Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MAQNİT HADİSƏLƏRİ MAQNİT SAHƏSİ.
- Şəkil 235.
- Maqnit sahəsi hərəkətdə olan yük tərəfindən yaradılır və sahədə hərəkət edən digər yükə təsir edə bilir. Maqnit sahəsi hərəkətsiz yükə və sahədə hərəkət
- Qüvvə xətləri qapalı olan sahə burulğanlı sahə adlanır.
- Dəmir içliyi olan sarğac elektromaqnit adlanır.
- Maqnitin maqnit xassəsinin yox olduğu temperatur Küri temperaturu adlanır.
- Yerin maqnit sahəsi.
201 kondensatorun enerji sıxlığı adlanır və ilə işarə olunur: . BS-də enerji sıxlığının vahidi = 1 -dir . Sadə hesablama aparmaqla, kondensatorun enerji sıxlığı üçün şəklində ifadə almış olarıq. Sonda qeyd edim ki, yükləndikdən sonra gərginlik mənbəyindən ayrılmış kondensator üçün , sabit gərginlik mənbəyinə qoşulmuş kondensator üçün isə U = const şərtləri ödənilir. 202 MAQNİT HADİSƏLƏRİ MAQNİT SAHƏSİ. Elektrik cərəyanının maqnit təsiri yaratması məlumdur. Başqa sözlə desək, məlumdur ki, cərəyanlı naqilin ətrafında maqnit əqrəbinə təsir edə bilən və elektrik sahəsindən fərqlənən başqa bir sahə yaranır. Bu sahə maqnit sahəsi adlanır. Deməli, əgər elektrik sahəsini elektrik yükü yaradırsa və bu sahə sahədə yerləşmiş digər elektrik yükünə təsir edə bilirsə, maqnit sahəsi cərəyanlı naqil tərəfindən yaradılır və sahədə yerləşmiş digər cərəyanlı naqilə təsir edə bilir. Elektrik sahəsi sahədə yerləşmiş yüksüz cismə təsir edə bilmədiyi kimi, maqnit sahəsi də sahədə yerləşmiş cərəyansız naqilə təsir edə bilmir. Dediklərimizdən aydın olur ki, elektrik yükünə malik cisimlər arasında elektrik qarşılıqlı təsiri baş verdiyi halda, cərəyanlı naqillər arasında maqnit qarşılıqlı təsiri baş verir, yəni bir cərəyanlı naqilin digər cərəyanlı naqilə təsiri maqnit sahəsi vasitəsilə həyata keçir. Bu zaman naqillərdən eyni istiqamətli cərəyanlar axırsa, onlar bir - birini cəzb edir, əks istiqamətli cərəyanlar axanda bir-birini itələyir, naqildən cərəyan axmadıqda isə cərəyanlı naqil ona təsir etmir. Bunu sxematik olaraq şəkil 235 –dəki kimi göstərmək olar. Şəkil 235. 203 Elektrik cərəyanının sərbəst yüklü zərrəciklərin nizamlı hərəkəti olduğunu bilərək, maqnit sahəsinin nizamlı hərəkətdə olan elektrik yükləri tərəfindən yaranması fikrini söyləmək olar. Belə çıxır ki, əgər elektrik yükü sükunətdədirsə, o, ətrafında yalnız elektrik sahəsi yaradır, nizamlı hərəkət etdikdə isə elektrik sahəsi ilə yanaşı, həm də maqnit sahəsi adlanan sahə yaradır. Maqnit sahəsi hərəkətdə olan yük tərəfindən yaradılır və sahədə hərəkət edən digər yükə təsir edə bilir. Maqnit sahəsi hərəkətsiz yükə və sahədə hərəkət edən yüksüz cismə təsir edə bilmir. Bu xüsusiyyətinə görə də maqnit sahəsi yükün elektrik sahəsindən fərqlənir. Maqnit sahəsinin yükün yaratdığı elektrik sahəsindən digər fərqi sahənin qüvvə xətlərinin qapalı olmasıdır. Qüvvə xətləri qapalı olan sahə burulğanlı sahə adlanır. Qeyd edim ki , burulğanlı elektrik sahəsi, yəni qüvvə xətləri qapalı olan elektrik sahəsi də mövcuddur ki, bu sahəni yük deyil, dəyişən maqnit sahəsi yaradır (bu barədə bir az sonra). Sarğac formasına salınmış cərəyanlı naqildə (spiralda) düz naqillə müqayisədə daha çox istilik ayrıldığını bilirik. Buna oxşar olaraq, aydın olmuşdur ki, düz naqilə nisbətən sarğac