Ə. N. Quliyev azərbaycan-rusiya münasiBƏTLƏRİ tariXİNDƏN
XV ƏSRDƏ AZƏRBAYCAN-RUSİYA
Yüklə 399,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 3. XV ƏSRDƏ AZƏRBAYCAN-RUSİYA
ƏLAQƏLƏRİNİN QÜVVƏTLƏNMƏSİ XV əsrdə Moskva dövləti ilə Azərbaycan arasında, eləcə də Moskva dövləti ilə Zaqafqaziyanın başqa ölkələri arasında ticarət- iqtisadi və siyasi əlaqələr daha artıq möhkəmlənmiş oldu. Azərbay can Şirvanşahlar dövləti ilə rus dövləti arasındakı bu əlaqə xüsusilə inkişaf edirdi. Bu da Şirvan dövlətində təsərrüfat həyatının canlan ması, Rusiya ilə ticarət-iqtisadi əlaqəyə tələbatın artması və bu ölkə lərin ağır tatar-monqol zülmündən xilas olması nəticəsi idi. 13 Bu zaman rus xalqı tatar-monqol zülmkarlarına qarşı uzun və inadlı mübarizədən sonra ölkədəki feodal dağınıqlığını aradan qaldırmış və paytaxtı Moskvadan ibarət olan mərkəzləşdirilmiş qüdrətli dövlət yarada bilmişdi. Məlum olduğu kimi, Şirvanın ipək parçalarına Rusiya bazar larında geniş tələbat var idi. Qərbi Avropa səyyahları, tacirləri və diplomatlarının verdikləri məlumata görə Şirvanda «ən yaxşı ipək» istehsal edilir və əla keifiyyətli müxtəlif al-qumaş ipək parçalar toxu nurdu. Rusiya ilə genişlənən ticarət Azərbaycanda ipəkçiliyin inkişafına kömək edirdi. Bununla bərabər Azərbaycan dövlətləri də Rusiyadan gətirilən bir sıra mallara böyük ehtiyac hiss edirdilər. Bu dövrdə Azərbaycanın Xəzər dənizi və Volqa çayı vasitəsilə Rusiya ilə ticarəti xüsusi əhəmiyyət qazanmışdı. Qazan şəhərində hər il yarmarka açılır, buraya rus və şərq tacirləri gəlirdilər. Rus salnamələrində deyilir: «Həmin günlərdə» Qazana bütün rus torpaqlarından varlı tacirlər və uzaq ellərdən bir çox xaricilər yığışaraq. Rusiya ilə çox qiymətli mallarla alver edirdilər...»* 1 1465-ci ildə Şirvanşah Fərrux Yəsar öz elçisi Həsən bəyi Moskvanın böyük knyazı 111 İ vanın yanına göndərmişdi. Həsən bəy knyazla görüşdükdən sonra böyük gəmilər karvanı ilə Şirvana qayıtmış, özü ila birlikdə Moskva və Tver tacirlərinin mallarını da gətirmişdi. 1466-cı ildə 111 İvan Şirvana Vasili Papinin başçılığı ilə xüsusi elçilər heyəti göndərmişdi. Papinin dəstəsi ilə birlikdə Şirvana bir qrup tacir də gəlmişdi. Həmin tacirlər içərisində altı tverli, həmçinin bir neçə moskvalı vo başqa tacirlər də var idi. Məşhur səyyah, tverli tacir Afanasi Nikitin də bunların arasında idi. Afanasi Nikitin Azərbaycana çatdıqdan sonra Şamaxı və Bakıdan keçib İrana, oradan da Hindistana getmişdi. Hindistandan qayıdarkən Afanasi Nikitin 10 gün Təbrizin yaxınlığında Ağqoyunlu dövlətinin hökmdarı Uzun Həsənin ordugahında qalmışdı. Afanasi Nikitin özünün «Üç dənizin arxasına səyahət» adlı səyahətnaməsində2 gəzdiyi Şərq ölkələrinin vo şəhərlərinin dəyərli təsvirini vermişdi. 1 Полный свод русских летописей (ПС'РЛ). XIX cild. СПб. 1903, səh.23. : Хождение затри моря Афанасия Никитина. 1948; Afanasi Nikitinin 14 1499-cu ildə Şirvanşahın Moskvaya gedən elçisi Şahabəddin «Dostluq və razılıq haqqında» müqavilə bağlamaq barəsində orada danışıq aparmışdı. Ağqoyunlu dövlətinin hökmdarları da Moskva dövləti ilə dostluq əlaqələri yaratmağa çalışırdılar. Ağqoyunlu padşahlarının və Şirvanşahların saraylarında rus dövlətinin elçiləri olurdu. Venesiya elçisi Koııtarini 1475-ci ildə Uzun Həsənin sarayında Mark Rossi adlı rus elçisinə rast gəlmişdi. Mark Rossi sonralar Şamaxıya gedən elçilər heyətinə başçılıq etmişdi. XV əsr Azərbaycan dövlətlərinin Rusiya ilə ticarət-iqtisadi və siyasi əlaqələrinin qüvvətlənməsindən bəhs edərkən, o zamankı beynəlxalq vəziyyəti də nəzərə almaq lazımdır. Məlum olduğu kimi, XV əsrin ikinci yarısında türklər Konstantinopolu (İstanbulu) aldıqdan sonra qonşu ölkələrə soyğunçu basqınlar etməyə və bu ölkələrin xalqlarını əsarət altına almağa başlamışdılar. Osmanlı imperiyasının bu işğalçılıq cəhdləri Zaqafqaziya xalqlarının azadlığı və istiqlaliyyəti üçün ciddi təhlükə törədirdi və eyni zamanda rus dövlətinə qarşı çevrilmişdi. Türk işğallarına qarşı birgə mübarizə mənafeyi Azərbaycan dövlətlərilə rus dövlətini yaxınlaşdırırdı. XV əsrin ikinci yarısında Türkiyəyə qarşı koalisiya yaratmaq məqsədilə Ağqoyunlu dövlətinin hökmdarları ilə Avropanın bir sıra dövlətləri arasında gedən diplomatik danışıqlar da məhz bununla əlaqədar idi. səyahəti haqqında bax, C.İbrahimov, “Məşhur rus səyyahı Afanasi Nikitinin Azərbaycana səyahəti", Bakı. 1956. 1 M.M. Altman -Moskva ilə Şirvanın ticarət-diplomatik əlaqələri tarixindən. Azərbaycan SSR EA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun əsərləri, 1-ci cild, Bakı. 1947, səh. 157. 15 |