Ebedi dönüş mitosu
Yüklə 3,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| allgetneine Lebenserfahrung
ile aşabilmek için na file uğraştı. Meinecke boşu boşuna bir öznellik-üstü deneyim olarak "bilincin incelenmesi"nin tarihsel yaşamın göreliliğini aşabileceğinden medet umdu. Heidegger insan varoluşunun ta- rihselliğinin zamanı ve tarihi aşma yönünde her türlü umudu engellediğini gösterme külfetine katlandı. Bizim amacımız için bizi ilgilendiren tek bir soru var: ta rihselciliğin bakış açısından "tarihin terörü"ne nasıl katlanı labilir? Bir tarihsel olayın sırf tarihsel olay oluşuyla, başka bir deyişle, "böyle olmuş" olmasıyla haklılaştırılması, in 143 sanlığı olayın doğurduğu dehşetten kurtarmakta pek etkili ol mayacaktır. Burada, hangi açıdan ele alınırsa alınsın felsefi ve dinsel bir sorun olarak kalan kötülük sorunuyla ilgilenme diğimiz açıkça anlaşılm alıdır; biz tarih olarak tarih soru nuyla, insanın durumuyla değil diğer insanlara karşı davra nışıyla bağıntılı "kötülük" sorunuyla ilgileniyoruz. Örneğin, sırf coğrafi konumları onları tarihin yoluna çıkardığı için, sü rekli yayılma halindeki imparatorluklara komşu oldukları için acı çeken ve yokedilen bir sürü insanın acı ve yokediliş- lerinin nasıl katlanılabilir ve haklı kılınabileceğini bilmek istiyoruz. Örneğin, güneydoğu Avrupa’nın, sırf Asyalı isti lacıların yolunda ve daha sonra Osmanlı İmparatorluğunun komşusu olduğu için yüzyıllar boyu acı çekmiş -v e dolayısıyla daha yüksek bir tarihsel varoluşa, evrensel düzlemde tinsel yaratışa yönelik her türlü itkiden yoksun kalm ış- olması nasıl haklılaştırılabilir? Ve günümüzde, tarihsel baskı hiç bir kaçış yolu bırakmazken insan tarihin dehşet ve felaketle rine - kollektif sürgünden katliamlara ve atom saldırılarına kadar- onların ardında hiçbir işaret, hiçbir tarih-üstü anlam görmeden nasıl katlanabilir; bütün bunlar ekonomik, toplum sal ve siyasal güçlerin kör oyunundan başka bir şey değilse, hatta daha beteri, yalnızca bir azınlığın sahip olduğu ve ev rensel tarih sahnesinde icra ettiği "hürriyetler"in sonucuysa? /•> Geçmişte insanlığın belirttiğimiz acılara nasıl dayanabil diğim biliyoruz: bu acılar Tanrı tarafından verilmiş cezalar, "çağ”ın bitişinin sendromu, vb. olarak görülüyordu. Ve tarih- ötesi anlamları olduğu, hala geleneksel bakış açısına sahip olan insanlığın büyük bölümü için tarihin kendi içinde bir de ğeri olmadığı ve olamadığı için bunlan kabullenmek mümkün dü^ Her kahraman ilk arketipik jesti tekrarlıyordu, her savaş iyi ile kötü arasındaki mücadelenin bir provasıydı, her yeni toplumsal adaletsizlik M esih’in acıları (ya da Hıristiyanlık öncesi dünyada ilahi bir haberci veya verim tanrısının çile siyle) özdeşleştiriliyordu, her yeni katliam şehitlerin muzaf fer sonunu tekrarlıyordu. Böylesi motiflerin çocuksu olup ol 144 madığına, ya da tarihin bu şekilde reddinin her zaman etkili olup olmadığına karar vermek bize düşmez. Kanımızca tek bir olgu önem taşımaktadır: bu görüş sayesinde on milyonlarca in san yüzyıllar boyu, umutsuzluğa kapılmadan, intihar etmeden veya daima göreci ya da nihilistçe bir tarih görüşüne yol açan o ruhsal kısırlığa düşmeden büyük