Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- . Dolaqlarda yaranan elektrik hərəkət Şəkil 273.
- , transformatorun alçaldıcı olması üçün transformasiya əmsalı k >1 olmalıdır. k > 1
- Deməli, k
237 hesabına transformator adlanan qurğuların köməyi ilə geniş intervalda çevirmək (transformasiya etmək) mümkündür. Transformator – eyni polad içlik üzərində yığılmış iki dolaq sistemindən ibarətdir. Dolaqlardan birincisi dəyişən cərəyan mənbəyinə qoşulur və ikinci dolaqda cərəyan yaranır. Bu zaman birinci dolaqda yaranan maqnit selinin zamana görə dəyişməsi, hər iki dolaqda (həmçinin də içlikdə) induksiya cərəyanı yaradır. İçlikdə yaranan cərəyan içliyin (transformatorun) qızmasına səbəb olur. Bu isə son nəticədə transformatorun sıradan çıxması ilə nəticələndiyindən bu cərəyan parazit cərəyan və yaxud da onu kəşf edən Fukonun şərəfinə Fuko cərəyanı adlanır. İçliyi ayrı- ayrı nazik lövhələrdən yığmaqla, yəni onun müqavimətini böyütməklə, Fuko cərəyanını azaltmağa nail olurlar. İndi isə dolaqlarda yaranan induksiya cərəyanı haqqında danışaq. Fərz edək ki, dolaqlardan keçən maqnit seli qanunu ilə dəyişir. Elektromaqnit induksiyası qanuna əsasən maqnit selinin bu cür dəyişməsi hər bir sarğıda « » qədər induksiya e.h.q. yaradacaq. Əgər birinci və ikinci dolaqlardakı sarğıların sayı, uyğun olaraq, və olarsa, onda dolaqlarda yaranan ümumi e.h.q. – ləri, uyğun olaraq, və olacaq. Bunların nisbətindən alarıq (şəkil 273). Dolaqlarda yaranan elektrik hərəkət Şəkil 273. qüvvələrinin və ya sarğıların saylarının nisbəti « » ilə işarə olunur və transformasiya əmsalı adlanır: . Transformasiya əmsalının vahidi yoxdur (adsız kəmiyyətdir). Dəyişən cərəyan mənbəyinə qoşulan transformatorun birinci dolağına adətən yük (müqavimət) qoşulmadığından, birinci dolaqda yaranan e.h.q. elə dolağın uclarındakı gərginliyə bərabər olur: Yükə qoşulmuş ikinci dolaq üçün isə - dir . İkinci dolaqda yük olmayan halda, yəni ona hər hansı müqavimət qoşulmadıqda, yazmaq olur ki, bu halda da transformasiya əmsalının 238 ifadəsi kimi olur. Müxtəlif hallara baxaq. 1) Fərz edək ki, k > 1 -dir. Bu şərtdən , buradan isə alınır. Deməli, k > 1 olması, ikinci dolaqdakı gərginliyin birinci dolaqdakı gərginlikdən kiçik olması deməkdir. Deməli, bu halda birinci dolağa qoşulmuş yüksək gərginlik ikinci dolaqda kiçik gərginliyə çevrilir. Yüksək gərginliyi kiçik gərginliyə çevirən transformator alçaldıcı transformator adlanır. Dediklərimizdən aydın olur ki, transformatorun alçaldıcı olması üçün transformasiya əmsalı k >1 olmalıdır. k > 1 olması, həm də > 1 olması deməkdir. Bu isə olması, yəni ikinci dolaqdakı sarğıların sayının birinci dolaqdakı sarğıların sayından az olması deməkdir. Deməli, transformatorun alçaldıcı olması üçün ikinci dolaqdakı sarğıların sayı birinci dolaqdakı sarğıların sayından az olmalıdır. 2) Fərz edək ki, k < 1 – dir. Bu şərtdən alınır, yəni transformator yüksəldici olur. Bu halda birinci dolağa verilmiş kiçik gərginlik ikinci dolaqda böyük gərginliyə çevrilir. k < 1 olması həm də nisbətinin vahiddən kiçik olması deməkdir. Bu isə olması, yəni ikinci dolaqdakı sarğıların sayının birinci dolaqdakı sarğıların sayından çox olması deməkdir. Deməli, k < 1 olduqda, transformator yüksəldici olur. Kiçik itkini nəzərə almasaq, enerjinin saxlanması qanununa görə ikinci dolaqdakı güc birinci dolaqdakı gücə bərabər olmalıdır, yəni şərti ödənməlidir. Bu ifadədən alınar. Belə məlum olur ki, transformator vasitəsi ilə gərginliyi neçə dəfə yüksəldiriksə, cərəyan şiddətini o qədər dəfə azaltmış oluruq və ya tərsinə. Əslində enerji itkisi mövcud olduğundan, transformatorun faydalı iş əmsalından danışmaq lazım gəlir. Bu halda transformatorun faydalı iş əmsalı və ya ifadələri ilə təyin olunur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|