Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mühitin maqnit nüfuzluğu.
- ELEKTROMAQNİT İNDUKSİYASI HADİSƏSİ.
- Maqnit sahəsinin köməyi ilə konturda yaranan cərəyan induksiya cərəyanı adlanır. Belə çıxır ki, induksiya cərəyanı maqnit
- Şəkil 249.
212 Mühitin maqnit nüfuzluğu. Bildiyimiz kimi, dielektrik mühit daxilində bircins elektrik sahəsi mühitin dielektrik nüfuzluğu qədər azalmış olur. Bunun əksinə olaraq, sarğac daxilinə yerləşdirilmiş dəmir içlik maqnit sahəsini gücləndirir. Belə çıxır ki, bu halda mühitin dielektrik nüfuzluğuna oxşar olaraq, içliyin maqnit nüfuzluğundan danışmaq olar. Əgər içlik olmadıqda, cərəyanlı sarğacın maqnit induksiya vektoru , içlik olduqda - dirsə, onda mühitin maqnit nüfuzluğu kimi təyin olunacaq . Maqnit nüfuzluğunun vahidi yoxdur, yəni adsız kəmiyyətdir. Bilirik ki, mühitlərin dielektrik nüfuzluğu qiymətlərinə malik ola bilir (bu parametrin ən kiçik qiyməti vakuum üçün olub, vahidə bərabərdir). Bundan fərqli olaraq, mühitin maqnit nüfuzluğu: 1) (belə mühitlər paramaqnit mühitlər adlanır), 2) (belə mühitlər ferromaqnit mühitlər adlanır) və 3) də (belə mühitlər diamaqnit mühitlər adlanır) ola bilər. Bunları nəzərə almaqla, mühitin maqnit nüfuzluğunun - mühit daxilində maqnit induksiya vektorunun vakuumda maqnit induksiya vektorundan neçə dəfə fərqləndiyini göstərən kəmiyyət olduğunu söyləyə bilərik. Paramaqnit mühitlərin maqnit sahəsini gücləndirməsinə səbəb sahənin təsiri ilə elektronların nüvə ətrafında fırlanma müstəvilərinin düzlənməsidirsə, ferromaqnit mühitlərdə həm də elektronların öz oxu ətrafında fırlanma müstəvilərinin düzlənməsidir. ELEKTROMAQNİT İNDUKSİYASI HADİSƏSİ. Bildiyimiz kimi, elektrik cərəyanı maqnit sahəsi yaradır. Görəsən, maqnit sahəsinin köməyi ilə də elektrik cərəyanı almaq mümkündürmü? Bir çox alimlər buna cəhd etmələrinə baxmayaraq, elektromaqnit induksiyası hadisəsini kəşf etmək, yəni maqnit sahəsinin köməyi ilə elektrik cərəyanı almaq Faradeyə qismət olmuşdur. Faradey göstərə bilmişdir ki, qapalı kontur təşkil edən sarğacda o zaman cərəyan yaranır ki, maqnit sarğaca nəzərən (və ya sarğac maqnitə nəzərən) hərəkət etmiş olsun. Başqa sözlə desək, maqnit sarğaca ya yaxınlaşsın, ya da ondan 213 uzaqlaşsın (şəkil 247). Maqnit sahəsinin köməyi ilə konturda yaranan cərəyan induksiya cərəyanı adlanır. Belə çıxır ki, induksiya cərəyanı maqnit sahəsinin konturun yerləşdiyi ərazidə zamana görə artıb – azalması zamanı yaranır. Bu isə zaman keçdikcə qapalı konturun hüdudlandırdığı sahədən keçən maqnit qüvvə xətlərinin sayının dəyişməsi deməkdir. Bu deyilənləri nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, induksiya cərəyanının yaranması Şəkil 247. üçün qapalı konturdan keçən maqnit qüvvə xətlərinin sayı zamana görə dəyişməlidir. Maqnit sahəsinin qapalı konturdan keçən qüvvə xətlərinin sayı ilə müəyyən olunan maqnit seli adlanan parametrlə tanış olaq. Maqnit seli « Ф» ilə işarə olunur. Maqnit seli qapalı konturdan keçən qüvvə xətlərinin sayı ilə müəyyən olunduğu üçün bu parametr: 1) Maqnit sahəsinin özündən (B – maqnit induksiya vektorundan), 2) Maqnit sahəsində yerləşmiş qapalı konturun S sahəsindən və 3) Konturun vəziyyətindən asılı olmalıdır Şəkil 248. (şəkil 248). Konturun vəziyyəti dedikdə, onun induksiya xətlərinə nəzərən duruşu başa düşülür. Bu vəziyyət konturun normalı ilə maqnit induksiya vektoru arasındakı bucağı ilə müəyyən edilir (şəkil 249). Dediklərimizdən aydın olur ki, maqnit seli kimi təyin olmalıdır. Şəkil 249. Müxtəlif hallara baxaq. Fərz edək ki, induksiya vektoru konturun normalı ilə eyni istiqamətdə yönəlib, yəni - dir. Bu halda konturdan keçən maqnit seli maksimum olacaq: ( olduğu üçün) (şəkil 250). Şəkil 250. 214 Maqnit induksiya vektoru konturun normalına perpendikulyar olan halda, yəni olduqda, olur. Bu isə konturdan keçən maqnit selinin sıfır olması deməkdir (şəkil 251). Bu halda olması təsvir olunan şəkildən Şəkil 251. də aydın görünür. BS - də maqnit selinin vahidi ifadəsindən olmalıdır. Bu vahid 1 Veber (Vb) adlanır. Deməli, . Buradan alınar. Maqnit seli anlayışını daxil etdikdən sonra, son olaraq, maqnit sahəsinin köməyi ilə qapalı konturda induksiya cərəyanının yarana bilməsi üçün konturdan keçən maqnit seli zamana görə dəyişməlidir fikrini söyləyə bilərik. Lens qanunu. Lens qapalı konturda yaranan induksiya cərəyanının istiqamətini müəyyənləşdirə bilmişdir (şəkil 252). Buna o, bütöv və kəsik konturun sabit maqnitlə qarşılıqlı təsirini öyrənməklə nail olmuşdur. Lens müəyyən etmişdir ki, maqnitlə qarşılıqlı təsirdə olmayan kəsik konturdan fərqli olaraq, qapalı kontur maqnitin ona yaxınlaşması Şəkil 252. zamanı ondan itələndiyi halda, maqnitin ondan uzaqlaşması zamanı ona tərəf dartılır. Qapalı konturun maqnitlə qarşılıqlı təsirdə olması, onda cərəyanın yaranması ilə əlaqədardır. Belə ki, maqnitin yaxınlaşması və ya uzaqlaşması zamanı qapalı konturdan keçən maqnit seli dəyişir və nəticədə konturda cərəyan yaranır. Yaranmış cərəyanın maqnit sahəsi isə onun özünü yaradan maqnitlə qarşılıqlı təsirdə olur. Bu zaman itələnmənin cəzb olunma ilə əvəz olunması qapalı konturdan axan cərəyanın istiqamətinin dəyişməsi deməkdir. Daha dəqiq desək, maqniti kontura yaxınlaşdıran zaman (bu, maqnit sahəsinin güclənməsi deməkdir) qapalı konturda yaranan induksiya cərəyanı elə istiqamətdə axır ki, onun özünün yaratdığı maqnit sahəsi xarici maqnit sahəsinin güclənməsinə maneçilik törətsin (yaxınlaşan maqnitlə eyni işarəli qütb yaratmaqla). Uzaqlaşdıran zaman isə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|