tarihsel baskılara dayana bildiler. Dahası, evvelce de belirttiğimiz gibi, diğer kıtalar bir yana Avrupa'nın da dikkate değer bir bölümü hala gelenek sel, anti-"tarihselci" görüş açısının ışığında yaşamaktadır. Dolayısıyla, bu sorunla karşı karşıya olan her şeyden önce "seçkinler"dir, çünkü sadece onlar tarihsel durumlarını, artan bir şevkle tanımaya zorlanmaktadır. Hıristiyanlık ve eska tolojik tarih felsefesinin bu seçkinlerin önemli bir bölümünü tatmin etmekten geri kalmadığı doğrudur. Bir noktaya kadar ve bazı bireyler için Marksizm'in -özellikle popüler biçimle rinin- tarihin terörüne karşı bir savunmayı temsil ettiği söy lenebilir. Sadece tarihselci konum tüm çeşit ve tonlarıyla - Nietzsche'nin "yazgı”smdan Heidegger’in "zamansallığı"na -savunmasız kalmaktadır.11 Bu felsefede umutsuzluğun, amor tali'nin ve kötümserliğin kahramanca bir erdem ve bilişsel bir araç mertebesine yükseltilmiş olmaları rastlantı değildir. Yine de bu konum, en modern ve insanı "tarihsel varlık" olarak tanımlayan bütün düşünürler için, bir anlamda, nere deyse kaçınılmaz olmasma karşın çağdaş düşünceyi tamamen fethedemedi. Bir kaç sayfa önce döngüsel döngüsellik mitosu na, hatta ebedi dönüş mitosuna yeniden değer verme eğilimin deki bazı yeni yönelimleri belirtmiştik. Bu yönelimler sadece tarihselciliği değil tarihi de reddetmektedirler. Bunları da tarihe karşı bir direniş, tarihsel zamana karşı bir başkaldırı, insan deneyimiyle yüklü olan tarihsel zaman kozmik, döngü sel ve sonsuz zaman içinde bir yere yeniden yerleştirme olarak görmekte haklı olduğumuzu sanıyoruz. Her hal-ü karda, günü müzün en önemli yazarlarından ikisinin -T.S. Eliot ve James , Joyce- yapıtlarının ebedi dönüş mitosu, ve son tahlilde zama 145 nın ilgasına yönelik bir nostaljiyle dolu olduğunu belirtmeye değer. Ayrıca, tarihin terörü arttıkça, varoluş tarih karşısın da giderek daha dayanıksız oldukça tarihselci konumların gitgide itibar kaybedeceğini öngörmek için nedenler var. Ve, tarihin ne kozmos, ne insan ne de talih tarafından henüz başa- rılamamış birşeyi yapabildiği -yani insan soyunu tümüyle or tadan kaldırm ak- bir anda insan toplumunun arketip ve te kerrürlerinin (yapay, çünkü kararlaştırılmış) ufku içinde bütünleştirm e yoluyla "tarihin olaylan"nm engellem esi yönünde umutsuzca bir çabaya tanık oluyoruz belki de. Başka bir deyişle, insanlığın varlığını sürdürebilmesi için ilk impa ratorlukların yaratılışından beri yapmaya başladığı anlam da tarih"yapmakM tan artık vazgeçip önceden belirlenmiş ar ketipik jestleri tekrarlam akla yetineceği ve "tarihsel" uzantısı olan her türlü kendiliğinden jesti anlamsız ve teh likeli görerek unutmak için çabalayacağı bir çağı, hem de pek uzak olmayan bir çağı düşünmek mümkün. Hatta gelecekteki toplumların tarih-dışı çözümünü dünyanın başlangıcı veya so nundaki altın çağa ilişkin cennetsi veya eskatolojik mitoslar la karşılaştırmak ilginç bile olabilir. Ama bu spekülasyonları başka bir yerde araştırma niyetinde olduğumuzdan şimdilik konumuza dönelim: arkaik insana kıyasla tarihsel insanın ko numu. Ve arkaik insana karşı getirilen itirazları tarihselci görüşün ışığında anlamaya çalışalım. 146 |