halına salınmış naqilin yaratdığı maqnit sahəsi də güclü olur və həmin sarğacın içərisinə dəmir içlik yerləşdirdikdə isə onun yaratdığı maqnit sahəsi daha da güclənir. Dəmir içliyi olan sarğac elektromaqnit adlanır. Misdən və yaxud da alüminiumdan olan içlik sarğacın maqnit sahəsini gücləndirmir. Bildiyimiz kimi, sabit maqnitlər də mövcuddur. Maqnit sahəsini uzun müddət özündə saxlayan maddələr sabit maqnitlər adlanır. Maqnit sahəsini cərəyanın yaratmasını əsas götürərək, Amper sabit maqnitlərin maqnit xassəsini onların daxilində dairəvi cərəyanların mövcudluğunda görürdü. İlk əvvəl qəbul olunmamasına baxmayaraq, sonradan məlum oldu ki, Amperin fərziyyəsi doğru imuş. Belə ki, elektronların nüvə ətrafında hərəkəti dairəvi cərəyan yaradır ki, bu da cismin maqnit xassəli olmasına səbəb olur. Əgər bütün cisimlərin nüvə ətrafında fırlanan elektronlara malik olmasını əsas götürsək, onda belə çıxır ki, 204 bütün cisimlər maqnit xassəli olmalıdır. Əslində isə yalnız az miqdarda cisimlər maqnit xassəsinə malik olurlar. Bəs, bunu necə izah etmək olar ? Bunun səbəbi odur ki, elektronlar bütün mümkün istiqamətlər üzrə fırlanma müstəvilərinə malik olurlar. Buna görə də bir elektronun fırlanmasının yaratdığı maqnit sahəsini digər elektronun yaratdığı maqnit sahəsi tamamilə yox edir və nəticədə maddə maqnit xassəsinə malik olmur. Belə çıxır ki, maddənin maqnit xassəsinə malik olması üçün onun elektronlarının fırlanma müstəvilərini düzləndirmək lazımdır. Bu halda ayrı-ayrı elektronların maqnit sahələri bir-birini söndürməyib, əksinə, gücləndirəcək və maddə maqnitə çevriləcək. Dediklərimizdən aydın olur ki, sabit maqnitlər eyni müstəvidə fırlanan elektronlara malik maddələrdir. Cərəyanlı sarğacın içərisində dəmir içlik yerləşdirən zaman isə sarğacın maqnit sahəsinin təsiri ilə dəmirin elektronları eyni müstəvidə fırlanmağa başlayır və ona görə də dəmir maqnitə çevrilərək sarğacın maqnit sahəsini gücləndirir. Deməli, sabit maqnitlər hazırlamaq üçün dəmir (həmçinin də çuqun, polad) içlik düzəldib, cərəyanlı sarğacın içərisində yerləşdirmək lazımdır. Bu zaman içlik sabit maqnitə çevriləcək. Onun maqnit xassəsini yox etmək üçün nizamlanmış elektron müstəvilərini yenidən pozmaq lazımdır. Bunun üçün maqniti qızdırmaq kifayətdir. Məlum olduğu kimi, yüksək temperatur xaotik hərəkətin sürətini artırır və nəticədə müstəvilərin nizamlılığı pozulur. Maqnitin maqnit xassəsinin yox olduğu temperatur Küri temperaturu adlanır. Qeyd edim ki, təbii sabit maqnitlər də vardır. Bunlar Yer kürəsinin müxtəlif ərazilərində – maqnit anomaliyası olan yerlərdə olur. Sarğacın maqnit sahəsi mis və ya alüminiumun elektronlarının fırlanma müstəvilərini düzləndirə bilmədiyi üçün onlar maqnitə çevrilə bilmirlər və buna görə də sarğacın maqnit sahəsini artırmırlar. Bu səbəbdən də maqnit dəmir ilə qarşılıqlı təsirdə ola bilir, mis və ya alüminium ilə isə qarşılıqlı təsirdə ola bilmir. Yerin maqnit sahəsi. Maqnit əqrəbi (məsələn, kompasın əqrəbi) Yerin səthində həmişə müəyyən bir istiqamət üzrə yönəlmiş olur. Əqrəbi bu vəziyyətdən çıxarmağa cəhd etsək, o yenə də əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. Maqnit əqrəbini həmişə eyni vəziyyətdə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|