Ebedi dönüş mitosu
Yüklə 3,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ÖZGÜRLÜK VE TARİH
Modern insanın dönemsellik kavramlarını ve dolayısıyla, son tahlilde arkaik arketipler ve tekerrür kavramlarını red dedişinde doğaya karşı bir direnişin "tarihsel insan"ın kendi özerkliğini gösterme isteminin yattığını düşünmekte haklı olduğumuza inanıyoruz. Hegel'in vakur bir özgüvenle belirt tiği gibi doğada yeni hiç bir şey olmaz. Ve arkaik medeniyet lerin insanıyla modem, tarihsel insan arasındaki en hayati fark bu İkincisinin tarihsel olaylara, yani geleneksel insan için anlamsız konjonktürler veya kuraldan sapmalar (dola yısıyla "hatalar”, "günahlar”, vb.) dışında bir şey ifade et meyen ve bu yüzden periyodik olarak ilga edilmesi gereken "yenilikler"e giderek artan bir . önem vermesinde yatmakta dır. Tarihsel bakış açısını benimseyen insan geleneksel arke tipler ve tekerrür anlayışını tarihin (yani "özgürlük" ve "ye- nilik"in) doğayla (her şeyin içinde kendini tekrarladığı doğayla) yeniden özdeşleştirilmesi yönünde zorlama bir çaba olarak görmekte haklı olacaktır. Zira, modern insanm gözle diği kadarıyla arketiplerin kendileri bir "tarih" oluştur m aktadırlar, zira in illo tempore tezahür edeceği varsa yılmakla birlikte diğer herhangi bir tarihsel olay gibi zaman 147 içinde doğmuş,"yer almış" jestler, eylemler ve kararlardan oluşmaktadır bunlar. îlkel mitoslar çoğu kez "medenileştirici'1 jestleri ad infinitum tekrarlanan bir kahramanın doğum, et kinlik ve yokoluşundan söz ederler. Bu arkaik insanın da tari hi, bu mitsel zaman için yerleştirilmiş ilksel tarih olsa bile, bildiği anlamına gelir. Arkaik insanın tarihe reddiyesi, ken disini somut, tarihsel zaman içine yerleştirmeyi reddetmesi o halde bir ‘zayıflığın belirtisi, kendiliğindenlik ve harekete karşı duyulan korku olacaktır; kısacası bir yanda tarihsel du rumu ve onun risklerini öte yanda doğanm tarzları ile yeni den özdeşleştirmeyi seçme durumunda kaldığında yeniden öz deşleşmeyi seçecektir. , Modern insan, arkaik insanın arketip ve tekerrüre olan top tan bağlılığında sadece ilkellerin ilk kendiliğinden ve ya ratıcı özgür jestleri ve saygılarını değil aynı zamanda hay vanlığın cennetinden (yani doğadan) zorlukla çıkabilmiş insa nın suçluluk duygusunu, onu doğanın ebedi tekerrürü ve özgür lüğün ortaya çıkışını işaret eden bir kaç ilksel, yaratıcı ve kendiliğinden jestle özdeşleşmeyşe zorlayan bir duygunun varlığını görmekte haklı olacaktır. Modern insan eleştirisini sürdürerek bu korkuda, arketipi olmayan her jeste karşı duyu lan bu çekingenlik ve ürkeklikte doğanın denge ve huzur eği limini de okuyacaktır ve bu eğilimi her türlü yaşam jestini yazgısal biçimde izleyen dönüm noktasında da okuyacak ve kimileri insan aklının duyduğu gerçeği bilgiyle bütünleştirme ihtiyacında görmeye kadar vardıracaktır bunu. Son tahlilde, tarihi kabullenen veya kabullendiğini iddia eden modem in san arkaik insanı arketipler ve tekerrürün mitsel ufku içine hapsolmakla, yaratıcı güçten yoksunlukla, veya aynı kapıya çıkmak üzere, her yaratıcı eylemin içerdiği riskleri kabulle- nememekle suçlayabilir. Zira, modern insan ancak tarihsel olduğu sürece yaratıcı olabilmektedir; başka bir deyişle, onun için kendi özgürlüğünden kaynaklanmayan her yaratış ya saktır, ve dolayısıyla kendini yaparak tarih yapmak dışın da hiçbir özgürlüğe sahip değildir. 148 Modem insan tarafından yönetilen bu eleştirilere gelenek sel medeniyetlerin insanı aynı zamanda arkaik varoluş tipi nin bir savunması olan bir karşı eleştiriyle yanıt verecektir. Modern insanın tarih yapıp yapmadığı, diyecektir, gitgide şüphe götürür bir hal almaktadır. Bilakis, modem olduğu12 - yani, tarihin terörü karşısında savunmasız kaldığı- ölçüde tarih yapma şansı azalmaktadır. Tarih ya kendi kendini yapmaktadır (geçmişte, bir kaç yüzyıl ya da bir kaç binyıl önce atılan tohumların sonucu olarak; tarım ve metalürjinin keşfinin, onsekizinci yüzyıldaki Sanayi Devrimi'nin, vb. so nuçlarını zikredeceğiz) ya da çağdaşı kitleleri yaptıkları (ya da bir azınlığın yaptığı) tarihe müdahale etmekten doğrudan veya dolaylı biçimde alıkoymakla