Pozitiv iqtisadi nəzəriyyə isə mövcud olan münasibətlər sistemini
pozitiv nəzəriyyənin vahidliyi və  fərqliliyi daha böyük dairədə  bərabərlik və  səmərəlilik 
ətlərinə köklənmiş debatlarda öz
Gəlirlərin vətəndaşlar arasında funksional bölgüsü müzdlu əməyin və kapital sahibinin də 
ştirakçısı olduğu sosia
Müasir şəraitdə sosial statusun sərhədlərinin hesablanmasında çətinlik törədən faktor, muzdl
e
 
118

---