Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Maqnit induksiyası vektoru.
205 saxlayan Yerin malik olduğu maqnit sahəsidir. Belə çıxır ki, Yer böyük bir maqnitdir. Yer maqnitinin şimal qütbü coğrafi cənub qütbün yaxınlığında, cənub maqnit qütbü isə coğrafi şimal qütbün yaxınlığında yerləşir. Ona görə də, kompas əqrəbi ilə Yerin coğrafi şimal və cənub qütbü kiçik bucaq fərqi ilə təyin olunur. Daha dəqiq desək, kompas əqrəbinin cənub qütbü təqribən Yerin coğrafi cənub qütbünə tərəf, əqrəbin şimal qütbü isə təqribən coğrafi şimal qütbünə tərəf yönəlmiş olur. Maqnit induksiyası vektoru. Yada salaq ki, elektrik sahəsini xarakterizə etmək üçün sahənin intensivliyi adlanan parametr daxil etmişdik. Sahənin intensivliyini onun sahədə yerləşmiş sınaq yükünə təsirinə əsasən təyin etmişdik. Demişdik ki, sahə tərəfindən sahədə yerləşmiş sınaq yükünə təsir edən qüvvə həmin yükün miqdarından asılı olduğundan ( ), nisbəti həmin yükün miqdarından asılı olmur. Sınaq yükündən asılı olmayan bu nisbət, aydındır ki, sahəni yaradan yükünün özündən asılı olacaq və ona görə də həmin nisbəti elektrik sahəsini xarakterizə edən parametr kimi qəbul etmişdik və sahənin intensivliyi adlandırmışdıq ( q F E ) (şəkil 236). İndi də buna oxşar olaraq maqnit sahəsini xarakterizə edən parametri müəyyənləşdirək. Şəkil 236. Maqnit sahəsinin sahədə yerləşmiş cərəyanlı naqilə təsir edə bilməsini əsas götürərək, nalşəkilli sabit maqnitin yaratdığı maqnit sahəsində cərəyanlı naqil yerləşdirməklə Amper müəyyən etmişdir ki, maqnit sahəsi tərəfindən sahədə yerləşmiş cərəyanlı naqilə təsir edən qüvvə naqildən axan cərəyan şiddətindən, naqilin maqnitin içərisində qalan parçasının uzunluğundan və naqilin maqnitə nəzərən vəziyyətindən asılı olur (şəkil 237). Naqilin müəyyən bir vəziyyətində (həmin vəziyyəti bir az sonra müəyyənləşdirəcəyik) bu qüvvə maksimal olur. Şəkil 237. 206 Dediklərimizdən aydın olur ki, qüvvənin həmin maksimal qiyməti həm cərəyan şiddətindən, həm də naqil parçasının uzunluğundan asılı olacaq, yəni və . Bu asılılıqlardan isə alınır. Aydındır ki, belə olan halda nisbəti nə naqildən axan cərəyan şiddətindən, nə də naqilin uzunluğundan asılı olacaq. və - dən asılı olmayan həmin nisbət, aydındır ki, cərəyanlı naqilə təsir edən maqnit sahəsindən asılı olacaq. Ona görə də, nisbəti maqnit sahəsini xarakterizə edən parametr kimi qəbul edilir və maqnit sahəsinin induksiya vektoru adlanır. Maqnit induksiya vektoru ilə işarə olunur və kimi təyin edilir. Maqnit induksiya vektorunun BS-də vahidi -dır (Tesla). İndi də maqnit induksiya vektorunun istiqamətini müəyyənləşdirək. Elektrik sahəsinə oxşar olaraq, maqnit sahəsini də görünən etmək üçün maqnit induksiya xətlərindən və ya maqnit sahəsinin qüvvə xətlərindən istifadə edilir. Qeyd edim ki, istər elektrik, istərsə də maqnit sahəsi olsun, sahənin qüvvə xətləri sahə haqqında məlumat verməklə yanaşı, həm də sahənin təsir istiqamətini göstərir. Məsələn, müsbət yükün yaratdığı elektrik sahəsi sahəyə gətirilmiş digər müsbət yükü itələdiyindən onun sahəsinin qüvvə xətləri yükdən çıxan istiqamətdə olur. Bu halda mənfi yükün sahəsi müsbət yükü cəzb edir. Ona görə də mənfi yükün sahəsinin qüvvə xətləri yükə daxil olan istiqamətdə olur. Maqnit sahəsinə dair aparılmış təcrübələrdən aydın olur ki, maqnit sahəsi dəmir tozunu və ya kiçik maqnit əqrəblərini öz ətrafına Konsentrik çevrələr (eyni mərkəzli çevrələr) boyunca düzür. Belə məlum olur ki, maqnit sahəsinin təsir istiqamətini göstərən çevrələr sahənin qüvvə xətləri olmalıdır. Cərəyanlı düz naqilə karton keçirib, üzərinə dəmir tozu tökməklə bunu sübut etmək olar (şəkil 238). Beləliklə, cərəyanlı düz naqilin maqnit sahəsinin Şəkil 238. qüvvə xətləri naqili əhatə edən konsentrik çevrələrdən ibarət olur. 207 Elektrik sahəsinin intensivlik vektoruna oxşar olaraq, maqnit sahəsinin maqnit induksiyası vektoru da sahənin qüvvə xətlərinə hər bir nöqtədə toxunan olmalıdır. Bu halda toxunanın istiqaməti, yəni maqnit induksiya vektorunun istiqaməti burğu və ya vint qaydası ilə müəyyən olunur. Bu qaydaya əsasən burğunun dəstəyini elə fırlatmaq lazımdır ki, burğunun irəliləmə hərəkəti naqildə cərəyanın axma istiqaməti ilə üst – üstə düşsün. Bu halda dəstəyin fırlanma istiqaməti B vektorunun istiqamətini göstərəcək Şəkil 239. (şəkil 239). Sabit maqnitlər üçün induksiya vektorunun istiqaməti maqnitin cənub qütbündən şimal qütbünə tərəf yönəlmiş olur (şəkil 240). Şəkil 240. Biz cərəyanlı düz naqilin maqnit induksiya vektorundan danışdıq. Aydındır ki, düz naqildə cərəyan yarana bilməz. Cərəyan yaranması üçün dövrə qapalı olmalıdır. Ona görə də düz naqil dedikdə, hesab edirik ki, naqil haradasa qapanır. Deməli, əslində cərəyanlı naqilin yox, qapalı konturun maqnit induksiya vektorunun istiqamətindən danışmaq lazımdır. Qapalı konturun maqnit induksiya vektorunun istiqaməti çərçivənin müsbət normalı ilə üst-üstə düşür. Normal dedikdə, səthə çəkilmiş perpendikulyar başa düşülür. Bu halda da müsbət normalın istiqaməti yenə də burğu qaydası ilə müəyyən olunur (şəkil 241). Şəkil 241. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|