225
Deməli, yaylı rəqqas üçün
, riyazi rəqqas üçün isə
-dir.
Bunları nəzərə almaqla, koordinatın zamandan asılılığını
şəklində yaza bilərik.
Bu şərt daxilində hərəkət tənlikləri
kimi olacaqdır.
Rəqsin periodu və tezliyi. Göründüyü kimi, rəqsi hərəkət çevrə üzrə
hərəkət kimi təkrarlanan hərəkətdir. Bilirik ki, təkrarlanan hərəkətlər period və
tezlik adlanan parametrlərlə xarakterizə olunur.
Bir tam rəqsə sərf olunan müddət rəqsin periodu adlanır və ilə işarə
olunur (
BS - də
- dir).
Bir saniyədəki rəqslərin sayı isə rəqsin tezliyi adlanır.
Tezlik
və ya
ilə işarə
olunur və
kimi təyin olunur
(
BS - də
-dir).
Sinus və ya kosinus üçün təkrarlanma periodunun olduğunu nəzərə
almaqla və
ifadəsində yazmaqla,
kimi ifadə
alarıq ki, buradan da
və ya
alınar.
Sonuncu ifadədən aydın olur ki, ə gər -
1 saniyədəki rəqslərin
sayıdırsa, onda
– saniyədəki rəqslərin sayı olacaq.
Dairəvi tezliyin
və
ifadələrini nəzərə almaqla,
xətti tezlik və period üçün də oxşar düsturlar çıxara bilərik.
Bu halda yaylı rəqqas üçün
və
, riyazi
rəqqas üçün isə
və
olacaqdır.
Təcillə yuxarı-aşağı hərəkətlər zamanı sonuncu ifadələr
və
şəklində olacaqdır.
Rəqsi hərəkətin koordinatının zamandan asılılığını
göstərən
ifadəsində
hasili ilə işarə olunur və rəqsin fazası
226
adlanır:
.
Aydın olur ki, rəqsi hərəkət zamanı cismin koordinatı hormonik qanunla
dəyişir. Hormonik qanunla dəyişən digər kəmiyyətləri müəyyənləşdirək.
Sürət - koordinatın bir tərtib törəməsinə bərabər olduğundan,
aydındır ki, o da hormonik qanunla dəyişməlidir. Doğrudan da
= (
)’ = -
olur.
Deməli,
və ya
- dir.
Burada
ifadəsi sürətin amplitud qiymətidir.
Göründüyü kimi, rəqsi hərəkət zamanı cismin sürəti də zamandan asılı
olaraq hormonik qanunla dəyişir.
Sürət və koordinat rəqslərinin fazalar fərqini tapsaq,
alarıq.
Belə məlum olur ki, sürətin rəqsləri koordinatın rəqslərini 90
0
qabaqlayır,
yəni koordinat sıfır olan yerdə sürət maksimum, sürət sıfır olan yerdə isə
koordinat maksimum olur və sürətin amplitud qiyməti koordinatın amplitud
qiymətindən
dəfə böyük olur.
Ən kənar vəziyyətdə, yəni koordinat maksimum olan yerdə əvəzləyici
qüvvə maksimum olduğu üçün, təcil də maksimum
olur və koordinat
kiçildikcə, o da kiçilir.
Təcilin təyini onun da hormonik qanunla dəyişdiyini göstərir:
’ = olduğunu artıq qeyd etmişdik.
Bu nəzərə almaqla, təcil üçün
= (
)’ = -
Deməli, təcilin dəyişməsi
qanunu üzrə baş verir.
Burada
ifadəsi təcilin amplitud qiymətidir.
Şəkil 261 –dan da göründüyü kimi, təcilin rəqsləri koordinatın rəqsləri ilə
üst-üstə düşür, yəni bunların fazalar fərqi sıfıra bərabərdir. Bu o deməkdir ki,
Şəkil 261.