kalmayıp üstelik her bi reyi bu .tarihin sonuçlarını çekmeye, yani, dolaysız ve sürekli biçimde tarihin baskısı içinde yaşamaya zorlayacak araçları elinde tutan gitgide daha küçük bir azınlık tarafından yapıl maktadır. Modern insanın böbürlendiği tarih yapma özgürlüğü neredeyse insan soyunun tümü için bir yanılsamadır. İnsan, en fazla, iki konum arasından seçim yapmakta özgürdür. (1) çok küçük azınlık tarafından yapılmakta olan tarihe karşı koy mak (ve bu durumda intihar ile sürülme arasında seçim yap makta özgürdür); (2) insan-altı bir varoluş ya da kaçışa sığın mak. Tarihsel varoluşun ima ettiği "özgürlük" modem dö nemin başlangıcında mümkündü -o da belirli sınırlar içinde, cim a dönem tarihselleştikçe ve bizi her tarih-üstü modele ya bancılaştırdıkça bu imkan giderek elden kaçmaktadır. Sözge limi, Marksizm ve Faşizm'in şu iki tip tarihsel varoluşa' gö türmesi son derece doğaldır: liderin (gerçekten "özgür" tek in sanın) varoluşu ile liderin tarihsel varoluşunda kendi varo luşlarının bir arketipini değil geçici olarak izin verilen jestle rin yasa yapıcısını bulan takipçilerin varoluşu. Bu nedenle, geleneksel insan açısından modern insan hiç de özgür bir varlık veya tarihin yaratıcısı tipini sergilememek tedir. Tam tersine, arkaik medeniyetlerin insanı özgür ol masını ve yaratmasını sağlayan kendi varoluş tipiyle gurur 149 duyabilir. Eskiden olduğu şey olmam kta özgürdür, zamanın periyodik ilgası ve kollektif yeniden doğum yoluyla kendi tarihini yoketmekte özgürdür. Modernler için geri çevrilemez olmakla kalmayıp, insan varoluşunu oluşturan kendi tarihi karşısındaki bu özgürlük tarihsel olmayı isteyen insanın sa hip olamadığı bir şeydir. Arkaik ve geleneksel toplumların her yıl bakir olanaklarla dolu yeni, "saf" bir varoluş başla tarak özgürlüğü sağladığım biliyoruz. Ve burada aynı şekilde periyodik bir yeniden doğmu yaşayan, her bahar "yeniden başlayan", her baharla birlikte tüm gücünü baştan kazanan doğamn taklit edildiği doğamn taklidi açıktır. Doğa kendini tekrarlarken her bahar aynı ebedi bahar (yani, Yaratılış'm tekrarı) olduğundan zamanın periyodik ilgasının ardından ar kaik insanın "saflığı” ve güçlerini baştan kazanması her "yeni hayat”ın eşiğinde ebediyet içinde sürekli varoluşunu ve dolayısıyla dindışı zamanın hic et nunc kesin olarak ilgasını sağlar. O halde doğanın her bahar dokunulmamış "olanak-la- rı” ile arkaik insanın her yılın eşiğindeki "olanakları" işlev- deş değildir. Doğa sadece kendisini yenilerken arkaik insan zamanı kesin olarak aşma ve ebediyet içinde yaşama olanağı nı yeniler. Bunu yapamadığında, "günah işlediğinde ”, yani, tarihsel varoluşa, zamanın içine düştüğünde, yıllık olarak bu olanağı elden kaçınır. Ama, en azından hatalarım yoketme, "tarihin içine düşüş "ün anılarını silip atma ve zamandan ke sin olarak kaçabilmek için yeni bir girişimde bulunma özgür lüğünü elden bırakmaz.13 Dahası, arkaik insan, kendini sadece tarih karşısmda ya ratıcı olarak görebilen modern insana kıyasla çok daha ya ratıcı olduğunu düşünme hakkına sahiptir. Her yıl, arkaik in san kozmogoninin tekrarında, yaratıcı eylemde par exceUence yer alır. Hatta, insanın belli bir dönem (hayatın diğer düz lemlerinde de tekrarladığı) periyodik kozmogoniyi taklit ederek ve ona katılarak kozmik düzlemde yaratıcı olmuş tur.14 Doğu (özellikle Hint) felsefe ve tekniklerinin aynı gele neksel ufuk içinde yer bulan "yaratılışçı" uzantılarını da 150 akıldan çıkarmamalıyız. Doğu, kendisi de bir tür "varo- luşçuluk"dan(yani, acı çekmenin olası her kozmik koşkun hali olduğunu kabullenmekteyken) yola çıksa da varolanın ontolo jik indirgenemezliği fikrini istisnasız reddeder. Sadece, insa nın yazgısını nihai ve indirgenemez olarak kabullenmez. Doğu teknikleri her şeyin üstünde, insanlık durumunu ortadan kaldırmayı veya aşmayı hedeflerler. Bu itibarla, sadece öz gürlük (olumlu anlamda) veya kurtuluştan (olumsuz anlamda) değil gerçek-ten yaratıştan da söz edilebilir; zira söz konusu olan yeni bir insan yaratmak ve onu insan-üstü bir düzlemde, tarihsel insanın imgeleminin asla düşleyemediği biçimde bir insan-tanrı olarak yaratmaktır. 151 |